نقش سرکارفیض‌آثار رضوی در مشروعیت باورهای مذهبی صفویان

نوع مقاله : مقاله علمی - پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری تاریخ شیعه شناسی دانشگاه ادیان و مذاهب قم، ایران

2 دانشیار گروه تاریخ، دانشگاه تهران، تهران، ایران.

3 دانشیار، گروه تاریخ و فرقه‌‌های تشیع، دانشکده شیعه‌شناسی، دانشگاه ادیان و مذاهب، قم.

چکیده

در دوره صفویه«سرکارفیض‌آثار»، به طور عام به اماکن مقدس متبرکه؛ همانند حرم رضوی و به طور خاص؛ به شخص صاحب کرامات امام هشتم اطلاق می‌گردید. با توجه به فلسفه وجودی صفویان و ادعای سیادتی که داشتند آنها از این منصب جهت اثبات مشروعیت خود استفاده می‌کردند که با اختصاص موقوفات فراوان، بر اهمیت «سرکارفیض آثاررضوی»، افزوده شد. این منصب اگرچه جنبه رسمی نداشت، ولی از سوی شاه نظارت می‌شد و تولیت آن با یکی از بزرگانی بود که دارای موقعیت برجسته علمی، مذهبی‌‌ و سیاسی داشت.
در ‌این مقاله تلاش می‌شود؛ مبتنی بر چارچوب نظری آلپورت که معتقد است تمام ادیان بزرگ دنیا نوعی جهان بینی برای پیروان خود به ارمغان می‌آورند و نظام ارزشی آن روی تمام وجوه زندگی تأثیر گذار است، ‌این مسأله را بررسی کند که «سرکارفیض‌آثاررضوی»، در‌این دوره چه اهمیت، کارکرد و دایره شمولی داشت؟
یافته‌های این پژوهش حاکی از آن است که«سرکارفیض‌آثاررضوی»، علاوه بر کسب مشروعیت، نقش بسزایی در راستای همگرایی و انسجام مذهبی‌ و اجتماعی تشیع اثنی عشری در این دوره ایفا کرد و تأثیر زیادی در زندگی جامعه آن روزگار داشت، که با روش توصیفی تحلیلی مبتنی بر منابع کتابخانه‌ای، آرشیوی و اسنادی تبیین خواهد گردید.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

The role of Sarkar Faiz Athar Razavi in the legitimacy of religious beliefs of the Safavids

نویسندگان [English]

  • mahmuod Rashidi 1
  • Hasan Zandiyeh 2
  • ali aghanouri 3
1 Doctoral student of the history of Shiism, Qom University of Religions and Religions, Iran
2 Assistant professor, Department of History, University of Tehran, Tehran, Iran
3 Associate Professor, Department of History and Shia Sects, Faculty of Shia Studies, University of Religions and Denominations, Qom.
چکیده [English]

During the Safavid period, "Sarkar faiz Athar", generally blessed holy places; Like the Razavi shrine and specifically; It refers to the person who has the dignity the 8th Imam. According to the existential philosophy of the Safavids and their claim of sovereignty, they used this position to prove their legitimacy, which increased the importance of "Sarkar faiz Athar Razavi" by allocating many endowments. Although this position was not official, it was supervised by the king and it was administered by one of the elders who had a prominent scientific, religious and political position. In this article, an attempt is made; Based on Alport's theoretical framework, which believes that all major religions of the world bring a kind of worldview to their followers and its value system has an impact on all aspects of life, to examine the issue of how importance, function and inclusive circle did Sarkar Faiz Athar Razavi have in this era. The findings of this research indicate that "Sarkar faiz Athar Razavi", in addition to gaining legitimacy, played a significant role in the convergence and religious and social cohesion of Twelver Shiism in this period and had a great impact on the life of the society of that time, which is described and analyzed by descriptive and analytical method and based on library, archival and documentary sources.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Sarkar Faiz Athar Razavi
  • Safavids
  • legitimacy
  • religious orientation
  • Mashhad
  1. افوشته‌ای‌نطنزی، (1373)، محمودبن‌هدایت‌الله، نقاوه الآثار فی ذکرالاخیار، به اهتمام احسان اشراقی، تهران: شرکت انتشارات علمی و فرهنگی.
  2. بیات، اروج بیگ، (1338)، دون ژون ایرانی (با حواشی و یادداشت‌هایی از لسترنجترجمه مسعود رجب نیا، تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
  3. تاورنیه، ژان باتیست،(۱۳۸۹)، سفرنامه تاورنیه، ترجمه حمید ارباب شیرانی، تهران: انتشارات نیلوفر.
  4. ترکمان، اسکندربیگ،(1382)، تاریخ عالم آرای عباسی، زیرنظر‌ایرج افشار، 2ج، تهران: امیرکبیر.
  5. ثانی، عبدالله، (بهشتی هروی)، (۱۳۷۷)، نورالمشرقین؛ سفرنامه منظوم از دوره صفوی، مشهد: بنیاد پژوهشهای اسلامی.
  6. جعفریان، رسول، (۱۳۷۹)، صفویه در عرصه دین، فرهنگ و سیاست، ج3 ، قم: پژوهشگده حوزه و دانشگاه.
  7. جنابدی، میرزابیگ، (1378)، روضه‌الصفویه، به کوشش غلامرضا طباطبایی‌مجد، تهران: انتشارات ادبی‌‌و تاریخی موقوفات دکتر محمود افشار.
  8. حسینی خاتون آبادی، سید عبدالحسین،(۱۳۵۲)، وقایع السنین و الاعوام( گزارشهای سالیانه از ابتدای خلقت تا سال ۱۳۹۵ هجری)، سید شهاب الدین نجفی مرعشی وآیت الله شیخ ابو الحسن شعرانی، تصحیح محمدباقر بهبودی تهران: کتابفروشی اسلامیه.
  9. خواجگی اصفهانی، محمد معصومی (۱۳۵۸)، خلاصه السیر؛( تاریخ روزگار شاه صفی صفوی)، تهران: انتشارات علمی.
  10. خواند میر، امیر محمود (۱۳۷۰)، تاریخ شاه اسماعیل و شاه طهماسب صفوی(ذیل تاریخ حبیب السیر)، تصحیح و تحشیه محمد علی جعفر جراحی، تهران: نشر گستره.
  11. دهخدا، علی­اکبر،(1355)، لغت نامه دهخدا، زیرنظر: سیدجعفر شهیدی، ج2، تهران: مؤسسه انتشارات چاپ دانشگاه تهران.
  12. رنجبر، محمد علی(۱۳۸۹)، مراسم مذهبی‌در‌ایران عصر صفوی، شیراز: کوشا مهر.
  13. روملو، حسن بیگ، (1384)، احسن التواریخ، ج2، تصحیح عبدالحسین نوایی، تهران: انتشارات اساطیر.
  14. ژزوئیت، کشیشان(۱۳۷۰)، نامه‌های شگفت انگیز از دوران صفویه و افشاریه، ترجمه‌ی بهرام فره‌وشی، تهران: مؤسسه علمی اندیشه جوان.
  15. سمیعا، میرزا، (1387)، تذکرةالملوک،به کوشش سیدمحمد دبیرسیاقی، ترجمه‌ی مسعود رجب‌نیا، تهران: انتشارات امیرکبیر.
  16. شاردن، ژان،(1393)، سفرنامه شوالیه شاردن، ترجمه‌ی اقبال یغمایی،ج4 تهران: انتشارات توس.
  17. شاملو، ولی قلی، (1371)، قصص الخاقانی، ج1، تهران: چاپ و انتشارات وزرات فرهنگ و ارشاد اسلامی.
  18. شهیدی، حمیده،(1397)، فرمان‌های آستان قدس رضوی در دوره صفویه (پروانچه‌ها، ارقام و تعلیقچه‌ها)، مشهد: مؤسسه چاپ و انتشارات آستان قدس رضوی.
  19. صفت گل منصور،(۱۳۸۸)، فراز و فرود صفویان، تهران: اندیشه جوان.
  20. طهماسب، (بی‌تا)، تذکره شاه طهماسب؛ شرح وقایع و احوالات زندگانی شاه طهماسب صفوی به قلم خودش، تهران: چاپخانه کاویانی.
  21. غلامرضایی، علی،(۱۳۹۶)، کارنامه شاه عباس اول صفوی، تهران: دافوس.
  22. فلور، ویلم،(1385)، نظام قضایی عصر صفوی، ترجمه‌حسن زندیه، قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
  23. کمپفر، انگلبرت،(1350)، سفرنامه کمپفر به‌ ایران، ترجمه‌ی کیکاوس جهانداری، تهران: انتشارات خوارزمی.
  24. محتشم کاشانی، علی بن احمد، (بی‌تا)، دیوان محتشم کاشانی، اصفهان: دیجیتالی مرکز تحقیقات رایانه‌ای قائمیه اصفهان.
  25. مرعشی صفوی، محمد خلیل بن داوود (۱۳۶۲)، مجمع التواریخ: در تاریخ انقراض صفویه و وقایع بعد تا سال ۱۲۰۷ هجری قمری، تصحیح عباس اقبال آشتیانی، تهران: کتابخانه سنایی، طهوری.
  26. معصوم، میرزا محمد، (۱۳۵۱)، تاریخ سلاطین صفویه، سعی و اهتمام سید امیر حسین عابدی، تهران: انتشارات بنیاد فرهنگ ‌ایران.
  27. معین، محمد،(1355)، فرهنگ فارسی معین، دوره تک جلدی، تهران: مؤسسه انتشارات و چاپ دانشگاه تهران.
  28. منجم، ملا جلال الدین (۱۳۶۶)، تاریخ عباسی یا روزنامه ملا جلال به کوشش سیف الله وحید نیا، تهران: انتشارات وحید.
  29. مینورسکی، (1378)، تذکره الملوک و سازمان اداری حکومت صفوی، تعلیقات استاد مینورسکی بر تذکرةالملوک به کوشش محمد دبیرسیاقی، ترجمه‌ی مسعود رجب‌نیا، تهران: مؤسسه انتشارات امیرکبیر.
  30. نصیری، محمد ابراهیم بن زین العابدین،(۱۳۷۳)، دستور شهریاران(سالهای ۱۱۰۵ تا ۱۱۱۰ ه ش، پادشاهی شاه سلطان حسین صفوی)، به کوشش محمد نادر نصیری مقدم، تهران: بنیاد موقوفات دکتر محمود افشار.
  31. نویسنده نامعلوم،(۱۳۶۳)، عالم آرای صفوی، یدالله شکری، تهران: موسسه اطلاعات.
  32. نویسنده نامعلوم،(۱۳۹۱)،عالم آرای شاه اسماعیل مقدمه و تصحیح اصغر منتظر صاحب، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
  33. نویسنده نامعلوم،(1400)، جهانگشای خاقان به کوشش نعمت احمدی و نیلوفر جعفری، تهران: نشرتاریخ ایران.
  34. واله اصفهانی، محمد یوسف، (۱۳۷۲)، خلدبرین (‌ایران در روزگار صفویان) به کوشش میرهاشم محدث، تهران: بنیاد موقوفات دکتر محمود افشار.
  35. الئاریوس، آدام، (۱۳۶۹)، سفرنامه آدام اولئاریوس، ترجمه حسین کردبچه، بی‌جا: شرکت کتاب برای همه.

اسناد

  1. اسناد موجود در مرکز اسناد آستان قدس رضوی رضوی با شماره‌های، 35/19216؛1/19216، 1/155589
  2. کتابخانه دیجیتال ملی، آرشیو665ب 4الف را، میکروفیلم شماره 362/7.

نسخ خطی

  1. عاملی، بهاء الدین، بی‌تا، جامع عباسی، تهران: کتابخانه ملی ملک، شماره بازیابی،201745674.

مقالات

  1. ابوالبشری، پیمان، ابراهیمی، آمنه، ( 1396)، «تحلیلی بر تاریخ نذورات آستان قدس رضوی از صفویه تا قاجاریه»، مجله علمی پژوهشی شیعه شناسی، شماره 59، صص55-63.
  2. بلوردی، طیبه، زهیر، مصطفی، غیوری، مهدیه، (۱۳۹۲)، «تحلیل جامعه شناسی رابطه دینداری با سلامت روان در میان دانشجویان دانشگاه آزاد اسلامی واحد سیرجان»، فصلنامه مطالعات جامعه شناختی جوانان، سال سوم، شماره ۹، صص ۴۷- ۶۲.
  3. دهقانی، مهدی، (1389)، «پیوند معنوی پادشاهان صفوی با امام رضا»، فصلنامه علمی فرهنگ رضوی، 7(4)، صص 135-155.
  4. طلایی، زهرا، (1397)،«تأملی در اصطلاح سرکارفیض‌آثار»، پژوهشنامه اسنادی و آرشیوی، سال چهارم، شماره چهارم، پاییز و زمستان ،صص 102-122.
  5. طلایی،زهرا، (1397)، «سیاست مذهبی‌صفویان و پیامدهای آن در توسعه موقوفات حرم امام رضا»، فصلنامه پژوهش‌های تاریخی(علمی پژوهشی)، معاونت پژوهش و فناوری اصفهان سال پنجاه و چهارم، جدید سال دهم، شماره اول(پیاپی ۳۷)،صص ۱۲۹- ۱۵۲.
  6. عسگری، نسیم، ناسخیان، شهریار، ‌ایزدی، محمد سعید، «خوانش ساختار معنایی و کالبدی حریم اماکن مقدس با استناد به سفرنامه‌های قرن پنجم تا چهاردهم هجری قمری» ۱۳۹۸، فصلنامه مطالعات شهر‌ایرانی اسلامی، صص ۲۱- ۹۱.
  7. محبوب فریمانی، الهه، (1397)، «بررسی فرمانی از عصر صفوی در مورد شیوه پرداخت وظیفه در مشهد»، پژوهشنامه مطالعات اسنادی و آرشیوی، سال چهارم، شماره چهارم، صص77-107.
  8. موسی پور، ابراهیم (۱۳۸۹)، «فرهنگ دینی در زبان و نشانه شناسی روزانه مردم‌ ایران در دوران صفوی- قاجاری»، تاریخ و تمدن اسلامی، سال ششم، شماره یازدهم، بهار و تابستان،صص ۱۳۱- ۱۶۵.

پایان نامه‌ها

  1. کرمی، مریم، (1393)، «بررسی جایگاه اماکن مذهبی‌از منظر طبقات حاکمه عصر صفوی» دانشگاه اراک.