خوانش مهم ترین اقدامات فرهنگی جعفر بن ابی طالب(ع) دردوسال اول حضور درحبشه

نوع مقاله : مقاله علمی - پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار جامعه المصطفی(ص)، مدیر گروه تفسیر و علوم قرآنی جامعه الزهرا(س)، قم، ایران.

2 استادیار دانشگاه مجازی المصطفی"ص " دانش آموخته سطح ۴، قم، ایران.

چکیده

شواهد معتبرتاریخی‌گویای‌این‌حقیقت است‌که جعفربن ابیطالب(ع) در‌ دوسال اول حضور در حبشه،‌ با اقدامات‌فرهنگی کارآمد خویش، توانست به موفقیت‌های چشمگیری دست یابد؛ کسب این پیروزیها، حاکی از اینست که انجام اینگونه از فعالیت ها درجهت تبلیغ ازدین، هم زمینه ساز رشد و ترقیِ فردی و اجتماعی است، و هم موجب گسترش جغرافیای سیاسی فرهنگی و اجتماعی اسلام خواهد شد. قطعا بازخوانی کارکردهای پیروزمندانه این الگوی موفق از صدر اسلام، برای برون رفت مسلمانان عصر حاضر از کمندهای فرهنگی‌ معاندان اسلام نیز، سودمند خواهد بود؛ بدین جهت، این تحقیق که به روش توصیفی- تحلیلی و با استفاده از داده های کتابخانه ای تدوین یافته؛ در پی‌پاسخ به این پرسش است که: مهمترین اقدامات فرهنگی جعفر طیار در طول دوسال اول حضور در حبشه، چه بوده و چگونه تحلیل می شود؟مهم ترین اقدامات فرهنگی جعفر بن ابی طالب(ع) در دوسال اول حضور در حبشه، و تحلیل آنها چیست؟ بر اساس یافته های نوشته‌ی پیش روی، جناب ذو جناحین در این مقطع خاص از حیات پرثمرش، با بهره گیری مناسب از شیوه های متنوع؛ به تبلیغ از آموزه های قرآنی پرداخت، و اقدامات فرهنگی نیکی را برجای نهاد، و در حوزه های مختلف دینی، به مؤفقیت های چشمگیری دست یافت؛ شواهد معتبر حاکی از این است که تمامی تلاشهای این پرنده بهشتی، برآمده از خصلت ارجمند تکلیف مداری، ولایت پذیری، و سوز عملی او نسبت به فریضه امر به معروف و نهی از منکر بوده است؛ ضمنا، تحقق اموری همچون: خشنودی و اظهار رضایت نبی اکرم (ص) از عملکرد نیک این شهید والامقام در مدت حضورش در حبشه، اسلام آوردن نجاشی پس از آگاه شدن از درستی مفاد آیات قرانی تلاوت شده توسط جعفر طیّار (ع)، خنثی شدن نقشه های شوم فرستاده کفّار قریش به حبشه، گرایش جمعی از کشیشان و دیگر مسیحیون این سرزمین به مذهب اسلام، و ...، می تواند گواه صادقی بر سودمندی اقدامات فرهنگی او بوده باشد.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

Reading the most important cultural actions of Jafar ibn Abi Talib in the first two years of his stay in Abyssinia

نویسندگان [English]

  • Seyed Hossein Shafiei 1
  • Farhad Purkivan 2
1 Assistant Professor of Al-Mustafa Community, Director of the Qur'anic Exegesis and Sciences Department of Al-Zahra Community, Qom, Iran.
2 Assistant Professor of Virtual University of Al-Mustafa "S" Graduated Level 4, Qom, Iran.
چکیده [English]

Authentic historical evidence shows the fact that in the first two years of his stay in Abyssinia, Jafar ibn Abi Talib was able to achieve significant success with his efficient cultural measures. Achieving these victories indicates that carrying out such activities in order to propagate the religion is both a foundation for individual and social growth and development, and will also lead to the expansion of the political, cultural and social geography of Islam. Certainly, rereading the victorious functions of this successful model from the beginning of Islam will be beneficial for the Muslims of today's era to get out of the cultural nooses of the enemies of Islam. Therefore, this research, which was compiled using descriptive-analytical method and using library data; seeks to answer this question: What were the most important cultural actions of Jafar Tayar during the first two years of his presence in Abyssinia and how is it analyzed? What are the most important cultural actions of Jafar ibn Abi Talib in the first two years of his stay in Abyssinia, and their analysis? Based on the findings of the preceding article, Dhu al-Janahain at this particular stage of his fruitful life, by making proper use of various methods; he propagated Quranic teachings, and established good cultural practices, and achieved significant success in various religious fields. Authentic evidence indicates that all the efforts of this bird of paradise have come from his honorable character of duty, his provincialism, and his practical zeal towards the duty of enjoining good and forbidding evil; At the same time, the fulfillment of things such as: the satisfaction and expression of the Prophet's satisfaction with the good performance of this great martyr during his stay in Abyssinia, the conversion of Najashi to Islam after being informed of the correctness of the Qur'anic verses recited by Jafar Tayyar, and the thwarting of the sinister plans of the emissary of the infidel Quraysh to Abyssinia, the tendency of a group of priests and other Christians of this land to the religion of Islam, etc., can be a true proof of the usefulness of his cultural measures.

کلیدواژه‌ها [English]

  • reading
  • cultural activities
  • Jafar ibn Abi Talib
  • emigration
  • Abyssinia
  1. الف. منابع عربی

    1. قرآن کریم/ ترجمه مکارم شیرازی؛ ۱۳۸۰ش، تهران، دفتر مطالعات تاریخ و معارف اسلامی، ایران،
    2. ابن أبی الحدید، عبد الحمید، ‏1404ق‏‏، شرح نهج البلاغة، محقق / مصحح: ابراهیم، محمد ابوالفضل، مکتبة آیة الله المرعشی النجفی،ایران، قم،‏ اول.
    3. ابن اثیر، عز الدین، علی بن محمد، 1409 ق یا 1989م، اسد الغابة، لبنان - بیروت، دار الفکر، بی چا.
    4. ______________، 1385ق، الکامل فی التاریخ ، لبنان، بیروت، دار صادر، اول.
    5. ______________، 1399هـ - 1979م، النهایة فی غریب الحدیث والأث، المکتبة العلمیة – لبنان، بیروت
    6. ابن اسحاق، محمد بن اسحاق، بی تا، السیر و المعاری، تحقیق دکتر سهیل زکار، قم، دارالفکر دفتر مطالعات تاریخ و معارف اسلامی، بی چا.
    7. ابن بطریق، یحیی، ۱۴۰۷ق، عمدة عیون صحاح الأخبار فی مناقب إمام الأبرار، قم، انتشارات جامعه مدرسین، بی چا.
    8. ابن حجر عسقلانی، احمد بن علی، بی تا، الإصابة فی تمییز الصحابة، لبنان، بیروت، دار الکتاب العربی، بی چا.
    9. ابن سعد کاتب واقدی، محمد بن سعد‏، 1410ق، تحقیق، عطا، محمد عبد القادر، الطبقات الکبری‏، لبنان، بیروت، دار الکتب العلمیة، اول.
    10. ابن عبد البر، أبو عمر یوسف بن عبد الله النمری القرطبی، ۱۴۱۲ق، الاستیعاب فی معرفة الأصحاب، لبنان - بیروت، دارالجیل، اول.
    11. ابن عِنَبة، احمد بن علی بن حسین حسینی، ۱۳۸۰ق، عُمدَةُ ألطّالِب فی أنْسابِ آلِ أبی‌طالب؛عراق، النجف، المطبعة الحیدریة، بی چا.
    12. ابن منظور، محمد بن مکرم، 1414 ه.ق، لسان العرب ، لبنان، بیروت، دار صادر، سوم.
    13. ابن هشام حمیری، ۱۳۸۳ق، عبدالملک، السیرة النبویة، مصر، قاهره، مدنی، بی چا.
    14. ابن‌جوزی‌،عبدالرحمن بن علی، 1389ق، صفة الصفوة، حلب، چاپ‌ محمود فاخوری‌ و محمدرواس‌ قلعه‌جی‌، بی چا.
    15. ابن‌حیون مغربی، نعمان‌بن‌محمد، تحقیق: سیدمحمد حسینی‌جلالی، 1395ش، شرح الاخبار فی فضائل الائمه الاطهار، قم، دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه، دوم.
    16. ابن‌عساکر، أبو القاسم علی بن حسن بن هبة الله شافعی دمشقی، 1421ق، تاریخ‌ مدینة دمشق‌، بیروت، چاپ‌ علی‌ شیری‌، ‌بی چا.
    17. إصفهانی، ابو الفرج، علی بن الحسین، بی‌تا، محقق، صقر، سید احمد،مقاتل الطالبیین، لبنان، بیروت، دار المعرفة، بی چا.
    18. _______________________، ۱۳۸۵ق، مقاتل الطالبیین، عراق، نجف، المکتبة الحیدریة، بی چا.
    19. امین، سید محسن، 1403 ق، اعیان الشیعه، دارالتعارف، لبنان، بیروت – لبنان، بی چا.
    20. ____________________، 1406ق- 1986م، تحقیق: سید حسن امین، لبنان، دارالتعارف للمطبوعات، بیروت، بی چا.
    21. بغوی، حسین بن مسعود، ۱۴۰۷ق، معالم التنزیل فی التفسیر و التاویل (تفسیر البغوی)، به کوشش خالد عبدالرحمن العک و مروان سوار، بیروت، دار المعرفه، بی چا.
    22. بلاذری، احمد بن یحیی، ۱۴۱۷ق، انساب الاشراف، تحقیق سهیل صادق زکار و ریاض زرکلی، بیروت، دار الفکر، بی چا.
    23. ______________، ۱۹۸۸م، فتوح البلدان، بیروت، دار و مکتبة الهلال، بی چا.
    24. بیهقی، احمد بن حسین، 1424ق، السنن الکبری، دار الکتب العلمیة، لبنان، بیروت، سوم.
    25. البیهقی( ابن فندق)، أبو الحسن ظهیر الدین علی بن زید، 1385 هـ، لباب الأنساب والألقاب والأعقاب، تحقیق: مهدی رجائی، قم، مکتبة آیة الله المرعشی، بی چا.
    26. حاکم نیشابوری، محمد بن عبدالله، 1411 – 1990، المستدرک على الصحیحین، تحقیق: مصطفى عبد القادر عطا، بیروت، دار الکتب العلمیة، الطبعة: الأولى.
    27. حُرّعاملى، محمد بن حسن، 1409 ه‍ ق، وسائل الشیعة، 30 جلد، قم، مؤسسه آل البیت علیهم السلام،
    28. ذهبی‌، محمدبن‌ احمد، 1409/1989، تاریخ‌الاسلام‌ و وفیات‌ المشاهیر و الاعلام‌، السیرة النبویة، بیروت، ‌ بیروت – لبنان، دار الکتاب العربی ، بی چا.
    29. ذهبی، شمس الدین أبو عبد الله محمد بن أحمد، 1405 هـ / 1985 م، سیر أعلام النبلاء، المحقق : مجموعة من المحققین بإشراف الشیخ شعیب الأرناؤوط، بی جا، مؤسسة الرسالة، سوم.
    30. راغب أصفهانی، حسین بن محمد، 1404ق، المفردات فی غریب القرآن؛ قم، دفتر نشر الکتاب، دوم.
    31. رشید رضا، محمد، 1427- 1428ق= 2007م، تفسیر القرآن الحکیم الشهیر بتفسیر المنار، بیروت – لبنان، دار الفکر للطباعه و النشر، الطبعه الأولی
    32. سید، کمال، جعفر الطیار، ترجمه نثار احمد زین پوری، از زبان فرانسه به عربی، 1317ق – 1388ش، انتشارات صدرا، بی چا.
    33. صبحی صالح، ابراهیم، ۱۳۷۴ش، نهج البلاغة، قم، مرکز البحوث الاسلامیه، بی چا.
    34. صدوق، محمد بن علی، 1385ق، علل الشرایع، ایران، قم، مکتبة الداوری المکتبة الحیدریة،
    35. ______________، 1363هـ ش، الخصال، انتشارات جامعه مدرسین قم،ایران، قم، چاپ دوم.
    36. ______________، 1413 ه‍ ق، من لا یحضره الفقیه، قم، دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، دوم.
    37. ______________،1376ه ش، امالی شیخ صدوق، ناشر: کتابچی، مترجم: محمدباقر کمره‌ای، زبان: عربی/فارسی، نوبت چاپ: 10، ایران، تهران
    38. طباطبائی، سید محمد حسین‏، 1417ق، المیزان فی تفسیر القرآن، ایران، قم، دفتر انتشارات اسلامی‏، پنجم‏.
    39. طبرسی، أبو علی فضل بن حسن، بی تا، إعلام الورى بأعلام الهدى(ط - القدیمة)، ایران، تهران، دار الکتب الإسلامیة، ایران، بی چا.
    40. طبرسی، فضل‌بن‌حسن، 1386ش، مکارم الاخلاق، محقق: سیدحبیب‌الله موسوی، قم، انتشارت حبیب، دوم.
    41. طبری، أبو جعفر محمد بن جریر، ۱۴۰۳ق، تاریخ الامم و الملوک، لبنان، بیروت، مؤسسة الأعلمی، بی چا.
    42. طبرى آملى صغیر، محمد بن جریر بن رستم، 1413ق، دلائل الإمامة (ط - الحدیثة)، قم، مؤسسة البعثة، اول.
    43. طوسی، محمد بن حسن، ۱۴۱۴ق، امالی، دارالثقافه، ایران، قم،
    44. فتال نیشابوری، محمد بن احمد، 1381ق، روضة الواعظین؛ تحقیق: فرجی، مجتبی، و مجیدی، غلامحسین، قم، دلیل ما، اول.
    45. فروخ، ‌عمر، ۱۹۶۴م، تاریخ الجاهلیه، لبنان، بیروت، ‌دارالعلم للملایین، اول.
    46. قرطبى محمد بن احمد،1364 ش‏، الجامع لأحکام القرآن (تفسیر القرطبی)، تهران،‏ انتشارات ناصر خسرو، اول.
    47. قمی، شیخ عباس، 1414ق، سفینه البحار و مدینه الحکم و الأثار، تهران، دارالأسوه، اول.
    48. قمی، علی ابن ابراهیم، 1367 ش‏، تفسیر قمی، ایران، قم، دار الکتاب، چهارم.
    49. الکرباسی، محمّد صادق بن محمّد، 2008م، الهاشمیّون- معجم أنصار الحسین، دائرة المعارف الحسینیة، مکتبة الإمام الحسین الخاصة – لندن، مرکز الحسینی للدراسات – لندن،
    50. کلینى، ابو جعفر، محمد بن یعقوب، 1407 ه‍ ق، الکافی (ط - الإسلامیة)، تهران، دار الکتب الإسلامیة، چهارم.
    51. گروهی از محققان، لأمانةُ الخاصّة لمزارِ السیّد أحمد بن جعفر الطیار (ع) تقوم بأعمالِ صیانةٍ وترمیم؛ بایگانی‌شده در ۲۰۲۰-۱۰-۲۳ توسط Wayback Machine.
    52. مجلسى، محمد باقر‏، 1403هـ ق، بحار الأنوار، لبنان، بیروت‏، دار إحیاء التراث العربی‏، دوم‏.
    53. مغربی، نعمان بن محمد، ۱۴۱۴ق، شرح الأخبار، قم، جامعه مدرسین،بی چا.
    54. مقریزی، احمد بن علی، 1420 ق یا 1999م، إمتاع الأسماع بما للنبی من الأحوال و الأموال و الحفدة و المتاع، محقق: نمیسی، محمد عبدالحمید، بیروت – لبنان،دار الکتب العلمیة، منشورات محمد علی بیضون، اول
    55. واحدی، علی بن احمد، ۱۴۱۱ق، اسباب النزول، به کوشش کمال بسیونی زغلول، بیروت، دار الکتب العلمیه، بی چا.
    56. هاشمى خویى، میرزا حبیب الله، 1400ق، منهاج البراعة فی شرح نهج البلاغة؛ محقق / مصحح: میانجى، ابراهیم‏، تهران، مکتبة الإسلامیة، چهارم.

    منابع فارسی

    1.ابن جمیل، محمد فارس (1400ش)، مهاجرت به حبشه (الهجره الی الحبشه)، ترجمه رضا طاهر خانی، مهران آهوئی؛ تهران، انتشارات آفتاب گیتی، اول.

    2.ابوالفتوح رازی، حسین بن علی، روض الجنان و روح الجنان فی تفسیرالقرآن، تحقیق، یاحقی، محمد جعفر، ناصح، محمد مهدی، بنیاد پژوهشهای اسلامی آستان قدس رضوی،ایران، مشهد، 1408ق.

    3.امامی، محمد جعفر،1385 ه ش، شان نزول آیات قرآن (برگرفته از تفسیر نمونه)، قم، مدرسه الامام علی بن ابی طالب(ع)، اول.

    4.انوری، حسن، اخیانی، جمیله، 1381ه ش، فرهنگ بزرگ سخن، تهران، سخن، اول،

    5.بستانی، قاسم؛ شمخی، مینا؛ مطوری، علی، و محمودی مزرعاوی، عیسی، واکاوی روایی – تاریخی و تاریخ گذاری برخی از اخبار هجرت به حبشه بر مبنای تحلیل شبکه اسناد و منبع اولیه، فصلنامه مطالعات تاریخ اسلام، سال سیزدهم، شماره 51/ زمستان 1400ش.

    6.تفکری‌آرانی، عباس؛ و آصفی، هادی، 1392 ش، پرنده بهشتی: نگاهی به زندگانی حضرت جعفربن ابی‌طالب (ع)، (جعفر طیار)»، نشر منیر، اول.

    7.جمعی از پژوهشگران، زیر نظر: هاشمی شاهرودی، سید محمود،1426ق، فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت(ع)، قم، مؤسسه دائرة المعارف فقه اسلامی، اول.

    8.حاج‌امینی، حمید، 1382ش، جعفر بن ابی طالب (از شهدای صدر اسلام)، دائرة المعارف قرآن کریم، قم، دفتر تبلیغات اسلامی، پژوهشکده فرهنگ و معارف قرآن؛ اول.

    9.خامنه ای، حسینی، سیدعلی، بیانات در دیدار فرماندهان گردان‌های عاشورا، ۱۳۷۱/۰۴/۲۲؛ لینک ثابت: https://farsi.khamenei.ir/newspart-index?tid=2247#14483

    10.خامنه ای، حسینی، سیدعلی، 2/ 11/ 1370، در دیدار با فرماندهان و مسؤولان سازمان عقیدتى، سیاسى نیروى انتظامى،

    11.خطیبی کوشکک، محمد، فروردین و اردیبهشت 1390، اسوه های فرماندهی، شماره 3، جعفر طیار، مجله حصون- شماره 29، ص 31 تا 36.

    12.ده پهلوانی، طلعت، جعفر بن ابی‌طالب (ع)، 1391ش، فرهنگ نامه تاریخ زندگانی پیامبر اعظم (ص)، قم، پژوهشکده باقرالعلوم (ع)، شرکت چاپ و نشر بین الملل، اول.

    13.دهخدا، علی اکبر، 1377ش، لغت نامه دهخدا، تهران، موسسه چاپ و انتشارات دانشگاه تهران، دوم.

    14.سام دلیری، کاظم، 1391ش، بررسی جامعه شناختی عدم گسترش اسلام در مکه و شکوفا شدن آن در مدینه، ص84 و ص85؛ دو فصلنامه علوم اجتماعی سال نهم، شماره پاییز و زمستان.

    15.سامانی، سیدمحمود؛ و خامه‌یار، احمد، مقاله «جعفر بن ابی‌طالب»(علیه‌السلام)، دانشنامه حج و حرمین شریفین  النهایة فی غریب الحدیث الاثر

    16.سلطانی، روح الله، آذر تا اسفند 1396ش، بررسی فضایل جناب جعفر بن ابی طالب علیه السلام، نشریه خلق، شماره62-63.

    17.صاحبی، محمدجواد، 1384ش، مناسبات دین و فرهنگ در جامعه ایران (مجموعه مقالات)، نشر و طبع، ایران، تهران، چاپ اول،

    18.محمدی اشتهاردی، محمّد،1400ش، زندگی پر افتخار حمزه و جعفر(علیهما السلام)، مشهد، بِه نَشر، سوم.

    19.مرکز تحقیقات اسلامی حوزه نمایندگی ولی فقیه در سپاه،1377ش، سرداران صدر اسلام، مرکز چاپ سپاه، ایران، تهران، اول.

    20.معماریان، محمدمهدی، 1397 ش، جعفر طیار (ع): مردی که اگر می‌بود...، قم، نشر بیت الأحزان، اول.

    21.مکارم شیرازی، ناصر، با همکاری جمعی از نویسندگان (1374ش)، تفسیر نمونه، تهران‌، دار الکتب الاسلامیه، سی و دوم. ‌

    22.ملکى اصفهانى، مجتبى،1379 ش، فرهنگ اصطلاحات اصول، قم، بی نا، ، اول.

    ملامحمدی، مجید، 1402 ش، دوستان پیامبر (ص) و علی (ع): جعفر طیار، قم، انتشارات جمکران، سوم. 

    23.منصوری، سیدامی، تابستان 1399ش، گردشگری فرهنگ، با تکیه بر تفاوت مفهومی «فرهنگ» و «فرهنگی»، مجلۀ گردشگری فرهنگ، 1(1)، 5-8 /

    24.ولایى، عیسى،1387 ش، فرهنگ تشریحى اصطلاحات اصول، تهران، نشر نَی، ششم.

    25.هاشمی رفسنجانی، اکبر و محققان مرکز فرهنگ و معارف قرآن، 1379ش، فرهنگ قرآن، انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه، ایران، قم، بی چا.