جنگهای ممالیک بحری با شیعیان شام: مطالعة موردی شیعیان جُرد، جُبَیل و کَسرُوان

نوع مقاله : مقاله علمی - پژوهشی

نویسنده

گروه تاریخ و تمدن ملل اسلامی دانشگاه بین المللی امام خمینی (ره)، قزوین، ایران.

چکیده

سرکوبی شیعیان که از دورة ایوبیان معمول شد، توسط مملوکان نیز تداوم یافت و در این میان، ممالیک بحری به گونه ای هدفمند، در سالهای 682- 705ق به مناطق جُرد، جُبَیل و کَسروان یورشها بردند؛ پرسش اصلی مقاله این است که، زمینه ها، علل و پیامدهای حملات بدین مناطق و نیز واکنش شیعیان چه بود؟ یافته های پژوهش نشان می دهد آنان با استفاده از فتواهایِ ابن تیمیّه و با هدفِ تادیب شیعیانِ جُرد، جُبَیل و کَسروان و نیز سیادتِ مذهبی اهل سنّت، بدین کار دست یازیدند و پیامد آن، کشتار وسیع شیعیان، ویرانی مناطق مذکور و اقطاعِ نظامیِ آنها به طوایف سنی برای تعقیب شیعیان بود که ناامنی و نیز مهاجرت شیعیان را در پی داشت و باعث شد آنان ناگزیر برای بقا، تقیّه را پیشه ساخته، به تسنّن تظاهر کنند. با این همه، این امر از منازعات مذهبی میان موافقان و مخالفانِ ابن تیمیّه برای فشار حداکثریِ حکومت بر شیعیان نکاست و از این رو، سلطان مملوکی ابن تیمیّه را از ورود به مسایل تفرقه برانگیز مذهبی منع و از شیخ الشیوخی اهل تسنّن عزل کرد.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Bahri Mamluk Wars with Sham Shiites: A Case Study of Jurd, Jubail and Kaservan Shiites

نویسنده [English]

  • Ghadriyeh Tajbakhsh
Assistant Professor, Imam Khomeini International University (RA), Department of History and Civilization of Islamic Nations, Qazvin, Iran.
چکیده [English]

The suppression of Shiites, which became common since the Ayyubid period, was continued by the Mamluks. And in the meantime, the Bahri Mamluk sultans made targeted raids in the years 682-705 AH to the Shiite areas of Jurd, Jubail and Kaservan. The main question of the article is, what were the grounds, causes and consequences of the attacks in these areas and also the reaction of the Shiites? The findings of the research show that they achieved this by using Ibn Taymiyyah's fatwas and with the aim of disciplining the Shiites of Jurd, Jubail, and Kaservan, as well as religious sovereignty, and the result of this was the mass slaughter of Shiites, the destruction of the mentioned Shiite areas, and their military subjugation to clans of Sunni was to persecute the Shiites which resulted in insecurity as well as the migration of Shiites and caused them to pretend to be Sunnah by making taqiyyah their profession for survival. However, this did not stop the religious conflicts between supporters and opponents of Ibn Taymiyyah for the maximum pressure of the government on the Shiites. And therefore, the Mamluk sultan forbade Ibn Taymiyyah from entering into divisive religious issues and dismissed him from Sheikh Al-Shiyukhi Ahl al-Sunni.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Bahri Mamluks
  • Shiites
  • war
  • Jubail
  • Jurd
  • Kaserwan

Creative Commons License

This article is distributed under the terms of the Creative Commons Attribution 4.0 http://creativecommons.org/licenses/by/4.0

مراجع

  1. ابن اثیر، عزّالدین، الکامل فی التاریخ، بیروت: دارالکتب العلمیه، 2003م.
  2. ابن ایاس، محمد، بدائع الزهور فی وقائع الدهور، تحقیق محمد مصطفی، بولاق، 1311- 1312ق؛ جِ 4 و 5، استانبول، 1931- 1932م.
  3. ابن بطوطه، محمّد، تحفه النّظّار فی غرائب الامصار و عجائب الاسفار، قاهره، 1938م.
  4. ابن تغری بردی، ابوالمحاسن، النجوم الزاهره فی ملوک مصر و القاهره، قاهره، 1931- 1942م.
  5. ابن تیمیه، تقی الدّین، مجموع فتاوی شیخ الاسلام احمد بن تیمیه، ریاض، 1961م.
  6. ابن جبیر، محمّد، رحله ابن جبیر، دار صادر، بیروت، 1959م.
  7. ابن خلدون، عبدالرّحمن، العبر فی دیوان المبتدا و الخبر، به کوشش شحّاده و زکّار، بیروت، دارالکتب، 1959م.
  8. ابن دواداری، ابوبکر، کنز الدرر و جامع الغرر، به کوشش هانس روبرت ویمر، قاهره، 1960م.
  9. ابن شاکر، محمّد، فوات الوفیات و الذیل علیها، به کوشش احسان عبّاس، بیروت، 1973م.
  10. ابن شاهین، خلیل، زبده کشف الممالک و بیان الطرق و المسالک، به کوشش رافیس، پاریس، 1894م.
  11. ابن طولون، شمس الدین، اعلام الوری بمن ولّی نایبا من الاتراک بدمشق الشام الکبری، دار ابن حزم، بی تا.
  12. ابن عبدالهادی، ابوعبدالله، العقود الدریّه من مناقب شیخ الاسلام احمد بن تیمیّه، بیروت، دارالکاتب العربی، 1305- 1343.
  13. ابن فرات، ناصرالدّین، تاریخ الدول و الملوک، به کوشش زریق، بیروت، 1936- 1942م.
  14. ابن قلاعی، جبرائیل، زجلیّات ابن قلاعی، به کوشش بطرس جمیل، بیروت، 1982م.
  15. ابن کثیر، اسماعیل، البدایه و النهایه فی التاریخ، قاهره، 1929م.
  16. ابن وردی، عمر، تاریخ ابن الوردی، قاهره، جمعیه المعارف، 1285ه.
  17. ابوالفداء، اسماعیل، المختصر فی اخبار البشر، بیروت، 1960م.
  18. ابوشقرا، نایل، تاریخ لبنان اَزمه نص و مصطلح هویه، بیروت، 2004م.
  19. برزالی، قاسم، المقتفی علی کتاب الروضتین، به کوشش تدمری، صیدا، بیروت، 2006م.
  20. بلاذری، ابوالحسن، فتوح البلدان، بیروت، مکتبه الهلال، 1988م.
  21. بیبرس منصوری، رکن الدیّن، زبده الفکره فی تاریخ الهجره، قاهره، مکتبه الجامعه المصریه، بی تا.
  22. تدمری، عمر، «تاریخ طرابلس السیاسی و الحضاری عبر العصور»، عصر الممالیک، بیروت، الموسسه العربیه للدراسات و النشر، 1981م.
  23. حتی، فیلیپ، تاریخ لبنان، بیروت، دارالثقافه، 1978م.
  24. حماده، سعدون، تاریخ الشیعه فی لبنان، بیروت، دارالخیال، 2008م.
  25. خشن، حسین، مشغره فی التاریخ الحرکه العلمیّه و السیاسیّه خلال عشره قرون، بیروت، دارالقماطی، 2003م.
  26. دبس، مطران یوسف، تاریخ سوریا الدینی و الدنیوی، بیروت، دار عبود، بی تا.
  27. دمشقی، محمّد، نخبه الدهر فی عجایب البر و البحر، تهران، اساطیر، 1382ش.
  28. دویهی، اصطفان، تاریخ الازمنه، به کوشش اَلاَباتی بطرس فهد، بیروت، 1976م.
  29. ذهبی، شمس الدین، العبر فی خبر من غبر، به کوشش صلاح الدّین منجد، کویت، بی تا.
  30. شهرستانی، ابوالفتح محمّد، الملل و النحل، به کوشش احمد محمّد، بیروت، دارالکتب العلمیّه، 1992م.
  31. صالح بن یحیی، تاریخ بیروت، به کوشش یسوعی و صلیبی، دارالمشرق، بیروت، 1969م.
  32. صلیبی، کمال، منطلق تاریخ لبنان، بیروت، دارنوفل، 1992م.
  33. طرخان، ابراهیم، النظم الاقطاعیه فی الشرق الاوسط، قاهره، دارالکاتب العربی للطباعه و النّشر، 1388ق/ 1968م.
  34. عاملی، شیخ علی زین، للبحث عن تاریخنا فی لبنان، بیروت، دارالفکر، 2006م.
  35. علبی، اکرم حسن، دمشق بین الممالیک و العثمانیین، الشرکه المتّحده للطباعه و النشر، 1982م.
  36. عمری، ابن فضل الله، مسالک الابصار فی ممالک الامصار، به کوشش کامل سلمان جبوری، بیروت، دارالکتب العلمیه، 2010م.
  37. عینی، بدرالدّین، عقد الجمان فی تاریخ اهل الزّمان، به کوشش محمّد امین، قاهره، دارالکتب، 2010م.
  38. قلقشندی، احمد، صبح الاعشی فی صناعه الانشاء، قاهره، منشورات الجامعه اللبنانیه، 1963م.
  39. لامنس، هنری، تسریح الابصار فیما یحتوی لبنان من الـآثار، المطبعه الکاتولیکیه و دارنظیر عبود، 1913 و 1996م.
  40. لطیف، الیاس لطیف، قراءه جدیده فی مذهب الکسروانیین اِبان الحملات المملوکیّه، بیروت، 2010 م.
  41. مرادی، شیخ علی، الاقوال الائمه العالنه فی اَحکام الدروز و التیامنه، دمشق، داربلاد الشام، 2013م.
  42. مقدسی، محمد، احسن التقاسیم فی معرفه الاقالیم، قاهره، مکتبه مدبولی، 1411.
  43. مقریزی، تقی الدّین، المواعظ والاعتبار، بولاق، 1270ق.
  44. همو، السلوک لمعرفه دول الملوک، به کوشش زیاده، قاهره، 1934- 1942م.
  45. مکّی، محمد علی، لبنان من الفتح العربی حتّی الفتح العثمانی، بیروت، دارالنشر، 1979م.
  46. مهاجر، شیخ جعفر، التاسیس لتاریخ الشیعه فی سوریا و لبنان، بیروت، 1992م.
  47. همو، حسام الدّین بشاره امیر جبل عامل، بیروت، دارالهادی، 2005م.
  48. ناصرخسرو، سفرنامه، تهران، زوّار، 1381ش.
  49. نویری، احمد، نهایه الارب فی فنون الادب، قاهره، دارالکتب المصریه، 1923- 1943م.
  50. یاقوت، شهاب الدین، معجم البلدان، به کوشش مرعشلی، بیروت، داراحیاء التراث العربی، بی تا و 1979م.
  51. والی، طه، تاریخ المساجد و الجوامع الشریفه فی بیروت، بیروت، دارالکتب، 1973م.
  • Laoust, H. “Remarques sur les expeditions du Kasrawan sous les premiers Mamluk”, bulletin du Musee de Beyrouth, Damas, IV, 1942.
مطالعات تاریخی جهان اسلام
دوره 10، شماره 22 - شماره پیاپی 22
سال دهم، شماره بیست و دوم، تابستان 1401
خرداد 1401
صفحه 168-189

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار