نگاهی به وضعیت آموزشی کنیزان در عصر اول خلافت عباسی (132- 232ه.ق)

نوع مقاله : مقاله علمی - پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکترای تاریخ و تمدن ملل اسلامی دانشگاه فردوسی، مشهد، ایران

2 گروه تاریخ اسلام دانشگاه زنجان، ایران.

3 استادیار دانشگاه آزاد واحد ابهر، ابهر، ایران

10.22034/mte.2021.10560.1442

چکیده

کنیزان یکی از طبقات اجتماعی دوره عباسی محسوب می‌شدند و کنیزانی که از طرق مختلف به تصرف در می‌آمدند، در بازار نخاسان خرید و فروش می‌گشتند، تا پیش از عصر اول عباسی به بحث آموزش کنیزان چندان توجهی نمی‌شد. این پژوهش به روش توصیفی- تحلیلی به بررسی وضعیت آموزشی کنیزان در عصر اول عباسی پرداخت. نتایج حاصل از پژوهش بیانگر آن است که در عصر اول عباسی تغییر و تحولاتی در جایگاه کنیزان رخ داده و اندک اندک از سیاق دوره قبلی فاصله گرفته است. در این دوران طبقه بندی از کنیزان در جامعه وجود دارد و بر‌حسب‌ آن جایگاه کنیزان یکسان نیست، کنیزان با استعداد تحت آموزش افراد ماهر و اساتید برجسته آن زمان در زمینه‌های مختلف مانند خواندن قرآن، شعر و آواز، موسیقی و غنا، فقه و لغت و سایر علوم متبحر می‌شدند. صاحبان کنیزان نیز از آموزش آن‌ها اهداف مختلف مانند کسب درآمد، فخر فروشی، نفوذ در دربار و جاسوسی داشتند؛البته با وجود تعداد زیادی کنیز آموزش دیده در جامعه،اکثریت کنیزان تحت آموزش قرار نمی‌گرفتند.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

A look at the educational status of maidservants in the first era of the Abbasid Caliphate (132-232 A.H.)

نویسندگان [English]

  • Somayeh Aghamohammadi 1
  • Sayeda Laila Taqvi Sangdehi 2
  • leyla Mohamadi 3
1 PhD student of History and Civilization of Islamic Nations, Ferdowsi University, Mashhad, Iran
2 Assistant Professor of History Department, University of Zanjan.
3 Assistant Professor of Azad University, Abhar Branch, Abhar, Iran
چکیده [English]

In the first era of the Abbasid caliphate, concubines were found in abundance in the houses of caliphs, nobles and other classes of society. They were a group that were captured through trade and buying and selling or captivity in wars and sudden attacks and other ways. Often, the treatment of this class was accepted by everyone and was accepted in the society. Sometimes they were bought and sold like goods, and sometimes they were given to each other as gifts, each of them had a price that was according to their beauty, talent and art. Some of these maids were singers, musicians, hairdressers, nurses, or politicians. Therefore, the education and training of slave girls was given attention because it increased their price and value, in fact, the education and training of slave girls became one of the most profitable jobs. This article aims to answer the main question by examining the education status of slave girls in the first Abbasid era (132-232 A.H.): How was the education of slave girls in the Abbasid era? The findings of this research show that the education and training of slave girls in this period Was also in line with specific goals such as: selling pride to others in debates, achieving great wealth, physical acquisition and most importantly, taking control of the narrative command from the caliphs for their owners, etc.

کلیدواژه‌ها [English]

  • slave girls
  • education
  • Abbasid caliphate
  • slavery
  • Islam

Creative Commons License

This article is distributed under the terms of the Creative Commons Attribution 4.0 http://creativecommons.org/licenses/by/4.0

مراجع

  1. ابن العبری،غریغوریوس الملطی،1992،تاریخ مختصر الدول، انطون صالح الیسوعی ،بیروت:دارالشرق.
  2. ابن طباطبا،محمد بن علی،1360، تاریخ فخری، ترجمه محمد وحید گلپایگانی، تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
  3. ابن عبدربه،1429-1428، عقد الفرید، محمد سعید عریان،المجلد الخامس ،بیروت-لبنان:دارالفکر للطباعه و النشر.
  4. ابن کثیر، اسماعیل بن عمر،1407، البدایة و النهایة،بیروت: دارالفکر.
  5. ابن مسکویه، احمد بن محمد، بی‌تا،تجارب اأمم ، محقق ابوالقاسم امامی، تهران: سروش.
  6. ابن منظور،1375، لسان العرب، بیروت: دارصادر.
  7. -ابونواس، حسن بن هانی، 1431،دیوان ابی نواس، ابوظبی- امارات.هیئه ابوظبی للثقافه و التراث.دارالکتب الوطنیه.
  8. احمدوند، عباس ، نهاد ولایت عهدی در خلافت اموی و عصر اول عباسی 1390، قم،پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی.
  9. -------،امیری زهرا،1392،پدیده قهرمانگی در عصر عباسی،مجله تاریخ اسلام ،تابستان،سال 14،ش54، از ص 89-114.
  10. احنف، عباس،1997/1417ه.ق، شرح دیوان العباس بن احنف، شرح مجید طراد، دار الکتاب العربی.
  11. آذر شب:محمد علی،1385،تاریخ الادب العربی فی العصر العباسی،تهران:سمت.
  12. اصفهانی، ابی الفرج،2002، الاغانی، الجزء الثانی، بیروت: دار و مکتبة الهلال .
  13. اصفهانی، محمد تقی،1414، لوامع صاحبقرانی مشهور به شرخ فقه،ج1، قم: موسسه اسماعیلیان.
  14. اعتماد السلطنه، محمد بن حسن،1363، تاریخ منتظم ناصری، مصحح محمد اسماعیل رضوانی، تهران: دنیای کتاب.
  15. امین ،احمد،1315، پرتو اسلام ترجمه فجر الاسلام،تهران: اقبال، جلد 2.
  16. امین،احمد،1429ق، 2008، ضحی الاسلام،بیروت: المکتبة العصریة.
  17. امین، محسن،1403، اعیان الشیعه،بیروت:دار التعارف للمطبوعات.
  18. انصاف پور،غلامرضا،1359، روند نهضت های ملی و اسلامی ایران از اسلام تا یورش مغول ، تهران:سازمان انتشارات و آموزش انقلاب اسلامی.
  19. بدوی، خلیل،1998/1419ه.ق، موسوعة شهیرات النساء ، عمان : دار اسامه للنشر،.
  20. بشار بن برد،1998،دیوان بشار بن برد،صلاح الین الهواری،دارالمکتبة الهلال.
  21. -بندر ریگی، محمد،1374، المنجد، تهران: انتشارات ایران.
  22. بووا، لوسین،1380،برمکیان بنا برروایت های مورخان ایرانی و عرب، عبدالحسین میکده، تهران:شرکت انتشارات علمی و فرهنگی.
  23. تبریزی، محمد حسن بن خلف، ،1357، برهان قاطع، به اهتمام دکتر محمد معین، تهران: امیرکبیر.
  24. جاحظ ،ابی عثمان عمرو بن ،بی تا،رسائل، محمد باسل عیون السود،الجزء الثالث،بی جا.
  25. حتی، فیلیپ،1344، تاریخ عرب ،ترجمه ابوالقاسم پاینده ،تبریز:کتابفروشی حاج محمد کتابچی حقیقت.
  26. حسن ابراهیم حسن،1376، تاریخ سیاسی اسلام، ترجمه ابوالقاسم پاینده، تهران: انتشارات جاویدان، جلد2.
  27. حسن نصیری جامی،1393،علی بن حسین فخر الدین صفی، لطائف الطوائف، تهران: مولی.
  28. -حلی، عبدالحسین عباس، 1429ه-2008م، الرثا فی الشعر العربی العصر العباسی حتی نهایت القرن الثالث الهجری ،بیروت-لبنان،دارالقاری،الطبعة الاولی
  29. حلی، عبدالحسین،1429هـ-2008م ،الرثا فی الشعر العربی العصر العباسی حتی نهایت القرن الثالث الهجری ،بیروت :دارالکتب العربی.
  30. حلیبی،محمود،1429، الحرکه الادبیه فی مجالس هارون الرشید ،الدار العربیه للموسوعات .
  31. حمصی،دیک الجن، 1411ه-1990م،دیک الجن عصره و حیاته و فنون الشعریة ،حسن جعفر نور الدین ،بیروت- لبنان،دارالکتب العلمیه ،الطبعة الاولی.
  32. خزاعی، دعبل بن علی، 1414ق/ 1114م،دیوان دعبل بن علی الخزاعی، بیروت: دار الکتب العربی،
  33. خفاجی،محمد عبدالمنعم، 1410، الادب العربی و تاریخه فی العصرین الاموی و العباسی، بیروت: دار الجلیل.
  34. دینوری، ابوحنیفه احمد، بی تا، أخبار الطوال، طباعة شریف الرضی.
  35. دینوری،ابن قتیبه،1426ق-2005م،الامامة و السیاسة، بیروت:المکتبة المصریه.
  36. راوندى‏،مرتضی1378، تاریخ اجتماعی ایران،تهران: نشر نگاه.
  37. رحیم، عبدالحسین مهدی،1370، العصر العباسی الاول الموهلات و الانجازات، طرابلسک الجامعة المفتوحة، دارالکتب الوطنیه.
  38. زیدان، جرجی ،1394، امین و مامون ، ترجمه محمد علی شیرازی
  39. -------، 1379،تاریخ تمدن اسلام ،ترجمه علی جواهر کلام :تهران ،امیر کبیر .
  40. -------،1369، تاریخ و تمدن اسلام،علی جواهر کلام،تهران:امیرکبیر.
  41. ژان، شاردن، سفرنامه شاردن،1393، ترجمه اقبال یغمایی، تهران، توس.
  42. ضیف،شوقی،1384 ،هنر و سبکهای شعر عربی،مرضیه آباد،مشهد:دانشگاه فردوسی.
  43. طبری،محمد بن جریر،1375، تاریخ طبری(تاریخ الرسل و الملوک) ،ابوالقاسم پاینده، تهران:اساطیر.
  44. عبدالعزیر، محمود بن سعود، الحرکه الادبیه فی مجالس هارون الرشید، الدار العربیه للموسوعات ، المجلد الاول.
  45. فاخوری، حنا،بی تا، تاریخ ادبیات زبان عربی، عبدالحمید آیتی،تهران:توس.
  46. فرهنگ، موسی،1337،هزار و یک شب،بنگاه مطالعاتی گوتنبرگ
  47. فروخ،عمر، 2006م، تاریخ الادب العربی،الجزءالثانی،بیروت-لبنان،دارالعلمیة للملایین .
  48. قمی، حسن بن محمد،1361، تاریخ قم، تهران: توس.
  49. کحاله،عمررضا، 1404،1363، اعلام النساء فی العالمی العرب و الاسلام ، بیروت :موسسه الرساله.
  50. کانپوری، محمد،بی‌تا، برمکیان یحیی-فضل-جعفر یا دور نمائی عصر طلائی اسلام و دستگاه خلافت اسلامی ،سید مصطفی طباطبایی و رام. هـ. راجا،تهران:سنائی.
  51. متنبی،1417هـ-1997م،دیوان المتنبی،علی العسیلی، بیروت: منشورات موسسةالاعلمی للمطبوعات.
  52. مسعودی،علی بن حسین،1409، مروج الذهب و معادن الجوهر، اسعد داغر، قم:دارالهجرة.
  53. مسعودی، علی بن حسین، 1370، مروج الذهب و معادن الجوهر، ترجمه ابوالقاسم پاینده،تهران: انتشارات علمی و فرهنگی، جلد2.
  54. مسعودی،ابوالحسن،1385،مروج الذهب ، ترجمه ابوالقاسم پاینده،تهران،علمی فرهنگی ، جلد4،چاپ سوم.
  55. ممتحن ،حسینعلی،1356،نهضت شعوبیه،تهران : شرکت کتابهای جیبی.
  56. ممتحن،حسینعلی،1396،نهضت صاحب الزنج یا قیام خونین بردگان در عراق(قرن سوم هجری) تهران:انتشارات دانشگاه شهید بهشتی.
  57. معتضد،خسرو،1378،هارون الرشید و شب سرخ بغداد،تهران:زرین.
  58. ملایری، محمد مهدی،1379،تاریخ و فرهنگ ایران در دوران انتقال از عصر ساسانی به عصر اسلامی، تهران: نشر توس، جلد2.
  59. نجاتی، محمد سعید،1396، چرایی کنیززادگی و کنیزداری امام هادی(ع)، سخن تاریخ،شماره 26،صص113-134.
  60. نوبختی، حسن بن موسی،1404، فرق الشیعه،بیروت: دار الاضواء.
  61. هدایت، رضاقلی،1373، فهرس التواریخ، مصحح : عبدالحسین نوایی، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
  62. ذاکر جعفری، نرگس،1397،«نقش کنیزان رامشگر در موسیقی قرون اولیه اسلامی»، فصلنامه زن در فرهنگ و هنر، سال دهم ، شماره دوم ،صص215-235.
  63. ولوی علیمحمد،کاردان سیده گلنوش ،1396، سنخ شناسی عملکرد سیاسی زنان در دستگاه خلافت عباسی،مجله تاریخ اسلام و ایران،زمستان ،ش36،از ص 135-159.
  64. کاظم نیا، فریبا،1389، دلالت های کارکرد شناسانه کنیزان در دوره میانه بر پایه نامهای آنان، تاریخ و تمدن ملل اسلامی، شماره 12 ، سال ششم ، پاییز و زمستان .
  65. ------،1387، پایان نامه "کنیزان در ایران از طاهریان تا مغول)، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی ، استاد راهنما هادی عالم زاده.
مطالعات تاریخی جهان اسلام
دوره 10، شماره 24 - شماره پیاپی 24
سال دهم، شماره بیست و چهارم، زمستان1401
دی 1401
صفحه 118-134

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار