نقش داعیان ایرانی در ادبیات تعلیمی فاطمیان (با تأکیدی بر ناصرخسرو قبادیانی)

نوع مقاله : مقاله علمی - پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکترای تاریخ تاریخ اسلام دانشگاه شیراز-واحد بین الملل، ایران.afari1391@gmail.com

2 دانشیار گروه تاریخ دانشگاه شیراز. شیراز، ایران.mm_mkhlaj@yahoo.com

10.22034/mte.2022.13431.1623

چکیده

وجود یک سازمان تبلیغی- تبشیری با نام «سازمان دعوت»، یکی از عوامل پیشرفت و توسعه فرقه اسماعیلیه بود که سرانجام منجر به تأسیس یکی از امپراتوری‌های بزرگ اسلامی به نام فاطمیان در قرن چهارم در مغرب و مصر شد. المؤید فی‌الدین شیرازی، ناصرخسرو و...از جمله داعیان تاثیر گذار نهاد دعوت بودند.داعیان ایرانی نهاد دعوت، با تبیین و تحلیل تفکر اسماعیلی تلاش نمودند دعوت فاطمی را از طریق مسالمت‌آمیز در داخل و خارج قلمرو فاطمیان نشر دهند. در این راستا یکی از مهم‌ترین راهبردهای فرهنگی داعیان، استفاده از ادبیات تعلیمی باهدف تحکیم مبانی مذهبی فاطمی بود که سرآمد این اسلوب، داعی الدعات فاطمی « المؤید فی‌الدین شیرازی» و حجت خراسان «ناصرخسرو قبادیانی» است. پژوهش حاضر به دنبال یافتن پاسخ این پرسش است که داعیان شیعی در جهت تحکیم مبانی قدرت امامت فاطمیان از ادبیات تعلیمی چه استفاده ای کردند؟ مطابق یافته‌های این پژوهش، داعیان از ادبیات تعلیمی در جهت تبیین ایدئولوژی و قدرت مذهبی- سیاسی خلفا بهره برداری کردند. این پژوهش با استفاده از منابع کتابخانه ای و با روش توصیفی-تحلیلی مبتنی بر داده‌ها و آثار مکتوب تاریخی و ادبی اسماعیلیه و به‌ویژه آثار « المؤید فی‌الدین شیرازی» و «ناصرخسرو قبادیانی» سامان‌یافته است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

The role of Iranian preachers in Fatimid didactic literature (with an emphasis on Naser Khosrow Qobadiani)

نویسندگان [English]

  • Reza Safari 1
  • Mohammad Mahdi Khalaj 2
1 PhD student of Islamic History, Shiraz University-International Unit، Shiraz،, Iran
2 Associate Professor, Department of Islamic History, Shiraz University . Shiraz-Iran
چکیده [English]

The existence of a preaching-evangelizing organization called "Da'wat Organization" was one of the factors of progress and development of the Ismaili sect, which eventually led to the establishment of one of the great Islamic empires called the Fatimids in the 4th century in the Maghreb and Egypt.  "Al-Moayid fi Al-din Shirazi", "Nasser Khosrow" and etc. were among the influential inviters of the Da'wa organization. By explaining and analyzing the Ismaili thought, the Iranian inviters of the Da'wa organization tried to spread the Fatimid Da'wa in a peaceful way inside and outside the Fatimid territory. In this regard, one of the most important cultural strategies of the preachers was the use of didactic literature with the aim of consolidating the Fatimid religious foundations which the leader of this method is the great Fatimid inviters, namely "Al-Moayid Fi Al-din Shirazi" and Hojjat Khorasan "Naser Khosrow Qobadiani". The current research seeks to find the answer to the question, how did the Shiite preachers use educational literature in order to consolidate the foundations of the power of the Fatimid Imamate? According to the findings of this research, claimants used didactic literature to explain the ideology and religio-political power of the caliphs. This research is organized by using library sources and descriptive-analytical method based on historical and literary Ismailiyya data and works, especially the works of "Moayid Fi Al-din Shirazi" and "Naser Khosrow Qobadiani".

کلیدواژه‌ها [English]

  • Fatimids
  • Da'wat Organization
  • educational literature
  • Al-Moayid Fi Al-din Shirazi
  • Naser Khosrow Qobadiani
  1. قرآن کریم

    1. بدره‌ای، فریدون (1383)، ادبیات اسماعیلی، [بی‌جا]، کتاب ماه تاریخ و جغرافیا
    2. پورنامداریان، تقی (۱۳۸۶)، «انواع ادبی در شعر فارسی»، مجله دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه قم، ش ۳
    3. حجازی، عبدالرحمان (2008)، البلاغه و التاویل (الصوره التشبیهیه فی شعر الموید فی‌الدین الشیرازی)، قاهره، مجلس الاعلی للثقافه
    4. حسین، محمد کامل [بی‌تا]، فی ادب مصر الفاطمیه، بیروت، دارالفکر العربی.
    5. خضر احمد، عطاالله [بی‌تا]، دراسات مقارنه بین النشاط الادبی فی‌الدولتین الفاطمیه والعباسیه، بیروت، دار ابن زیدون.
    6. دفتری، فرهاد (1393)، مختصری در تاریخ و عقاید اسماعیلیه، تهران، نشر فروزان.
    7. شعار، جعفر (۱۳۶۹)، گزیده‌ی قصاید ناصر خسرو، تهران، نشر علمی.
    8. شیرازی، الموید فی‌الدین (1996)، دیوان الموید فی‌الدین داعی‌الدعات، تحقیق محمد کامل حسین، بیروت، دارالمنتظر.
    9. عثمان، هاشم (1998)، الاسماعیلیه بین‌الحقایق والاباطیل، بیروت، موسسه الاعلمی للمطبوعات.
    10. غلام محمد، طاهری مبارکه (۱۳۸۲)، برگزیده قصاید ناصر خسرو، تهران، سمت.
    11. قاسم‌‌زاده، علی (1391)، «آیرونی و کارکرد آن در دستگاه فکری ناصر خسرو»، فصل‌نامه تخصصی سبک‌شناسی نظم و نثر فارسی. علمی – پژوهشی، سال پنجم.
    12. قبادیانی، ناصر خسرو ( ۱۳۳۸)، خوان‌الاخوان، مقدمه و حواشی علی قویم، تهران، کتاب‌خانه بارانی.
    13. ___________ ( ۱۳۷۸)، دیوان اشعار ناصر خسرو، تصحیح مجتبی مینوی و مهدی محقق، تهران، دانشگاه تهران.
    14. ___________ (1365)، دیوان ناصر خسرو، تصحیح مجتبی مینوی و مهدی محقق، تهران، سمت.
    15. ___________ (۱۳۸۹)، سفرنامه، محمد دبیر سیاقی، تهران، زوار.
    16. ‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌___________ ( ۱۳۳۲)، جامع‌الحکمتین، تصحیح و مقدمه هانری کربن و محمد معین، تهران، انستیو ایران و فرانسه.
    17. محقق، مهدی (1368)، تحلیل اشعار ناصر خسرو، تهران، سمت.
    18. مشرف، مریم (1387)، «نظریه تعلیمی ناصر خسرو در مثنوی روشنایی‌نامه»، پژوهش‌نامه زبان و ادب فارسی (گوهر گویا)، شماره 1 (پیاپی 5).
    19. _______ ( ۱۳۸۹)، جستارهای در ادبیات تعلیمی ایران، تهران، سخن با هم‌کاری دانشگاه شهید بهشتی.
    20. ملک، نرگس (1386)، بررسی ساختار و کارکرد سازمان آموزشی فاطمیان در مصر، به راهنمایی دکتر عبدا... ناصری طاهری، دانشگاه الزهرا(س).
    21. میر صادقی، میمنت (۱۳۷۳)، واژه‌نامه هنر شاعری، تهران، کتاب مهناز.
    22. ناجی الیاسری، عبدالجبار (2008)، مزیدیان، ترجمه عبدالحسین بینش، قم، نشر حوزه و دانشگاه.
    23. همدانی، حسین (1384)، «تاریخ دعوت اسماعیلی و ادبیات آن در آخرین روزهای امپراتوری فاطمی»، ترجمه‌ی فریدون بدره‌ای، نامه پارسی، سال دهم، شماره سوم.
    24. واکر، پل. ای (۱۳۷۹)، حمیدالدین کرمانی تفکر اسماعیلی در دوره الحاکم بامرالله، ترجمه‌ی فریدون بدره‌ای، ترهان، [بی‌جا].