نگرشی نو بر طرح راه‌آهن برلین- خلیج فارس 1899م/1316ق ‌- 1914م/1332ق

نوع مقاله : مقاله علمی - پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار گروه اموزش تاریخ، دانشگاه فرهنگیان،صندوق پستی ۸۸۹_۱۴۶۶۵تهران ایران. h.javadiniya@cfu.ac.ir

2 مدرس دانشگاه فرهنگیان، بوشهر، ایران.h.amiri@cfu.ac.ir

10.22034/mte.2022.11947.1538

چکیده

در اواخر قرن نوزدهم و اوایل قرن بیستم در آلمان و عثمانی دو شخصیت قدرتمند و ناسیونالیست به قدرت رسیدند. ویلهلم دوم با شعار سیاست نوین در آلمان و سلطان عبدالحمید دوم با شعار اتحاد اسلامی در عثمانی به قدرت رسیدند. هر دو شخصیت خواهان پیشرفت اقتصادی، نظامی و صنعتی در امپراتوری-های خود بودند که این اشتراکات منجر به همکاری دو کشور در طرح راه‏آهن برلین ـ خلیج فارس گردید. از سوی دیگر در این زمان خلیج فارس به یکباره عرصه کشمکش و رقابت‌های استعماری دولت‌های قدرتمند اروپایی از جمله آلمان قرار گرفت.
مسئله اساسی این پژوهش بررسی و تبین دلایل ساخت راه‏آهن برلین - خلیج فارس توسط آلمان‌ها و دلایل ناکامی و شکست آن‏ها در این طرح می‌باشد. این مقاله با استفاده از روش توصیفی ـ تحلیلی و مستند به تحلیل متن و با استفاده از منابع تاریخی انجام شده‏است. یافته‌های پژوهش حاکی از آن است که آلمانی‌ها پس از عدم موفقیت در خلیج فارس از طریق راه دریایی به فکر نفوذ در خلیج فارس به وسیله راه زمینی و از طریق راه‏ آهن برآمدند، اما به دلیل نداشتن متحدان قدرتمند نتوانستند در این طرح موفق باشد.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

A new attitude on the Berlin-Persian Gulf railway project 1899 AD / 1316 AH ‌ - 1914 AD / 1332 AH

نویسندگان [English]

  • hasan javadinia 1
  • Heydar Amiri 2
1 department of history education farhangian university p.o .box 14665_889 tehran iran
2 Lecturer at Farhangian University, Bushehr, Iran.h.amiri@cfu.ac.ir
چکیده [English]

In the late nineteenth and early twentieth centuries, two powerful and nationalist figures came to power in Germany and the Ottoman Empire. Wilhelm II came to power with the slogan of modern politics in Germany and Sultan Abdul Hamid II with the slogan of Islamic unity in the Ottoman Empire. Both personalities wanted economic, military and industrial progress in their empires, which led to cooperation between the two countries in the Berlin-Persian Gulf railway project. On the other hand, at this time, the Persian Gulf suddenly became the arena of conflicts and colonial rivalries of powerful European states, including Germany.
The main issue of this research is to study and explain the reasons for the construction of the Berlin-Persian Gulf railway by the Germans and the reasons for their failure in this project. This article has been done using descriptive-analytical method and documented text analysis and using historical sources. The findings of the study indicate that the Germans, after failing in the Persian Gulf by sea, thought of infiltrating the Persian Gulf by land and by rail, but due to the lack of strong allies could not succeed in this project good luck.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Persian Gulf
  • Railway
  • Germany
  • Ottoman
  • England
  • Russia
کتاب­ها
ـ آرین نیا، احمد( 1383 )،« راه آهن برلین – بغداد »، دائرۀ­المعارف بزرگ اسلامی، زیر نظر کاظم موسوی بجنوردی، تهران: مرکز دائرۀ­المعارف بزرگ اسلامی، ج 12، صص260-259.
ـ احمدی، فرج­الله (1387)، « رقابت سیاسی و تجاری آلمان و انگلستان در خلیج ­فارس مطالعه موردی شرکت ونکهاوس1897-1914 »، به کوشش و گردآوری محمدباقر وثوقی، خلیج­ فارس: فرهنگ و تمدن، تهران: موسئسه تحقیقات و توسعه علوم انسانی.
ـ اسدی، بیژن(1381)، خلیج ­فارس و مسائل آن، تهران: انتشارات سمت.
ـ الهی، همایون(1378)، خلیج ­فارس و مسائل آن، تهران: نشر قومس.
ـ انتنر، مروین(1369)، روابط بازرگانی روس و ایران، ترجمه احمد توکلی، تهران: انتشارات بنیاد موقوفات دکتر محمود افشار.
ـ ایوانف، میخائیل سرگیویچ( 1357 )، انقلاب مشروطیت ایران، ترجمه آذر تبریزی، تهران: شبگیر و ارمغان.
ـ بایندر، غلامعلی( 1319 ). جغرافیای خلیج فارس، تهران: اداره قشون.
- بلوشر، ویبرت( 1363 ). سفرنامه بلوشر، ترجمه کیکاووس جهانداری، تهران: انتشارات خوارزمی.
- بیگدلی، علی(1368)، تاریخ سیاسی ـ اقتصادی عراق، تهران: مؤسسه مطالعات و انتشارات تاریخی میراث ملل.
ـ پاتر، لارنس جی(1393)، تاریخ خلیج ­فارس از قدیم­ترین دوران تاکنون، ترجمه محمد آقاجری، تهران: انتشارات ققنوس.
ـ پالمر، رابرت روزول(1384)، تاریخ جهان نو، ترجمه ابوالقاسم طاهری، جلد اول و دوم، تهران: انتشارات امیرکبیر.
ـ ترکمان، محمد(1373)، اسنادی درباره هجوم انگلیس و روس به ایران، تهران: نشر وزارت امور خارجه.
ـ جمال­زاده، محمدعلی(1376)، گنج شایگان: اوضاع اقتصادی ایران، تهران: انتشارات کتاب تهران.
ـ جناب، محمدعلی(a1349)، خلیج ­فارس، نفوذ بیگانگان و رویدادهای سیاسی1900ـ 1875م.، تهران: انتشارات پژوهشگاه علوم انسانی.
ـ ــــــــــ  (b1349)، خلیج فارس آشنایی با امارات آن، تهران: انتشارات شریعت و شرق.
ـ حسن­نیا، محمد(1391)، « خلیج ­فارس در رقابت­های روس و انگلیس در اوائل سده بیستم »، به­کوشش عبدالرسول خیراندیش و مجتبی تبریزنیا،  پژوهش­نامه خلیج ­فارس، دفتر چهارم، تهران: خانه کتاب.
ـ درینیک، ژان پییر( 1368 )، خاورمیانه در قرن بیستم، ترجمه فرنگیس اردلان، تهران: انتشارات جاویدان.
ـ دلدم، اسکندر( 1363 ). سلطه جویان و استعمارگران در خلیج فارس، تهران: انتشارات نوین.
ـ ذوقی، ایرج(1368)، تاریخ روابط سیاسی ایران و قدرت­های بزرگ 1925ـ1900م.، تهران: انتشارات پاژنگ.
ـ رئیس­نیا، رحیم( 1374). ایران و عثمانی در آستانه قرن بیستم، جلد سوم، تبریز: انتشارات ستوده.
ـ زینلی، بهمن( 1384)، « رقابت اقتصادی آلمان و انگلیس»، به اهتمام دکتر علی اصغر منتظرالقائم، مجموعه مقالات همایش بین­المللی خلیج ­فارس در گسترۀ تاریخ، جلد دوم، اصفهان: دانشگاه اصفهان، صص 360-330 .
ـ سایکس، سرپرسی( 1363 ). سفرنامه ژنرال سرپرسی سایکس یا ده هزار مایل در ایران، ترجمه حسین سعادت نوری، تهران: انتشارات لوحه.
ـ  ــــــــ(1366)، تاریخ ایران، ترجمه محمدتقی فخرداعی گیلانی، جلد دوم، تهران انتشارات دنیای کتاب.
ـ سپهر، احمد علی( 1336 ). ایران در جنگ بزرگ، تهران: انتشارات بانک ملی.
ـ سیادت، موسی( 1374 ). تاریخ جغرافیایی عرب خوزستان، تهران: انتشارات سهند.
ـ شاو، استنفورد جی(1370)، تاریخ امپراتوری عثمانی و ترکیه جدید، ترجمه محمود رمضان­زاده، جلد دوم، تهران: انتشارات معاونت فرهنگی آستان قدس رضوی.
ـ عبدالحمید دوم« خاطرات سیاسی من »، افول اقتدار عثمانیان( 1377 ). ترجمه اصغر دلبری پور، تهران: نشر ضریح.
ـ فرامرزی، احمد(1346)، راه­آهن اروپا و خلیج ­فارس، به کوشش حسن فرامرزی، تهران: انتشارات ابن سینا.
ـ فیلی رودباری، لواء( 1375 )، کویت، تهران: وزارت امور خارجه، دفتر مطالعات سیاسی و بین­المللی.
ـ کتاب آبی( 1363 )، به کوشش احمد بشیری، جلد 4، تهران: نشر نو.
ـ کندی، پل( 1395 ). پیدایش و فروپاشی قدرت­های بزرگ، ترجمه عبدالرضا غفرانی، تهران: انتشارات اطلاعات.
ـ لاموش، لئون( 1316)، تاریخ ترکیه، ترجمه سعید نفیسی، تهران: چاپخانه مجلس
ـ لنزوسکی، جورج(1356)، غرب و روسیه در ایران( سی سال رقابت)، ترجمه حورا یاوری، تهران: انتشارات ابن سینا.
ـ لوتسکی، و(1379)، تاریخ عرب در قرون جدید، ترجمه پرویز بابایی، تهران: انتشارات چاپار.
ـ لیتن، ویلهلم(1367)، ایران از نفوذ مسالمت­آمیز تا تحت­الحمایگی اسناد و حقایقی درباره تاریخ نفوذ اروپائیان در ایران(1919ـ 1860م.)، ترجمه مریم میراحمدی، تهران: انتشارات معین.
ـ مجتهدزاده، پیروز(1379)، کشورها و مرزها در منطقه ژئوپلیتیک خلیح ­فارس، ترجمه حمیدرضا ملک نوری، تهران: انتشارات وزارت امور خارجه.
ـ محبوبی اردکانی، حسین( 1376 ). تاریخ مؤسسات تمدنی جدید در ایران، جلد دوم، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
ـ محمود، محمود(1367)، تاریخ روابط سیاسی ایران و انگلیس در قرن نوزدهم میلادی، جلد چهارم، هفتم و هشتم، تهران: انتشارات اقبال.
ـ مکملی،محمد کاظم( 1379 )، تاریخ جامع راه‏آهن ایران، تهران، جلد دوم: راه‏آهن جمهوری اسلامی ایران.
ـ ملک­زاد، علی(1323)، جغرافیای طبیعی و تاریخ سیاسی خلیج­ فارس، تهران: بی­نا.
ـ میراحمدی، مریم(1387)، پژوهشی در تاریخ معاصر ایران برخورد شرق و غرب در ایران1950ـ1900، مشهد: به­نشر.
ـ نقیب زاده، احمد( 1372 )، تحولات روابط بین الملل از کنگره وین تا امروز، تهران: انتشارات قومس.
ـ وادالا، ر(1364)، خلیج ­فارس در عصر استعمار، ترجمه شفیع جوادی، تهران: انتشارات سحاب.
ـ وثوقی، محمد باقر( 1384 )، تاریخ خلیج فارس و ممالک همجوار، تهران: انتشارات سمت.
ـ هوشنگ ­مهدوی، عبدالرضا( 1375)، تاریخ روابط خارجی ایران از انقراض صفویه تا پایان جنگ جهانی دوم، تهران: انتشارات امیرکبیر.
ـ یاپ، ملکم و بریتون کوپربوش(1388)، خلیج ­فارس در آستانه قرن بیستم، ترجمه حسن زنگنه، تهران: نشر به­دید.
ـ یاقی، اسماعیل احمد(1389)، دولت عثمانی از اقتدار تا انحلال، ترجمه رسول جعفریان، تهران: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
مقاله‌ها
ـ رحمانیان، داریوش و یار مهدی، سارا( 1390 )، « راه‏آهن در ایران عصر قاجار »، فصلنامه تاریخ اسلام و ایران، تهران، دانشگاه الزهراء، شماره 10، صص136-119.
 ـ رحمانیان، داریوش ( 1391 )، « مسأله راه‏آهن در ایران عصر قاجار »، مجله پژوهش­های تاریخی ایران . اسلام ، زاهدان، دانشگاه سیستان و بلوچستان، شماره 11، صص 104-91 .
ـ کاظم بیگی، محمد علی( 1387 )،« بریتانیا و خطوط آهن ایران و خاورمیانه1337ق/1919-1918م، مطالعات تاریخی، تهران، مؤسسه مطالعات و پژوهش های سیاسی، شماره 22، صص 39-10 .
روزنامه­ها
ـ حبل ­المتین( کلکته ). 1315( سال پنجم )، شماره19، سه­شنبه20ذی­الحجه/11 آوریل1898م.
ـــــــــــــــــــــ 1319( سال نهم )، شماره27، دوشنبه9 شعبان/ 9 دسامبر1901م.  
ــــــــــــــــــــ 1328( سال هفدهم )، شماره39؛ سه شنبه 15 ربیع الثانی 1328 / 26آوریل، 1910م.
ـــــــــــــــــــــ 1329( سال نوزدهم )، شماره27،13،دوشنبه 17 رمضان / 11سپتامبر، 1911م.
منابع انگلیسی
Book  
 ـ Adelson, R.(1995). Landon and the Invention of Middle East 1962-1912, New Haven.
 ـ Earle, E. M.( 1923 ).Turkey the Great Powers and the Baghdad Railway, New York.McMilan Co.
 ـ Horewitz, J. C. ( 1987). Diplomacy in the Near and Middle East 1535 – 1965, London, Archive Edition, Vol.1
 ـ Langer, L.(1890). The Diplomacy of Imperalism, William.
 ـ Longrigg, S. H. ( 1986 ). Iraq, 1950 to 1960, Beirut.
ـ  Karkar, Yaqub, N. ( 1963 ). Railway Development in the Ottoman Empire 1856-1914 An Economic Interpretation, Indiana University Press.
 ـ Martin, B. G.( 1959 ). German – Persian Diplomatic Relations 1873-1912, Hague.
 ـ Mcdonald, D. M.(1993). Alver Without a Fulcrum: domestic foctors and Russian foreign policy 1905-1914, New York.
 ـ Mcleean, R. R.(2001). Royalty and Diplomacy in Europe 1890-1914. New York.
 ـ Shwadran, B. ,( 1973 ). The Middle East Oil and the Great Powers, New York.
 ـ Yadft, A and Abiar, M.(1972).in the Edirect of the Persian Gulf: in the Soviet Union and the Persian Goulf, London: Frank Cass and Company Limited.
 
Article
 ـ Issowi. C. (1971). The Economic History of Iran 1980-1914, university Chicago, pp: 206-267.
ـ Woods, H. C, ( 1916 ). » Communication on the Balkan «, The Geographical journal, London, Vol.47, No.4, pp:48-60.
ـ Woods, H. C, ( 1917 ). » The Baghdad Railway and it Tributaries «, The Geographical journal, London, Vol.45, No.1, pp:38-79.
 
منابع عربی
ـ الزیدی، عباس یاسر( 1980 )،« القوی الاستعماریه و الخلیج الفارسی 1914-1600م. »، نشریه المورخ العربی، بغداد: اتحاد المورخین العرب، العدد12، صص453-413.