بررسی علل و زمینه‌های مهاجرت ایرانیان در دوره مغولان

نوع مقاله : مقاله علمی - پژوهشی

نویسنده

داشجوی دکتری تاریخ ایران دانشگاه تبریز، ایران

10.22034/mte.2021.5310

چکیده

هجوم مغولان به ایران و تثبیت حاکمیت آنها تحت عنوان ایلخانان سبب ساز شکل گیری موج های مختلفی از مهاجرت ساکنان مناطق مختلف ایران شد. به طور کلی این مهاجرت‌ها و تغییرات سرزمینی در دو دوره مختلف حاکمیت مغولان شکل گرفت و هر بار گروهی از ساکنان به مناطق امن مجاور خود و حتی سرزمین‌های دوردست مهاجرت کردند. در برابر این پرسش که چرا ایرانیان در این دوره اقدام به مهاجرت کردند؟ و این که مهاجران به کدام مناطق مهاجرت کردند؟ مدعای تحقیق چنین است: در موج اول مهاجرت به دلیل سیاست جنگی رعب‌آفرین مغولان و کشتار، قتل و غارت بی‌محابای آنان، گروهی از ایرانیان جان خود را نجات داده و ترک وطن نمودند. اما با تثبیت قدرت مغولان در ایران و تشکیل حکومت ایلخانان عوامل دیگری همچون تضادهای معیشتی، اعمال مالیات های سنگین و اسارت سبب مهاجرت ایرانیان شد. مناطق جنوبی ایران همچون فارس ، کرمان و یزد که در این دوره تحت تسلط حاکمان محلی بودند، به همراه هند ، مصر و آسیای صغیر پناهگاه مهاجران در هر دو موج مهاجرت بود. این پژوهش با روش توصیفی ، تحلیلی و با مراجعه به منابع دست اول، ابتداء دلایل مهاجرت ایرانیان بعد از هجوم مغولان و دوره ایلخانان را مورد تحلیل قرار خواهد داد و در ادامه پایگاه طبقاتی مهاجران و پناهگاهای امن آنها مورد بررسی قرار خواهد گرفت. .

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

Investigating the causes and contexts of Iranian migration in the Mongol period

نویسنده [English]

  • Baqir Saburi
PhD Student in Iranian History, University of Tabriz j.nouri@meybod.ac.ir
چکیده [English]

The Mongol invasion of Iran and the establishment of their rule under the name of Ilkhans caused the formation of various waves of migration of residents of different parts of Iran. In general, these migrations and territorial changes took place during two different periods of Mongol rule, and each time a group of inhabitants migrated to their neighboring safe areas and even to distant lands. Against the question of why Iranians migrated during this period? And to which areas did the immigrants migrate? The claim of the investigation is as follows: In the first wave of migration, a group of Iranians saved their lives and left their homeland due to the terrifying policy of the Mongols and their brutal killing, slaughter and looting. But with the establishment of Mongol power in Iran and the formation of the Ilkhanate, other factors such as livelihood conflicts, heavy taxes and captivity caused the migration of Iranians. The southern regions of Iran, such as Fars, Kerman, and Yazd, which were dominated by local rulers during this period, along with India, Egypt, and Asia Minor, were shelters for immigrants in both waves of migration. This descriptive-analytical study, with reference to first-hand sources, will first analyze the reasons for the migration of Iranians after the Mongol invasion and the Ilkhanate period, and then the class base of immigrants and their safe havens will be examined.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Immigration
  • Ilkhans
  • Southern Provinces of Iran
  • Indian Subcontinent
  • Asia Minor

This article is distributed under the terms of the Creative Commons Attribution 4.0 http://creativecommons.org/licenses/by/4.0

  1. ابن بی‌بی، ناصرالدین حسین ابن محمد، اوامر العلائیه فی امور العلائیه، آنکارا، مؤسسه تاریخ ترک، 1956 م.
  2. ابوزید عبدالرحمن بن محمد (ابن‌خلدون)، العبر، ترجمه عبدالمحمد آیتی، تهران، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، 1383.
  3. ـــــــــــــــ، مقدمه، ترجمه پروین گنابادی، تهران، انتشارات بنگاه ترجمه و نشر کتاب، 1353.
  4. ابوسلیمان داوود (فخر بناکتی)، تاریخ بناکتی (روضه اولی‌الباب فی معرفه التواریخ و الانساب)، به کوشش جعفر شعار، تهران، انجمن آثار ملی، 1348.
  5. آقسرایی، محمود بن محمد، مسامره الاخبار و مسایره الاخیار، به سعی و تصحیح و حواشی عثمان توران، آنقره، چاپخانه انجمن ترک، 1943.
  6. بیانی، شیرین، تاریخ آل جلایر، تهران، انتشارات دانشگاه تهران، 1381 .
  7. مؤلفی ناشناخته در قرن هفتم، تاریخ شاهی، به اهتمام محمدابراهیم باستانی پاریزی، تهران انتشارات بنیاد فرهنگ ایران، چاپ اول، 1355.
  8. تغردی بردی، جمال‌الدین ابی المحاسن یوسف، النجوم الزاهره فی ملوک مصر و القاهره، القاهره، مطبعه دارالکتب المصریه، 1358 هـ. ق/ 1939م.
  9. جامی، نورالدین عبدالرحمن، نفحات الانس من حضرات القدس، به تصحیح و تعلیقات محمود عابدی، چاپ اول، تهران، انتشارات اطلاعات، 1370.
  10. جمال‌الدین محمد بن سالم بن واصل، تاریخ ایوبیان (مفرج‌الکروب فی اخبار بنی ایوب)، تصحیح دکتر حسنین محمد ربیع، ترجمه پرویز اتابکی، تهران، سازمان انتشارات و آموزش انقلاب اسلامی، چاپ اول، 1369.
  11. جوینی، عطاملک، تاریخ جهانگشای، تصحیح محمد قزوینی، تهران، انتشارات ارغوان، 1370.
  12. حافظ ابرو، جغرافیای حافظ ابرو، مقدمه و تصحیح صادق سجادی، تهران، چاپ اول، انتشارات بنیان، 1375.
  13. ـــــــــــــــ، زبده التواریخ، مقدمه و تصحیح سیدکمال حاج سیدجوادی، تهران، نشر نی، چاپ اول، 1372.
  14. زمچی اسفزاری، معین‌الدین محمد، روضات الجنات فی اوصاف مدینه هرات، با تصحیح و حواشی سیدمحمد کاظم امام، تهران، انتشارات دانشگاه تهران، 1339.
  15. زیدری نسوی، شهاب‌الدین محمد، سیرت جلال‌الدین مینکبرنی، تصحیح، مقدمه و تعلیق مجتبی مینوی، تهران انتشارات بنگاه ترجمه و نشر کتاب، 1344.
  16. ـــــــــــــــ، نفثه‌المصدور، تصحیح امیر حسین یزدگردی، تهران، اداره کل نگارش آموزش و پرورش، 1343 .
  17. شمس قیس رازی، محمد، المعجم فی معاییر اشعار العجم، تصحیح محمد قزوینی، تهران، انتشارات دانشگاه تهران، 1355.
  18. شیرازی(وصاف‌الحضره)، شهاب‌الدین عبدالله، تجزیه الامصار و تزجیه الاعصار (تاریخ وصاف)، به اهتمام محمدمهدی اصفهانی، بمبئی، 1269 ق.
  19. عوفی، سدیدالدین محمد، جوامع‌الحکایات و لوامع‌الروایات، تصحیح محمد معین، تهران، انتشارات دانشگاه تهران، 1335.
  20. ــــــــــــــ، لباب‌الباب، اهتمام و تصحیح ادوارد براون، لیدن، انتشارات بریل، 1321هـ.ق/1903م.
  21. القاشانی، ابوالقاسم عبدالله بن محمد، تاریخ الجایتو، اهتمام مهین همبلی، تهران، بنگاه ترجمه و نشر کتاب، 1348.
  22. قزوینی، ذکریا بن محمد بن محمود، آثار البلاد و اخبارالعباد، ترجمه محمد بن مراد بن عبدالرحمن، تصحیح سیدمحمد شاهمرادی، تهران، انتشارات دانشگاه تهران، بهمن 1371 .
  23. کتبی، محمود، تاریخ آل مظفر، به اهتمام و تحشیه عبدالحسین نوایی، تهران، امیرکبیر، چاپ دوم 1364.
  24. مارکوپولو، سفرنامه مارکوپولو، ترجمه سیدمنصور سجادی و دیگران، تهران، انتشارات گویش، چاپ اول، 1363.
  25. محمد بن عبدالله ابن بطوطه، سفرنامه ابن بطوطه، ترجمه محمدعلی موحد، تهران، انتشارات آگه، چاپ ششم، 1376.
  26. مستوفی، حمدالله، نزهه‌القلوب، اهتمام گی‌ لسترنج، تهران، دنیای کتاب، چاپ اول، 1362.
  27. منشی کرمانی، ناصرالدین، سمط العلی للحضره العلیا، تصحیح و اهتمام عباس اقبال آشتیانی تهران، انتشارات اساطیر، چاپ دوم، 1362.
  28. منهاج سراج، طبقات ناصری، تصحیح عبدالحی حبیبی، کابل، انتشارات تاریخ افغانستان، 1342ش.
  29. نجم رازی، عبدالله بن محمد، مرصادالعباد من المبدأ الی المعاد، اهتمام محمدامین ریاحی، تهران، شرکت انتشارات علمی و فرهنگی، چاپ چهارم، 1371.
  30. نطنزی، معین‌الدین، منتخب التواریخ، تصحیح ژان اوبن، تهران، ناشر کتاب‌فروشی خیام، 1366 .
  31. هروی، سیف بن محمد بن یعقوب، تاریخنامه هرات، تصحیح غلامرضا طباطبایی مجد، تهران انتشارات اساطیر، چاپ اول، 1383.
  32. همدانی، رشیدالدین فضل‌الله، جامع‌التواریخ، کوشش بهمن کریمی، تهران، انتشارات اقبال، 1338 .
  33. ـــــــــــــــ، مکاتبات رشیدی، اهتمام محمد شفیع، پنجاب، اینجو کشنل پریس لاهور، 1364 هـ.ق/ 1945م.
  34. یزدی، معین‌الدین، مواهب الهی، تصحیح و مقدمه سعید نفیسی، تهران، انتشارات اقبال، 1326 .
  35. سرایلو، اشرف، «روانشناسی اجتماعی مردم مصیبت‌زده؛ روحیات جامعه ایران در عصر حملات مغول»، کتاب ماه (تاریخ و جغرافیا)، شماره‌های81، 82 و 83، تیر 1383.
  36. شفق، اسماعیل، «پناهگاه‌های فرهنگ و ادب ایران در یورش مغول»، فصلنامه گیلان ما، سال سوم، شماره 3 پیاپی، تابستان 1382.
  37. صدری­نیا، باقر،«بررسی عوامل و ابعاد مهاجرت ایرانیان به آسیای صغیر در قرن هفتم»، نشریه علمی و پژوهشی تاریخ نامه ایران بعد از اسلام، سال اول، شماره دوم، تابستان 1390.

مقالات: