شاخصه های طبقات اجتماعی در عصر آل بویه

نوع مقاله : مقاله علمی - پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری گروه تاریخ اسلام ، دانشکده ادبیات وعلوم انسانی ، واحد تهران مرکزی، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران ، ایران،

2 استاد گروه تاریخ، دانشکده ادبیات وعلوم انسانی، واحد تهران مرکزی، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران ، ایران( نویسنده مسئول)

3 دانشیار گروه هنر وتمدن اسلامی ، پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی، مشهد ، ایران

10.22034/mte.2022.13597.1627

چکیده

طبقات اجتماعی، نقش عمده ای در حوزه های مختلف زندگی هر اجتماعی ایفا می کنند. چگونگی تعامل و جایگاه واقعی هر کدام می تواند به ترقی و تعالی آن جامعه کمک کند یا بر عکس، موجبات شماری از ناهنجاری ها و بی ثباتی در حوزه های فرهنگی، سیاست، اقتصاد و ... را فراهم سازد. حضورطبقات اجتماعی و شاخصه های خاص آن در جوامع اسلامی، واقعیتی انکار ناپذیر است که هر چند به موجب تعالیم دینی، احدى را بر دیگری امتیازی نیست مگر به تقوا، اما همین طبقات هم به توسعه و ترقی تمدن شکوهمند اسلامی مدد رسانده و هم در برخی دوره ها جامعه را به مرز بی ثباتی و آشوب کشانده اند.  طبقات اجتماعی در هر دوره ای از تاریخ ایران وجود داشته و این نیز در دوره آل بویه نمود پیدا کرده است. نیاز آل بویه به کارمندان و تشویق آنها به کار و صنعت و بزرگداشت علما و دانشمندان و استفاده ی آنها از غلامان، سبب شد که هر شهری از طبقات مختلفی هم چون طبقه ی صنعتگران، طبقه ی کارمندان، طبقه ی تجار، طبقه ی فقها، طبقه ی سپاهیان، طبقه ی دانشمندان و طبقه ی غلامان با شاخص های خاص آن عصر شکل گیرد. بر اساس آنچه گفته شد؛ سوال محوری پژوهش حاضر آن است که طبقات اجتماعی در عصر آل بویه دارای چه ویژگی ها و شاخصه های بوده است؟ فرضیه مطرح شده آن است که طبقات اجتماعی این عصر نسبت به ادوار قبلی تغییری در ساختار پیدا نکرده ولی تمایزات جدی در رفتارهای سیاسی و اجتماعی داشته­اند.پژوهش حاضر با استفاده از منابع تاریخی و به روش توصیفی-تحلیلی تبیین شده است.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Characteristics of social classes in Al Boyeh era

نویسندگان [English]

  • Sara Nazparvar Sufiani 1
  • Mohammad Sepehri 2
  • Sayed Alireza Vasei 3
1 PhD student, Department of Islamic History, Faculty of Literature and Humanities, Central Tehran Branch, Islamic Azad University, Tehran, Iran.(saranazparvar@yahoo.com)
2 Professor of History Department, Faculty of Literature and Humanities, Central Tehran Branch, Islamic Azad University, Tehran, Iran (corresponding author),
3 Associate Professor, Department of Islamic Art and Civilization, Islamic Science and Culture Research Institute, Mashhad, Iran
چکیده [English]

Social classes play a major role in different areas of every society's life. The way of interaction and the real position of each can help the progress and excellence of that society or, on the contrary, cause a number of anomalies and instability in the fields of culture, politics, economy, etc. The presence of social classes and their special characteristics in Islamic societies is an undeniable fact that although according to religious teachings, one person is not privileged over another except for piety, but these classes have helped the development and progress of the glorious Islamic civilization and in some cases Periods have brought the society to the border of instability and chaos. Social classes have existed in every period of Iran's history, and this has also been manifested in the period of Al-Buye. Al Boyeh's need for employees and encouraging them to work and craft, and honoring scholars and scientists and their use of slaves, caused that every city from different classes, such as the class of artisans, the class of employees, the class of merchants, the class of jurists, The class of soldiers, the class of scientists, and the class of slaves were formed with the specific indicators of that era. Based on what was said; The central question of the current research is what characteristics did the social classes have in the era of Al Boyeh? The proposed hypothesis is that the social classes of this era have not changed in structure compared to previous periods, but they have had serious differences in political and social behavior. The current research is explained using historical sources and descriptive-analytical method.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Al-Buwayh
  • Social Classes
  • Islamic Civilization

Creative Commons License

This article is distributed under the terms of the Creative Commons Attribution 4.0 http://creativecommons.org/licenses/by/4.0

مراجع

  1. ابن اثیر،عزاالدین علی،الکامل فی التاریخ،برگردان حمید رضا آژیر، تهران، اساطیر،1382
  2. ابن حوقل، ابو القاسم ،سفر نامه ابن حوقل (ایران در صورة لارض)ترجمه دکتر جعفر شعار،تهران،امیرکبیر، 1366
  3. ابن خلدون،عبدالرحمن، مقدمه، دارالاحیاء التراث العربی، بی تا
  4. ابن خلکان،ابی العباس شمس الدین احمد بن ابی بکر، وفیات الاعیان، تحقیق احسان عباس، قم، منشورات الرضی،1367ق
  5. ابن طقطقی،محمد بن علی طباطبا،تاریخ فخری،ترجمه محمد وحید گلپایگانی،تهران،بنگاه ترجمه و نشر،1373
  6. ابن عبدربه، احمد بن محمد، العقد الفرید، بیروت، دارالکتب العلمیه، بی تا
  7. ابن فندق، علی بن زید، تاریخ بیهق، بی جا، کتابفروشی فروغی، 1361
  8. ابن کثیر، اسمااعیل بن عمر، البدایه و النهایه، به کوشش خلیل شحاده ، بیروت، درالفکر، 1986
  9. ابن مسکویه رازی،ابوعلی احمد بن محمد،تجارب الامم،جلد 6،ترجمه علی نقی منزوی، تهران،توس، 1376
  10. اخوان الصفا، رسایل اخوان الصفا، بیروت، الدار الاسلامیه، 1992
  11. اشپولر،برتولد،تاریخ ایران در قرون نخستین، ترجمه جواد فلاطوری، تهران، علمی و فرهنگی،1373
  12. اصطخری،ابو الاسحاق ابراهیم،المسالک و الممالک،ترجمه محمد بن اسعد تستری،به کوشش ایرج افشار، تهران، بنیاد موقوفات افشار،1373
  13. امین، احمد، ضحی الاسلام، ترجمه عباسی خلیلی، تهران، ‌انتشارات حزب جمهوری اسلامی ایران، 1359، ص 437.
  14. برزگر، ابراهیم، تاریخ تحول دولت در اسلام و ایران، تهران، سمت، 1389
  15. بیهقی، خواجه ابوالفضل محمد بن حسین، تاریخ بیهقی، به کوشش خلیل خطیب رهبر، تهران، مهتاب، 1374
  16. تامین، ملوین، جامعه شناسی قشربندی و نابرابری های اجتماعی، ترجمه عبدالحسین نیک گهر، تهران، توتیا، 1379
  17. ترنر،برایان، ماکس وبر و اسلام، ترجمه سعید وصالی، تهران، نشرر مرکز، 1380
  18. التنوخی،قاضی علی،نشوارة المحاضره و اخبار المذاکره، تحقیق عبد الشالچی،بیروت ، 1392 ق
  19. التوحیدی، ابوحیان علی بن محمد، الامتاع و الموانسه، تحقیق خلیفه طعیمی، بیروت، مکتبه العصریه، 2003
  20. التوحیدی، ابوحیان علی بن محمد، المقابسات، تحقیق و شرح حسن السندوبی، قاهرهف دار السعاده الصباح، 1992
  21. التوحیدی، ابوحیان، علی بن محمد، الصداقه و الصدیق، تحقیق ابراهیم الکیلانی، بیروت، دارالفکر، 1996
  22. ثعالبی،عبد الملک بن محمد بن اسماعیل،یتیمة الدهر فی محاسن اهل العصر، تحقیق محی الدین عبد المجید،قاهره،بی تا
  23. حریری، ابومحمد القاسم بن علی محمد بن عثمانی، ترجمه مقامات الحریری، طوق گلدی گلشاهی، تهران، امیرکبیر، 1387
  24. خربوطلی،علی بن حسین، المهدی العباسی، الدار المصریه للتالیف و الترجمه، سلسله اعلام العرب،1968
  25. خسروی، خسرو،نظام های بهره برداری از زمین در ایران، تهران، پیام، 1352
  26. خوارزمی، ابوعبدالله محمد بن یوسف، مفاتیح العلوم، ترجمه سید حسین خدیوجم، تهران، علمی و فرهنگی، 1389
  27. روشه، گی.تغییرات اجتماعی،منصور وثوقی، تهران، نی، 1378
  28. زرین کوب،عبدالحسین،تاریخ مردم ایران،تهران،امیر کبیر، 1374
  29. زیدان،جرجی،تاریخ تمدن اسلامی،مصر، المطبعه الهلال، 1922
  30. سلطان زاده، حسین، مقدمه ای بر تاریخ شهرنشینی در ایران، تهران، آبی، 1365
  31. شجاع، انیس الناس، به کوشش ایرج افشار، تهران، بنگاه ترجمه و نشر کتاب، 1350
  32. صابی، هلال بن محسن، الجزء الثامن من تاریخ ابی الحسین هلال بن المحسن بن ابراهیم الصابی الکاتب، به کوشش فرج الله زکی الکردی، قاهره، بی ناف 1999
  33. صاحب بن عباد، زسائل الصاحب بن عباد، شروقی ضیف، بی جا، دارالفکر العربی، بی تا
  34. غزالی،ابوحامد، احیاء العلوم الدین، مصر، المطبعه ی مصطفی الحلبی،1346ق
  35. فدائی عراقی،علیرضا،حیات علمی در عهد آل بویه،تهران،مؤسسه انتشارات دانشگاه تهران، 1383
  36. فقیهی،علی اصغر، تاریخ آل بویه،تهران،سمت، 1378
  37. فقیهی،علی اصغر،آل بویه و اوضاع زمان ایشان،،تهران،صبا، 1365
  38. فقیهی،علی اصغر،تاریخ مذهبی قم،قم،اسماعیلیان، 1350
  39. فقیهی،علی اصغر،شاهنشاهی عضدالدوله،قم،اسماعیلیان، 1347
  40. فیالکوف، یانکل، جامعه شناسی شهر، عبدالحسین گهر، تهران، اگه، 1388
  41. قلقشندی،ابی العباس احمد، صبح الاعشی، قاهره، دراالکتب السلطانیه، 1995
  42. کوئن، بروس، درامدی به جامعه شناسی، محسن ثلاثی، تهرانف فرهنگ معاصر، 1370
  43. کیکاوس اسکندر بن، عنصرالمعانی قابوس بن وشمگیر، قابوسنامه، تهران، ابن سینا، 1335
  44. لسترنج، گای.جغرافیای تاریخی سرزمین های خلافت شرقی، ترجمه محمود عرفان، تهران، علمی و فرهنگی، 1373
  45. متحده،روی پرویز، اوضاع اجتماعی در دوره آل بویه، وفاداری و رهبری جامعه اسلامی سده های نخستین، ترجمه محمدرضا مصباحی، مشهد، خانه آبی، 1388
  46. المختارات من الرسائل، به کوشش غلامرضا طاهر، تهران، بنیاد موقوفات دکتر محمود افشار، 1378
  47. نوذری، عزت الله؛ تاریخ اجتماعی ایران، تهران، ‌انتشارات خجسته، چاپ دوم، ‌1311، ص 115.
  48. ویتفوگل، کارل.ا.، استبداد شرقی بررسی تطبیقی قدرت تام، محسن ثلاثی، تهران، ثالث، 1391
  49. BONNER, MICHAEL, (2006), Jihad in Islamic History Doctrines and Practice, PRINCETO NUNIVERSITY PRESS,PRINCETONANDOXFORD.
  50. Bosworth|C. Edmund, (2007), Historic cities of the Islamic world. leiden. Brill. Donohue, John J. (2003), The Buwayhid Dynasty in Iraq 334H/945 to 403H/01012, Leiden,BRILL.
  51. Douohue, John J., (1973) "Three Buwayhid InscriptionsAuthor(s) ", Arabica, T. 20, Fasc. 1, pp
  52. Lapidus, Iram, (1969), Middle Eastern Cities. London: University of Calfornia Press.
  53. Lewis, Archibald R (1969), “The Midi, Buwayhid Iraq, and Japan Some Aspects of Comparative Feudalisms, A.D. 946-1055", Comparative Studies in Society and History, Vol. 11, No. 1, pp. 47-53.
  54. Mottahedeh Roy, (1973), "Administration in Buyid Qazwin," in Islamic Civilisation 950 -1150, edited by D.S. Richards(Oxford) p.33-44.
  55. Stevenson Deborah, (2002), CITIES AND URBANCULTURES,Philadelphia Open University Press
  56. Stevenson, Deborah, (2002), CITIES AND URBANCULTURES,Philadelphia, Open University Press
مطالعات تاریخی جهان اسلام
دوره 11، شماره 25 - شماره پیاپی 25
سال یازدهم، شماره بیست و پنج، بهار1402
فروردین 1402
صفحه 53-73

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار