نشانه شناسی گفتمانی وجوه تاریخی، حماسی- دینی و خیالی قصه حمزه نامه در مقایسه با ابومسلم‌نامه

نوع مقاله : مقاله علمی - پژوهشی

نویسنده

دکترای تاریخ تشیع، داستان نویس و پژوهشگر

چکیده

با آن که در باره وجه تاریخی قهرمانان آثار ادبی کلاسیک تحقیقاتی صورت گرفته است، با این حال کمتر تلاشی برای شناخت آثار ادبی بخصوص شخصیت‌ها و قهرمان‌های آثار داستانی تاریخ میانه با توجه به جنبه‌های فرهنگی آن انجام شده است تا عوامل و زمینه گفتمان‌های اصلی و خرده گفتمان‌های فرهنگی موجده چنین آثاری تبیین گردد.
مساله این مقاله، بررسی نظام‌های گفتمانی موجود در حمزه نامه، یکی از آثار مهم و تأثیرگزار تاریخ میانه جهان اسلام است که چه ارتباط و نسبتی با دیگر گفتمان‌های فرهنگی و مذهبی و حتی سیاسی و دیگر قصص آن عصر مثل ابومسلم­نامه داشته است. برای این امر، باید با روشی مناسب آن را توصیف، تفسیر و تبیین کرد. به نظر می‌رسد نظریه لاکلا و موف که مناسب تحلیل آثار ادبی و داستانی است و با کمک نشانه شناسی سه مرحله (سلطانی، 1393) بتوان لایه‌های پنهان این اثر را بازنمایی و با ارائه الگوی مناسب، علل شکل گیری این قصه و خرده گفتمان‌های فرهنگ، اسلامی، ایرانی، عربی را در پهنه دو گفتمان شیعی – سنی مشاهد کرد که هنرمندان قصه­پرداز مذاهب مختلف چگونه تقابل‌های فکری و مذهبی دوره خود را در این اثر نشان داده‌اند.
این نوشتار بر آن است تمایز سه وجه حمزه تاریخی، حماسی- دینی و تخیلی (قصه‌ای) را که موجب شکل گیری یکی از مهم‌ترین قصه‌های تاریخ میانه جهان اسلام شده و روایت آن گستره وسیعی را چندین قرن در بر می‌گرفته با کمک منابع کتابخانه‌ای توصیف و تبیین کند.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Discourse semiotics of historical, epic-religious and imaginary aspects of the story of Hamzehnameh in comparison with Abu Muslim-Nameh

نویسنده [English]

  • Muslim Nasiri
Doctor of Shiite History, novelist and researcher
چکیده [English]

However, research has been done on the historical aspect of the heroes of classical literary works, less effort has been made to identify literary works, especially the characters and heroes of medieval fiction with regard to its cultural aspects, in order to explain the factors and context of the main discourses and cultural sub-discourses of such works. The subject of this article is the study of the discourse systems in Hamznameh, one of the most important and influential works in the medieval history of the Islamic world, what is its relationship with other cultural, religious and even political discourses and other stories of that era such as Abu Muslimnameh. To do this, it must be described, interpreted and explained in an appropriate way. It seems that Laclau and Moff's theory, which is suitable for analyzing literary and fictional works, and with the help of three-stage semiotics (Soltani, 2014) can represent the hidden layers of this work and with providing a suitable model, can observe the reasons for the formation of this story and sub-discourses of Islamic, Iranian, and Arabic culture in the context of two Shiite-Sunni discourses that how storytellers of different religions have shown the intellectual and religious confrontations of their own period in this work. This article intends to describe and explain the three aspects of Hamza historical, epic-religious and fictional (story) that led to the formation of one of the most important stories in the Middle Ages of the Islamic world and its narrative covers a wide range of several centuries with the help of library sources.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Hamzehnameh
  • story
  • discourse semiotics
  • historical Hamzeh
  • religious Hamzeh
  • imaginary Hamzeh
  • Abu Muslimnameh

This article is distributed under the terms of the Creative Commons Attribution 4.0 http://creativecommons.org/licenses/by/4.0

  • ابن اثیر، عزالدین علی (1409) اسد الغابه، دارالفکر، بیروت.
  • ابن تیمیه (1406) منهاج السنه النبویه، تحقیق محمد رشاد سالم، دارالکتاب العلمیه، بیروت.
  • ابن خلدون (1373) تاریخ ابن خلدون (العبر) ترجمه عبدالحمید آیتی، موسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی، تهران.
  • ابن کثیر، اسماعیل (1407) البدایه و النهایه، دارالفکرف بیروت.
  • احمدسلطانی، منیره (1373) نگاهی به سیر قصه‌های عامیانه در دوره صفوی با محوریت رموز حمزه، مجله تاریخ ادبیات.
  • حسن ذوالفقاری (1389) ساختارشناسی بن مایه‌های حمزه نامه (با تکیه بر بن مایه‌های عیاری، شگفت انگیزی و کرامت) نقدی ادبی.
  • حموی ابهری، محمد بن اسحاق (1386)، انیس المؤمنین، تحقیق میر هاشم محدث، شرکت چاپ و نشر بین‌الملل، تهران.
  • رشید خدامی و دیگران (1398) بررسی تطبیقی حمزه نامه با حمزه البهلوان (منشاء قصه، شخصیت اصلی، محتوا و گونه) مجله ادبیات تطبیقی.
  • رضا غوریانی و فرزاد قائمی (1398) تحلیلی درباره خاستگاه حماسه‌های عامیانه حمزه نامه در تطبیق با داستان بهرام چوبینه، دوماهنامه فرهنگ و ادبیات عامه.
  • دهخدا، علی اکبر ( 1377) لغت نامه، ناشر دانشگاه تهران، تهران.
  • سلطانی، سید علی‌اصغر (1383)، تحلیل گفتمان به‌مثابه نظریه و روش، فصلنامه علوم سیاسی.
  • سومر، فاروق (1371)، نقش ترکان آناتولی در تشکیل و توسعه دولت صفوی، ترجمه؛ احسان اشراقی و محمدتقی امامی، تهران، گستره.
  • صفا، ذبیح‌الله( 1364) تاریخ ادبیات در ایران، فردوسی، تهران.
  • طبری، محمد (1387 ق) تاریخ طبری، تحقیق ابوالفضل ابراهیم، دارالتراث، بیروت.
  • طرطوسی، حسن (1380) ابومسلم نامه، به کوشش حسین اسماعیلی، معین و قطره، تهران.
  • غروی، مهدی (1348) حمزه نامه بزرگترین کتاب مصور فارسی، مجله هنر و مردم، شماره 85،
  • فخرالزمانی قزوینی، عبدالنبی (1392) طرازالاخبار، به تصحیح سیدکمال حاج سید جوادی، پژوهشکده هنر، تهران.
  • فرکلاف (1379) تحلیل انتقادی گفتمان، ترجمه فاطمه شایسته پیران و دیگران، مرکز مطالعات و تحقیقات رسانه‌ها، تهران.
  • گردیزی، عبدالحی (1347) زین الاخبار، به کوشش عبدالحی حبیبی، بیناد فرهنگ ایران، تهران.
  • گلچین معانی، احمد (1369)، کاروان هند، موسسه چاپ و انتشارات آستان قدس رضوی.
  • لسان، حسین (1354) شاهنامه خوانی، دوره 14. تهران.
  • مارزلف، اولریش (1371)، طبقه‌بندی قصه‌های ایرانی، ترجمه کیکاووس جهانداری، سروش، تهران.
  • محجوب، محمدجعفر (1382)، ادبیات عامیانه ایران، به کوشش حسن ذوالفقاری، جشمه، تهران.
  • محجوب، محمدجعفر (1370)، تحول نقالی و قصه‌خوانی، تربیت قصه‌خوانان و طومارهای نقالی، مجله ایران نامه.
  • مقریزی، احمد (1420) امتاع الاسماع، تحقیق محمد عبدالحمید النمیسی، دارالکتاب العلمیه، بیروت.
  • میر صادقی، جمال (1366) ادبیات داستانی، قصه، رمانس، داستان کوتاه، رمان، نشر علمی، تهران.
  • -----------------(1394) عناصر داستان، نشر سخن، تهران.
  • ناصری، مسلم (1399) تحلیل گفتمان‌های قصه پردازی در عصر صفوی (با مطالعه موردی ابومسلم نامه، حسین کرد شبستری و کلثوم ننه) رساله دکتری، دانشگاه ادیان و مذاهب، قم.
  • نویسنده نامعلوم (1347) قصه حمزه (حمزه نامه) به کوشش جعفر شعار، انتشارات دانشگاه تهران، تهران.
  • نویسنده نامعلوم( 1314) تاریخ سیستان، بتصحیح ملک الشعرای بهار، موسسه خاور، تهران.
  • یعقوبی، احمد ابن واضح (بی تا) تاریخ یعقوبی، دار صادر، بیروت.