بررسی فعالیت و تأثیر شرکت‌های انگلیسی و روسی در ایالت فارس در دوره قاجار

نوع مقاله : مقاله علمی - پژوهشی

نویسندگان

1 دکترای تاریخ ایران اسلامی، دانشگاه شیراز، شیراز، ایران

2 گروه تاریخ دانشگاه شیراز، شیراز، ایران

چکیده

تحولات سده‌های هیجدهم و نوزدهم میلادی اروپا، موجب توسعه تجارت جهانی شد و رقابت کشورهای قدرتمند برای به دست آوردن بازارهای جدید و تهیۀ مواد اولیه، گسترش پیدا کرد؛ در این شرایط، ایران به لحاظ موقعیت جغرافیایی و سیاسی مورد توجه بریتانیا و روسیه قرار گرفت و روابط ایران با آن دو کشور افزایش یافت. به علت موقعیت خاص ایالت فارس که بخش عمده ای از سواحل خلیج فارس را شامل می‌شد و راههای تجاری پس کرانه‌ای را در اختیار داشت، نمایندگی شرکت‌های خارجی و نیز کنسولگری دولت‌هایی از جمله بریتانیا و روسیه در این ایالت حضور پیدا کردند. در این مقاله به فعالیت‎ شرکت‌های تجاری انگلیس و روس و تأثیر این این شرکت ها در ایالت فارس پرداخته می‌شود. شرکت هایی چون زیگلر، گری پال، دیوید ساسون، شرکت کشتیرانی تجار و تجاری روسی، مجتمع بازرگانی ایران و روسیه و تجارتخانۀ نیکلا آواغینیانس در حوزه این بررسی قرار می‌گیرند.
یافته‌های پژوهش نشان می‌دهد، تنوع فعالیتِ تجاری شرکت‌های خارجی در خدمت تأمین نیازهای دو قدرت بریتانیا و روسیه در عرصه بازارهای جدید و تهیه مواد اولیه بود، همچنین صادرات اقلام مهم از جمله گوسفند، روغن حیوانی، پوست گوسفند و بره آثار منفی در جامعه به همراه داشت که از آثار آن گرانی گوشت و اعتراض مردمی نسبت به آن است. تجار ایرانی به منظور مقابله با شرکت های خارجی به تأسیس کمپانی و شرکت های داخلی روی آوردند ولی در نهایت کارشکنی بانک شاهنشاهی و مداخلات بیگانگان، امکان ورود ایران به بازارهای خارجی و توسعه شرکت‌های تجاری داخلی را مهیا نکرد.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Investigating the activity and influence of British and Russian companies in Fars province during the Qajar period

نویسندگان [English]

  • Fateme Bineshifar 1
  • Mohammad Ali Ranjbar 2
1 PhD in History of Islamic Iran, Shiraz University, Shiraz, Iran,
2 Department of History, Shiraz University, Shiraz, Iran
چکیده [English]

Developments in Europe in the eighteenth and nineteenth centuries led to the development of world trade and the competition of powerful countries for new markets and an increased supply of raw materials; Under these conditions, Iran was assessed by Britain and Russia in terms of its geographical and political position, and Iran's relations with these two countries increased. due to the special location of the province of Fars, which covers most of the coast of the Persian Gulf and has back trade routes, representatives of foreign companies and government consulates, including Britain and Russia, were present in this province. this article discusses the activities of British and Russian trading companies and their influence in the Persian province. Companies such as Ziegler, Gary Paul, David Sassoon, the Russian Merchant Shipping Company, the Iran-Russia Commercial Complex and the Nikola Avaginians Trading House are included in this reseach study.
The findings show that, the variety of business activities of foreign companies serves the export of products such as sheep, animal oil, sheepskin and lamb, in addition to the needs of the two powers in new markets and raw materials in the England and Russia. negative effects on society, among which are the high price of meat and popular protests against it. Iranian merchants set up local companies and firms to deal with foreign companies. however, in the end, the provocations of the Imperial Bank and foreign interference did not allow Iran to enter foreign markets and develop local trading companies.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Trade company
  • Russia
  • England. Gajar
  • Fars province

Creative Commons License

This article is distributed under the terms of the Creative Commons Attribution 4.0 http://creativecommons.org/licenses/by/4.0

  1. ابوت، کیث ادوارد (1396)، شهرها تجارت ایران در دوره قاجار، ترجمه: سید عبدالحسین رئیس السادات، تهران: امیرکبیر.
  2. اسدی، بیژن (1384)، خارجیان در خلیج فارس، تهران: مرکز بازشناسی اسلام و ایران.
  3. اشرف، احمد (1359)، موانع تاریخی رشد سرمایه­داری در ایران دوره­ قاجاریه، تهران: زمینه.
  4. افشار سیستانی، ا. (1369)، نگاهی به بوشهر، جلد دوم، تهران: مؤسسه‌ انتشاراتی و آموزشی نسل دوم.
  5. اورسل، ارنست (1382)، سفرنامه قفقاز و ایران، ترجمه: علی‌اصغر سعیدی، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
  6. اولیویه (1371)، سفرنامه اولیویه، تاریخ اجتماعی ـ اقتصادی ایران در دوان آغازین عصر قاجار، ترجمه: محمدطاهر میرزا، تصحیح: غلامرضا ورهرام، تهران: اطلاعات.
  7. حسینی­فسایی، میرزا حسن (1367)، فارسنامه ناصری، تصحیح: منصور رستگار فسائی، جلد 1و2، تهران: امیرکبیر.
  8. ر. وادالا (1364)، خلیج فارس در عصر استعمار، ترجمه: شفیع جوادی، تهران: سحاب کتاب.
  9. رایت، دنیس (1357)، انگلیسیان در ایران (در روزگار پادشاهان قاجار)، ترجمه: غلامحسین صدری افشار، تهران: دنیا.
  10. رنه دالمانی، ه. (1378)، سفرنامه از خراسان تا بختیاری، ترجمه و نگارش: فره وشی، تهران: طاوس.
  11. سدیدالسلطنه کبابی، محمدعلی (1363)، بندرعباس و خلیج فارس اعلام الناس فی احوال بندرعباس، تصحیح و مقدمه: احمد اقتداری، تهران: دنیای کتاب.
  12. صفائی، ابراهیم (1353)، آئینه تاریخ، تهران: انتشارات اداره کل نگارش وزارت فرهنگ و هنر.
  13. عیسوی، چارلز (1362)،تاریخ اقتصادی ایران، ترجمه: یعقوب آژند، تهران: گستره.
  14. فرصت شیرازی، محمد نصیر (1377)، آثار عجم، تصحیح: منصور ستگار فسایی، تهران: امیرکبیر.
  15. فریزر، جیمز (1364)، سفرنامه فریزر معروف به سفر زمستانی، ترجمه: دکتر منوچهر امیری، تهران: توس.
  16. فلاندن، اوژن (1356)، سفرنامه اوژن فلاندن به ایران، ترجمه: حسین نورصادقی، تهران: اشراقی.
  17. فلور، ویلم (1389)، بوشهر؛ دروازه تجاری ایران در خلیج فارس، ترجمه: غلامعلی تمهید، بوشهر: شروع.
  18. کرزن، جورج ناتانیل (1373)، ایران و مسئله ایران، ترجمه: وحید مازندرانی، جلد 1، تهران: شرکت انتشارات علمی و فرهنگی.
  19. لوریمر، جان گوردون (1394)، سواحل خلیج فارس، ترجمه: دکتر عبدالرسول خیراندیش.
  20. لیتن، ویلهلم (1367)، ایران از نفوذ مسالمت­آمیز تا تحت­الحمایگی، ترجمه: دکتر مریم میراحمدی، تهران: معین.
  21. مشایخی، عبدالکریم (1386)، خلیج فارس و بوشهر، روابط سیاسی و اقتصادی ایران و اروپا در سال­های 1339ـ1308ق/1920ـ1890م، تهران: مؤسسه مطالعات تاریخ معاصر ایران، بنیاد ایران‌شناسی شعبه استان بوشهر.
  22. معتضد، خسرو (1388)، حاج امین­الضرب تاریخ تجارت و سرمایه­گذاری صنعتی در ایران، جلد 1، تهران: البرز.
  23. میراحمدی، مریم (1368)، پژوهشی در تاریخ معاصر ایران، برخورد شرق و غرب در ایران (1950 ـ 1900)، مشهد: مؤسسه چاپ و انتشارات آستان قدس رضوی.
  24. ن.آ.کوزنتسوا، ل.م. کولاگینا، و و.تروبِتسکوی (1383)، پژوهش­هایی پیرامون تاریخ نوین ایران، ترجمه: سیروس ایزدی و میترادات ایزادی، تهران: ورجاوند.
  25. ویلسن، سر آرنولد (1348)،خلیج فارس، ترجمه: محمد سعیدی، تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
  26. سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران، شناسه سند: 21098-296، 094185-240 ؛ 013453-293؛ 45654-293؛ 240018279، 1332ق، ص140؛ 290001036، 1343ق، ص2.
  27. مرکز اسناد و تاریخ دیپلماسی وزارت امور خارجه، شماره سند: 23-25- 1329ق؛ 8-15- 1329ق؛ 15-10-1329ق؛ 23-15-1329ق؛ 5-19-1326ق؛ 6-21-1317ق.
  28. نصیری، محمد (1338)، تاریخچه سی‌ساله بانک ملی ایران، بانک ملی ایران.
  29. Administration Report of the Persian gulf,1989,Vol 1-6.
  30. Administration report of the Persian gulf,1989,vol,53.
  31. Saldanha,j.A; The Persian gulf precis; v:8; Calcutta 1906; Archive edition 1980.
  32. Danvers, F.C., The Persian Gulf Route and Commerce,1888,pp384-414.