افق‌گشایی تمدنی و حل بحران واگرایی در جهان اسلام، با تاکید بر افغانستان

نوع مقاله : مقاله علمی - پژوهشی

نویسندگان

1 دکتری تاریخ اندیشه معاصر، مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی (ره) قم، ایران

2 استادیار و عضو هیئت علمی موسسه آموزشی ـ پژوهشی امام خمینی (ره) قم، ایران

3 عضو هیئت علمی جامعه المصطفی العالمیه، قم ، ایران.

10.22034/mte.2023.15211.1686

چکیده

مسأله واگرایی در برخی کشورهای اسلامی مانند افغانستان به یک بحران عمیق و به ظاهر غیر قابل حل تبدیل شده است. تا کنون راه‌حل‌های مختلفی برای حل این بحران مطرح و به کارگرفته شده، اما نتیجه درستی در پی نداشته است. به نظر می‌رسد عدم توجه به افق تمدنی جهان اسلام یکی از دلایل اصلی ناکارآمدی راه‌حل‌های موجود است. بنابراین سؤال اصلی این است که داشتن افق تمدنی چه ظرفیتی برای حل بحران واگرایی افغانستان ایجاد می‌کند. معتقدیم منشأ مهمترین بحران‌های جهان اسلام، بحران هویت تمدنی است. استیلای تمدن غربی، بیش از هر چیز افق تمدنی جهان اسلام را تیره و تار کرده است. و حال که در پی اموج بیداری اسلامی یک خیزش تمدنی در جهان اسلام شکل‌گرفته، کشورهای اسلامی دچار بحران، بایستی خود را در این افق تمدنی ببینند و با افق‌گشایی تمدنی به حل بحران‌ بپردازند. این تحقیق ابتدا با روش تاریخی ـ تحلیلی به تبیین تجربه‌ حل بحران هویت تمدنی در جهان اسلام می‌پردازد و سپس با روش تطبیقی نتایج کاربست این تجربه را در افغانستان مورد سنجش قرار می‌دهد.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

Opening civilizational horizons and solving the crisis of divergence in the Islamic world, with emphasis on Afghanistan

نویسندگان [English]

  • Mohammad Anwar Fayyazi 1
  • Abozar Mazaheri 2
  • Abdorrsol Yaqobi 3
1 PhD in History of Contemporary Thought, Imam Khomeini Educational and Research Institute.qom. iran
2 Assistant professor and member of the scientific faculty of Imam Khomeini Educational-Research Institute (RA).
3 Member of the academic board of Al-Mustafa International University.
چکیده [English]

The issue of divergence in some Islamic countries like Afghanistan has turned into a deep and apparently unsolvable crisis. So far, various solutions have been proposed and used to solve this crisis, but no good results have been obtained. It seems that not paying attention to the civilizational horizon of the Islamic world is one of the main reasons for the ineffectiveness of the existing solutions. Therefore, the main question is, what capacity does having a civilizational horizon create to solve the crisis of diversity in Afghanistan? We believe that the origin of the most important crises in the Islamic world is the crisis of civilizational identity. The conquest of the western civilization has darkened the civilizational horizon of the Islamic world more than anything else. And now that a civilizational revival has taken place in the Islamic world following the wave of Islamic awakening, the Islamic countries in crisis should see themselves in this civilizational horizon and solve the crisis by opening the civilizational horizon. This research first explains the experience of solving the civilizational identity crisis in the Islamic world with a historical-analytical method and then evaluates the results of applying this experience in Afghanistan with a comparative method.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Civilization
  • civilizational horizon
  • civilizational horizon opening
  • divergence
  • convergence
  • Islamic world
  • Afghanistan
  1. ابوالنصر، فضیل، (۱۳۷۸)، رویارویی غرب‌گرایی و اسلام‌گرایی، ترجمه: حجت الله جودکی، تهران: مرکز چاپ و انتشارات وزارت امور خارجه، چاپ اول.
  2. احدی، انورالحق، (۱۳۸۵)، زوال پشتون‌ها در افغانستان، ترجمة سیداکبر زیوری، نشریه مطالعات سیاسی، ج ۳۵، ش ۷.
  3. احمدی، سیدعزت الله، (۱۳۹۵)، راهبردهای تحول فرهنگ سیاسی در افغانستان با تأکید بر آموزه‌ای اسلامی، قم: موسسة آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره).
  4. آریان‌پور، منوچهر، (۱۳۷۷)، فرهنگ پیشرو آریان‌پور، تهران: جهان‌رایانه، چاپ اول.
  5. بابایی، حبیب‌الله، (۱۴۰۱)، امکان وحدت در وضعیت تنوع (۱)، کانال ایتا به آدرس (@Habibollah_babai).
  6. بشیریه، حسین، (۱۳۷۴)، جامعه‌شناسی سیاسی: نقش نیروهای اجتماعی در زندگی سیاسی، تهران: نشر نی.
  7. بهمنی، محمدرضا، (۱۳۹۹)، از واژه‌پردازی تمدن تا رویکرد تمدنی، از کتاب: چیستی تمدن، ترجمه سید محمدحسین صالحی، قم: پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی، چاپ دوم.
  8. تهرانیان، مجید، (۱۳۷۶)، گفتمان قومی و بی‌نظمی نوین جهانی؛ یک نوع دیدگاه جمع‌گرایانه، ترجمه حسین قاضیان، تهران: سروش.
  9. جیکوبسُن، اِن. پی، (۱۳۹۹)، مسئله تمدن، از کتاب: چیستی تمدن، ترجمه سید محمدحسین صالحی، قم: پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی، چاپ دوم، (۴۵-۹۱).
  10. جعفری ولدانی، اصغر، (۱۳۷۴، تحولات مرزها و نقش ژئوپلیتیک آن در خلیج فارس، تهران: نشر قومش، چاپ اول.
  11. حسینی مقدم، محمد، (۱۳۹۱)، همگرایی جهان اسلام و آینده تمدنی، قزوین، دانشگاه بین المللی امام خمینی، فصل‌نامه مطالعات سیاسی جهان اسلام، سال اول شماره ۳، (۱-۱۹).
  12. خامنه‌ای، سیدعلی، (۲۳/۰۷/۱۳۹۱)، در دیدار جوانان استان خراسان شمالی،‌ https://farsi.khamenei.ir/speech-content?id=21119.
  13. ـــــــــــــ ، (۱۰/۷/۱۳۸۷)، در دیدار با مسئولان نظام به مناسبت روز عید فطر، (https://farsi.khamenei.ir).
  14. ـــــــــــــ ، (۱۳۸۹، منشور فرهنگی انقلاب اسلامی، تهران: دبیرخانه شورای عالی انقلاب فرهنگی.
  15. ـــــــــــــ ، (۱۴/۳/۱۳۸۸)، در بیستمین سالگرد رحلت امام خمینی (ره)، (https://farsi.khamenei.ir).
  16. ـــــــــــــ ، (۲۲/۱۱/۱۳۹۷)، بیانیه گام دوم، (https://farsi.khamenei.ir).
  17. ـــــــــــــ ، (۲۵/0۵/13۸۵)، در دیدار با مسئولان وزارت خارجه، (https://farsi.khamenei.ir).
  18. ـــــــــــــ ، (۲۵/۷/۱۳۹۰)، در دیدار با برگزیدگان و نخبگان کرمانشاه، (https://farsi.khamenei.ir).
  19. ـــــــــــــ ، (۲۶/۰۶/۱۳۹۰)، بیانات در اجلاس بین‌المللی بیداری اسلامی، (https://farsi.khamenei.ir).
  20. دنیوی، احسان، (۱۳۹۷)، معناشناسی تمدن نوین اسلامی با تحلیل مفهوم تمدن و مقایسه تطبیقی با تمدن اسلامی، مجموعه مقالات: همایش ملی تمدنی نوین اسلامی (ج۲)، تهران: دانشگاه شاهد، چاپ اول.
  21. دهخدا، علی اکبر، (۱۳۷۳)، لغت نامه دهخدا، تهران: موسسه انتشار ات چاپ دانشگاه تهران: چاپ اول.
  22. ربیعی، حسین، علل ناپایداری مرزهای سیاسی در جهان اسلام، سایت موسسه آینده پژوهی جهان اسلام (https://shop.iiwfs.com).
  23. رویش، عزیز، (۱۳۹۱)، بگذار نفس بکشم، کابل: انتشارات تاک، چاپ اول.
  24. زرین‌کوب، عبدالحسین، (۱۳۶۲)، کارنامه اسلام، تهران: انتشارات امیرکبیر، چاپ چهارم.
  25. سجادی، سید عبدالقیوم، (۱۳۸۰)، جامعه‌شناسی سیاسی افغانستان، قم: بوستان کتاب قم: چاپ اول.
  26. شیخ‌نوری، محمدامیر، (۱۳۸۵)، نقش غرب در پیدایش و گسترش اختلافات مرزی، تهران: سازمان انتشارات پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، چاپ اول.
  27. صالحی امیری، سید رضا، (۱۳۷۷)، مدیریت منازعات قومی در ایران، تهران: مرکز تحقیقات استراتژیک، موسسه انتشاراتی کمیل، چاپ دوم.
  28. عزتی، عزت‌الله، (۱۳۷۸)، جغرافیای سیاسی جهان اسلام، قم: واحد تدوین کتب درسی چاپ‌خانه اسوه، نوبت اول.
  29. عزتی، عزت‌الله(۱۳۷۱)، ژئوپلیتیک، تهران: انتشارات سمت، چاپ چهارم.
  30. علوانی، طه جابر، (۱۳۸۰)، بحران فکری معاصر شناخت و راهکارها، ترجمه عثمان ایزدپناه، سنندج: بی‌نا.
  31. علی‌بابایی، غلام‌رضا، (۱۳۸۲)، فرهنگ سیاسی آرش، تهران: نشر آشیان، چاپ اول.
  32. عمید، حسن، (۱۳۸۰)، فرهنگ فارسی عمید (رقعی)، تهران: چاپخانه سپهر تهران، چاپ بیستم.
  33. غفاری هشجین، زاهد، (۱۳۹۵)، زمینه‌ها و بایسته‌های تحقق تمدن نوین اسلامی از منظر تمدن‌گرایان، فصل‌نامه علوم سیاسی، قم: دانشگاه باقرالعلوم، ش 75، (۱۲۳-۱۵۰).
  34. فَرِنکوپس، جان، (۱۳۹۹)، نظریه اشپنگلر در باب تمدن، از کتاب: چیستی تمدن، ترجمه سید محمدحسین صالحی، قم: پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی، چاپ دوم، (۳۵۱-۳۸۰).
  35. فرهنگ، میرمحمد صدیق، (۱۳۷۱)، افغانستان در پنج قرن اخیر، قم: اسماعیلیان، چاپ دوم.
  36. قوام، عبدالعلی، (۱۳۷۰)، اصول سیاست خارجی و سیاست بین‌الملل، تهران: انشارات سمت.
  37. کاتب هزاره، فیض محمد، (۱۳۷۲)، سراج التواریخ، تهران: موسسه مطالعات و انتشارات بلخ.
  38. کیانوش، حسن، (۱۳۸۱)، واژه‌های برابر فرهنگستان ایران، تهران: سروش، چاپ اول.
  39. گریگوریان، وارتان، (۱۳۸۸)، ظهور افغانستان نوین، ترجمة علی عالمی کرمانی، تهران: عرفان، چاپ اول.
  40. گلی‌زواره، غلام‌رضا، (۱۳۸۵، جغرافیای جهان اسلام: آشنایی با کشورهای اسلامی و قلمرو اقلیت‌های مسلمان، قم: موسسة آموزشی و پژوهشی امام خمینی، چاپ اول.
  41. مارجر، مارتن، (۱۳۷۷)، سیاست قومی، ترجمة علی اصغر افتخاری، فصل‌نامه مطالعات راهبردی، دورة اول، شماره اول، (۱۸۲-۱۵۳).
  42. مایل هروی، نجیب، (۱۳۷۱)، تاریخ و زبان در افغانستان، تهران: شرکت سهامی عام (افست)، چاپ دوم.
  43. متقی، ابراهیم، (۱۳۷۸)، رویارویی غرب معاصر با جهان اسلام، تهران: سازمان انتشارات پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، چاپ اول.
  44. محسنی، محمدجواد، (۱۳۹۵)، تبیین نقش چندفرهنگ‌گرایی در حل بحران افغانستان، قم: مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی (ره).
  45. مطهری، مرتضی، (۱۳۷۷)، مجموعه آثار (۲۴) شهید مطهری، تهران ـ قم: صدرا.
  46. مقصودی، مجتبی، (۱۳۷۹)، اندونزی درس‌هایی از بحران همبستگی، فصل‌نامه مطالعات راهبردی، سال اول شماره ۴، (۱۲۱- ۱۴۸).
  47. منصوری، جواد، (۱۳۶۷)، شناخت استکبار جهانی، مشهد: آستان قدس رضوی، چاپ اول.
  48. نجفی، موسی، (۱۳۹۴)، فلسفه تحول تاریخ در شرق وغرب تمدن اسلامی، تهران: مؤسسه مطالعات تاریخ معاصر ایران، چاپ اول.
  49. واعظی، حمزه، (۱۳۸۱)، افغانستان و سازه‌های ناقص هویت ملی، تهران: عرفان، چاپ اول.
  50. هاشمی‌مقدم، امیر، (۱۴۰۰)، چرا افغانستان (برای ایران) مهم است؟، تهران: کتاب راهبرد، مرکز بررسی‌های استراتژیک، چاپ اول.
  51. هانتینگتون، ساموئل، (۱۳۷۰)، سامان سیاسی در جوامع دستخوش دگرگونی، ترجمه: محسن ثلاثی، تهران: نشر علم، چاپ اول.
  52. یعقوبی، عبدالرسول، (۱۳۹۶)، زمینه‌ها و عوامل اجتماعی ـ فرهنگی واگرایی جهان اسلام، قم: مرکز بین‌المللی ترجمه و نشر المصطفی، چاپ اول.