روند تاریخی شکل‌گیری نظام‌های جمهوری در جهان اسلام و چالش‌های فراروی آن

نوع مقاله : مقاله علمی - پژوهشی

نویسنده

گروه تاریخ تمدن اسلامی، مجتمع تاریخ سیره و تمدن اسلامی، جامعه المصطفی العالمیه، قم، ایران. .

10.22034/mte.2024.7229.1167

چکیده

جهان اسلام تا پیش از دوره‌ی معاصر غالباً دو نوع نظام سیاسی را تجربه کرده بود: نخست، نظام خلافت که برآمده از تاریخ اسلام بوده و بخش عمده‌ی جهان اسلام را دربر می‌گرفت و دوم، نظام پادشاهی که میراث گذشته بود و به صورت‌های جدیدی خود را بازسازی کرده بود. در قرن بیستم تحت تاثیر تحولات و عوامل درونی و بیرونی، نظام‌های جمهوری، به تدریج اغلب کشورهای اسلامی را دربر گرفت. پرسش اصلی این نوشتار ناظر به بررسی عوامل و چگونگی شکل‌گیری این نوع نظام سیاسی و مسایل فراروی آن، در جهان اسلام است که تلاش شده با روش توصیفی - تحلیلی بدان پاسخ داده شود. نظام‌های جمهوری اغلب در قرن بیستم و به‌ویژه پس از جنگ جهانی اول و دوم در جهان اسلام پدید آمده‌اند، اما از ابتدا تاکنون، با چالش‌هایی مانند نظامی‌گری، استبداد، انحصار حزبی و چالش‌های قومیتی، مذهبی مواجه بوده و پس از فراز و نشیب‌های بسیار، در معدودی از کشورهای اسلامی تثبیت گردیده و یا در حال تثبیت بوده و در برخی از کشورها نیز، هم‌چنان با چالش‌های مذکور مواجه است. در این میان، مهم‌ترین مساله، پیوند اسلام و جمهوریت است، که اغلب کشورها به کپی‌برداری از الگوی غربی بسنده کرده‌اند و این امر نیز پیامدهای خاص خود را به دنبال داشته است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

The historical process of the formation of republican systems in the Islamic world and the challenges facing it

نویسنده [English]

  • Seyid Riza Mehdi Nejad
Department of History of Islamic Civilization, Complex of History of Syrah and Islamic Civilization, Al-Mustafa Al-Alamiya Community, Qom, Iran
چکیده [English]

Before the contemporary period, the Islamic world had often experienced two types of political systems: first, the caliphate system, which arose from the history of Islam and included the major part of the Islamic world, and second, the monarchy system, which was a legacy of the past and had reconstructed itself in new ways. The main question of this article refers to the investigation of the factors and how this type of political system is formed and the issues facing it in the Islamic world, which has been tried to be answered by descriptive-analytical method. Republic systems often emerged in the 20th century and especially after World War I and II in the Islamic world, but since the beginning, they have faced challenges such as militarism, tyranny, party monopoly, and ethnic and religious challenges and after many ups and downs, it has been stabilized or is being stabilized in a few Islamic countries, and in some countries, it is still facing the aforementioned challenges. In the meantime, the most important issue is the link between Islam and the Republic, which most countries have been content with copying the Western model, and this has also had its own consequences.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Islamic world
  • political system
  • republic
  • challenges
  • issues
  1. آژرون، چا‌رلز روبر ( 1365)، تاریخ معاصر الجزایر، ترجمه منوچهر بیات مختاری، مشهد، انتشارات دانشگاه فردوسی، چاپ اول.
  2. آشوری، داریوش (1382)، دانش نامه سیاسی، تهران، انتشارات مروارید، چاپ نهم.
  3. ابوالحسن شیرازی، حبیب‌الله و مجیدی، محمد رضا (1382 )، سیاست و حکومت در آسیای مرکزی، تهران، نشر قومس، چاپ اول.
  4. ابوالحمد، عبدلحمید (1376)، مبانی سیاست، تهران، انتشارات توس، چاپ هفتم.
  5. اسعدی، مرتضی (1369)، جهان اسلام، تهران، انتشارات مرکز نشر دانشگاهی، چاپ اول.
  6. امامی، محمد علی (1376)، سیاست و حکومت در سوریه، تهران، وزارت امور خارجه، موسسه چاپ و انتشارت، چاپ اول.
  7. امین، سید حسن، «تاریخچه‌ی جمهوری خواهی در ایران»، اطلاعات سیاسی اقتصادی، شماره‌ی 171 - 172.
  8. برزگر، کیهان ( 1379 الف)، «ریاست جمهوری بوتفلیقه؛ آغاز عصری جدید در الجزایر»، فصل‌نامه مطالعات خاورمیانه، سال هفتم، شماره‌ی 23، پاییز، صص 90 –
  9. _______ (1381 ب)، «تونس در دوران بن علی: تلاش در جهت گذار از دوران سنتی به دوران مدرن»، فصل‌نامه مطالعات خاورمیانه، سال نهم، شماره‌ی 1، (پیاپی 29)، بهار.
  10. بهشتی، محمد حسین (1380)، مبانی نظری قانون اساسی ،تهران، انتشارات بنیاد نشر آثار و اندیشه‌های شهید بهشتی، چاپ سوم.
  11. تامسون، الکس (1386)، مقدمه‌ای بر سیاست و حکومت در آفریقا، ترجمه علی گلیانی و احمد بخشی، تهران، انتشارات موسسه فرهنگی مطالعات و تحقیقات بین‌المللی ابرار معاصر تهران، چاپ اول.
  12. حاجی یوسفی، امیر محمد و سلطانی‌نژاد، احمد (1386)، سامان سیاسی در عراق جدید، به‌کوشش امیر محمد حاجی یوسفی، تهران، دفتر مطالعات سیاسی و بین‌المللی وزارت امور خارجه، چاپ اول.
  13. خامنه‌ای، آیت‌الله سید علی (1380)، بیانات در در دیدار اعضای مجلس خبرگان، 23 /12 / 1380.
  14. خمینی، روح‌الله (امام) (1368)، صحیفه نور، تهران، سازمان مدارک فرهنگی انقلاب اسلامی، چاپ اول.
  15. راسخ، حمید (1376)، «نظامیان در بحران دهه‌ی 90 الجزایر»، مجله سیاست خارجی، سال یازدهم، شماره‌ی 4، زمستان، صص 1078 –
  16. ساجو، امین.ب. و گروهی از نویسندگان (1384)، جامعه مدنی در جهان اسلام، ترجمه فریدون بدره‌ای، تهران، نشر و پژوهش فرزان روز، چاپ اول.
  17. شافعی، بدر حسن (1382)، الجزایر: یک دهه بحران، ترجمه سید شاهپور حسینی، نشریه‌ی مطالعات خاورمیانه، ضمیمه‌ی زمستان، صص 66 –
  18. شکرو اوغلو، هانی (1395)، سقوط امپراطوری و تولد جمهوری؛ نگاهی به نقش آتاتورک در پیدایش ترکیه، ترجمه‌ی رضا جوادی، تهران، لوح فکر، چاپ اول.
  19. شولز، رینهارد (1391)، نگاهی نو به تاریخ جهان اسلام، ترجمه امیر‌ بهرام عرب ‌احمدی، تهران، سازمان انتشارات پژوهش‌گاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، چاپ اول.
  20. عمید زنجانی (1391)، عباس‌علی، حقوق اساسی تطبیقی: حقوق اساسی کشورهای غربی و کشورهای‌اسلامی، تهران، انتشارات بنیاد حقوقی میزان، چاپ دوم.
  21. فلاح توتکار، حجت و پریوش، محسن (1391)، «مواضع علما در برابر جمهوری رضا خانی»، جستارهای تاریخی، سال سوم، شماره‌ی اول، بهار و تابستان 1391، صص 116 - 89.
  22. گلدتورپ، جی. ای (1373)، جامعه شناسی کشورهای جهان سوم؛ نابرابری و تو.سعه، ترجمه جواد طهوریان، مشهد، انتشارات بنیاد پژوهش‌های اسلامی آستان قدس رضوی، چاپ اول.
  23. لاپیدوس، ایرام (1381)، تاریخ جوامع اسلامی، ترجمه علی بختیاری‌زاده، تهران، انتشارات اطلاعات، مرکز بین‌المللی گفت‌وگوی تمدن‌ها، چاپ اول.
  24. لوئیس، برنارد ( 1386)، «گذار به دموکراسی در ترکیه»، ترجمه آراز امین ناصری، اطلاعات سیاسی - اقتصادی، خرداد و تیر 1386 شماره 237 و238 ، صص 23 –
  25. مار، فب (1380)، تاریخ نوین سیاسی عراق، ترجمه محمد عباس‌پور، مشهد، انتشارات بنیاد پژوهش‌های اسلامی آستان قدس رضوی، چاپ اول.
  26. مصلی‌نژاد، غلام‌عباس (1383)، پایان جمهوری خواهی در ایران، تهران، نشر قومس، چاپ اول.
  27. مطلبی، مسعود (1395)، «بازشناسی نقش و جایگاه ارتش در تحولات سیاسی - اجتماعی مصر؛ پیش و پس از سقوط دولت مرسی»، جامعه شناسی سیاسی جهان اسلام، دوره 5، شماره 10، بهار و تابستان 1396، صص 126 - 103.
  28. مطهری، مرتضی (1368)، پیرامون انقلاب اسلامی، تهران، انتشارات صدرا، چاپ اول.
  29. میرزازاده، فرامرز (1395)، «گذار به دموکراسی: نقش و تاثیر ارتش در تحولات مصر (2011 – 2013 م)»، فصل‌نامه سیاست جهانی، دوره 5، شماره 4، زمستان 1395، صص 227 - 199.
  30. نانته، ژاک (1379)، تاریخ لبنان، ترجمه اسدالله علوی، مشهد، بنیاد پژوهش‌های اسلامی آستان قدس رضوی، چاپ اول.
  31. وود، آلن تامس (1384)، دموکراسی‌های آسیایی، ترجمه زهرا زهرایی، تهران، انتشارات امیر کبیر، شرکت کتاب‌های جیبی فرانکلین، چاپ اول.