تبیین و تحلیل دستاوردهای تقویت نظام آموزشی داخلی فاطمیان مصر (362- 567 ) در پیشبرد اهداف خارجی آنان

نوع مقاله : مقاله علمی - پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری تاریخ اسلام دانشگاه اصفهان، ایران

2 استاد گروه تاریخ، دانشگاه اصفهان، اصفهان، ایران.

3 استاد گروه تاریخ دانشکده ادبیات دانشگاه اصفهان، ایران

10.22034/mte.2021.5309

چکیده

خلافت فاطمی که همواره به دنبال توسعه‌ی سیادت دینی و سیاسی خود بر تمام سرزمین‌های اسلامی و بسط نظرگاه‌ها و اندیشه‌هایش در خارج از قلمرو، به ویژه در شرق جهان اسلام بود، در درون قلمرو خود اهتمام بسیاری به تقویت نظام آموزشی نشان داد از جمله: تأسیس مراکز آموزشی فراگیر، تأمین تسهیلات آموزشی و رفاهی برای اساتید و طلاب، جذب و استخدام علما و اساتید برجسته، ایجاد جو آزاد اندیشی علمی و عقیدتی در مراکز آموزشی خود. در این نوشتار تلاش شده با روش توصیفی- تحلیلی به این مسئله پرداخته شود که این اقدامات چه دستاوردهایی را می‌توانست برای فاطمیان در پیشبرد اهداف سیاسی- مذهبی‌شان در خارج از قلمرو، به ارمغان آورد. نتایج این پژوهش حاکی از آن است که این ارتقاء سطح آموزشی دستاوردهایی از جمله جذب طالبان علم از سایر سرزمین‌ها و ارتقاء جایگاه فرهنگی خلافت فاطمی در سطح جهان اسلام، آشنا نمودن جامعه علمی جهان اسلام با فرهنگ و آئین اسماعیلی، آشنایی مبلغان فاطمی با نیاز-های فرهنگی و فکری جوامع مختلف پیش از اعزام به مأموریت و همچنین تربیت و آموزش داعیان متخصص و متعهد به منظور فعالیت در خارج از قلمرو را می توانست به همراه داشته باشد.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

Explain and analyze the achievements of strengthening the internal educational system of the Fatimids of Egypt (562-362) in advancing their foreign goals

نویسندگان [English]

  • Razieh Ansari 1
  • Mohammad Ali chelongar 2
  • Fereydoun Al-Hayari 3
1 PhD student in Islamic History, University of Isfahan. iran
2 Professor, Department of History, University of Isfahan, Isfahan, Iran.
3 Professor, Department of History, Faculty of Literature, University of Isfahan. iran
چکیده [English]

The Fatimid Caliphate, which was always seeking to develop its religious and political sovereignty over all Islamic lands and to expand its views and ideas outside its territory, especially in the eastern part of the Islamic world, had a great effort to strengthen the educational system within its territory. One of the actions of the Fatimid caliphate was creating scientific and ideological open-mindedness in society. In this article, an attempt has been made to deal with the descriptive-analytical method to the issue of what achievements these actions have brought in advancing the political-religious goals of the Fatimids outside the territory. The results of this study show that this improvement in the level of education has had many achievements, which can be mentioned as follows:
Attracting the scholars from other lands and improving cultural position of the Fatimid Caliphate in the Islamic world, 2- Introducing the scientific community of the Islamic world to Ismaili culture and religion, 3- Familiarizing the Fatimid missionaries with the cultural and intellectual needs of different societies before Mission and 4- Training and teaching specialized and responsible missionaries in order to operate outside the territory.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Ismailis
  • foreign scholars
  • Abbasids
  • Fatimids
  • Egypt

This article is distributed under the terms of the Creative Commons Attribution 4.0 http://creativecommons.org/licenses/by/4.0

  1. ابن­ابی­اصیبعه، احمد­بن­قاسم، (2001)، عیون الأنباء فی طبقات الأطباء، تحقیق عامر نجار، قاهره، الهیئه المصریه العامه للکتاب.
  2. ابن­اثیر، عزالدین ابوالحسن، (1385/ 1965)، الکامل فی التاریخ، بیروت، دار صادر.
  3. ابن­العبری، یوحنا غریغوریوس الملطی، (1992)، تاریخ مختصر الدول، تحقیق انطون صالحانی الیسوعی، بیروت، دارالشرق.
  4. ابن­العماد الحنبلی، ابوالفلاح عبدالحی­بن­احمد، (1406/ 1986)، شذرات الذهب فی اخبار من ذهب، تحقیق الأرناؤوط، دمش- بیروت، دار ابن کثیر.
  5. ابن­تغری­بردی، یوسف، (بی­تا)، النجوم الزاهره فی ملوک مصر و القاهره، مصر، وزاره الثقافه الارشاد القومی، الموسسه المصریه العامه.
  6. ابن­جوزی، ابوالفرج عبدالرحمن­بن­علی، (1412/ 1992)، المنتظم فی تاریخ الامم و الملوک، تحقیق محمد عبدالقادر عطا و مصطفی عبدالقادر عطا، بیروت، دارالکتب العلمیه.
  7. ابن­خلدون، عبدالرحمن ­بن ­محمد،( 1375)، مقدمه ابن­خلدون، ترجمه محمد پروین­گنابادی، تهران، انتشارات علمی و فرهنگی.
  8. ............................، (1408/ 1988)، دیوان المبتداء و الخبر فی تاریخ العرب و البربر، تحقیق خلیل شحاده، بیروت، دارالفکر.
  9. ابن­خلکان، احمد­بن­محمد، (بی­تا)، وفیات الاعیان و أنباء أبناء الزمان، محقق احسان عباس، بیروت، دارصادر.

10. ابن­کثیر، اسماعیل ­بن­ عمر، (1407/ 1986)، البدایه و النهایه، بیروت، دارالفکر.

11. ابوالمعالی، محمد بن نعمت، (1376)، بیان الادیان، تصحیح محمدتقی دانش­پژوه با همکاری قدرت­الله پیشنماززاده، تهران، مجموعه انتشارات ادبی تاریخی، بنیاد موقوفات دکتر محمود افشار یزدی.

12. جعفری معطر، فریدون، (1387)، مهاجرت نخبگان(بررسی زمینه­های مؤثر بر گرایش دانش­آموزان نخبه به مهاجرت از کشور)، چاپ اول، تهران، موسسه تحقیقات و توسعه علوم انسانی.

13. جمال، نادیا، (1382)، بقای بعد از مغول: نزاری قهستانی و تداوم سنت اسماعیلیه در ایران، ترجمه فریدون بدره­ای، تهران، فرزان روز.

14. جوینی، عطاملک بن محمد، (1385)، تاریخجهانگشای، تصحیح محمد قزوینی، ج3، تهران، دنیای کتاب.

15. حامدی همدانی، حاتم بن ابراهیم، (2012م)، رساله تحفه القلوب و فرجه المکروب، او کتاب تحفه القلوب فی تربیت الهداه و الدعاه فی جزیره الیمن، تحقیق عباس همدانی، بیروت، دارالساقی، معهد الدراسات الاسماعیلیه.

16. الحموی، یاقوت، (1993)، معجم الادباء، تحقیق احسان عباس، بیروت، دارالغرب الاسلامی.

17. ............................، (1995)، معجم البلدان، بیروت، دارصادر.

18. خفاجی، محمد عبدالمنعم، (1408/ 1988)، الازهر فی الف عام، بیروت، عالم الکتب.

19. داج، بایارد، (1367)، دانشگاه الازهر؛ تاریخ هزار ساله تعلیمات عالی اسلامی، ترجمه آذرمیدخت مشایخ فریدنی، تهران، مرکز نشر دانشگاهی.

20. دفتری، فرهاد، (1376)، تاریخ عقاید اسماعیلیه، ترجمه فریدون بدره ای، تهران، نشر فرزان روز.

21. ذاکر صالحی، غلامرضا، (1395)، آموزش عالی و جذب دانشجویان خارجی، تهران، موسسه پژوهش و برنامه­ریزی آموزش عالی.

22. ذهبی، محمد ­بن ­احمد، (1413/ 1993)، تاریخ الاسلام و وفیات المشاهیر و الأعلام، تحقیق عمر عبدالسلام تدمری، بیروت، دارالکتاب العربی.

23. ذهبی، محمد بن احمد، (1414)، سیر اعلام النبلاء، محقق شعیب ارناووط، بیروت، موسسه الرساله.

24. رافعی، مصطفی صادق، (1329/ 1911)، تاریخ آداب العرب، دارالکتاب العربی.

25. رزق الله ایوب، ابراهیم، (1997)،التاریخالفاطمیالاجتماعی، بیروت، الشرکه العالمیه للکتاب.

26. رشاد، محمد، (1373)، جنگ­های صلیبی، تهران، نشر اندیشه.

27. رفیعی علامرودشتی، علی، (1394)، شیفتگان کتاب، تهران، خانه کتاب.

28. زیدان، جرجی، (1926)، تاریخ التمدن الاسلامی، مصر، مطبعه الهلال.

29. سبکی، عبدالوهاب­بن­علی، (بی­تا)، طبقات الشافعیه الکبری، تحقیق محمود محمد طناحی و عبدالفتاح محمد حلو، قاهره، دار احیاء الکتب العربیه.

30. سیف آزاد، عبدالرحمن، (1368)، تاریخخلفایفاطمی، تهران، دنیای کتاب.

31. صفا، ذبیح الله، (2536)، خلاصه تاریخ سیاسی و اجتماعی و فرهنگی ایران  تا پایان عصر صفوی، تهران، امیرکبیر.

32. طرازی، فیلیب دی، (بی تا)، خزائن الکتب العربیه فی الخافقین، بیروت، دارالکتب اللبنانیه.

33. عبدالله عنان، محمد، (1404/ 1983)،الحاکمبامراللهواسراردعوهالفاطمیه، قاهره، مکتبه الخانجی بالقاهره.

34. العش، یوسف، (1372)، کتابخانه­های عمومی و نیمه عمومی عربی در قرون وسطی(بین­النهرین، سوریه، مصر)، ترجمه اسدالله علوی، مشهد، آستان قدس رضوی.

35. عطاالله، خضر أحمد، (بی­تا)، الحیاه الفکری فی مصر فی العصر الفاطمی، قاهره، دارالفکر العربی.

36. غالب، مصطفی، (1953)، تاریخ دعوه الاسماعیلیه منذ اقدم العصور حتی عصرنا الحاضر، قدم له محمد شاه علی ثالث، سوریه، دارالیقظه العربیه للتألیف و الترجمه و النشر.

37. غنیمه، عبدالرحیم، (1364)، تاریخ دانشگاه­های بزرگ اسلامی، ترجمه نوراله کسائی، تهران، انتشارات یزدان.

38. فضل الله همدانی، رشیدالدین، (1387)، جامع التواریخ (تاریخ اسماعیلیان)، مصحح محمد روشن، تهران، مرکز پژوهشی میراث مکتوب.

39. فؤاد سید، أیمن، (1408/ 1988)، تاریخ المذاهب الدینیه فی بلاد الیمن حتی نهایه القرن السادس الهجری، القاهره، الدار المصریه اللبنانیه.

40. قفطی، علی­ بن ­یوسف (1371)، تاریخ الحکما، گرداورنده بهین دارایی، تهران، دانشگاه تهران.

41. قلقشندی، احمد­بن­علی، (بی­تا)، صبح الأعشی فی صناعه الإنشاء، تحقیق محمد حسین شمس­الدین، بیروت- لبنان، دارالکتب العلمیه، منشورات محمد علی بیضون.

42. کسائی، نورالله، (1358)، مدارس نظامیه و تأثیرات علمی اجتماعی آن، تهران، انتشارات دانشگاه تهران.

43. مسعودی، علی­ بن ­حسین، (1409)، مروج الذهب و معادن الجوهر، تحقیق اسعد داغر، قم، دارالهجره.

44. مقریزی، احمد ­بن­ علی (1418ه­ق/ 1998). المواعظ و الاعتبار بذکر الخطط و الآثار، وضع حواشیه خلیل المنصور، بیروت، دارالکتب العلمیة.

45. ...................................، (1416ه­ق/ 1996)، اتعاظ الحنفا بأخبار الائمه الفاطمیین الخلفا، تحقیق جمال­الدین الشیال، قاهره، لجنه إحیاء التراث الاسلامی.

46. مقریزی، احمد بن علی، (1397)، پندها و عبرت ها از بناها و آثار تاریخی مصر؛ ترجمه الخطط مقریزی، ترجمه پرویز اتابکی، مشهد، بنیاد پژوهشهای اسلامی.

47. المناوی، محمد حمدی، (1119)، الوزاره و الوزراء فی العصر الفاطمی، مصر، دارالمعارف.

48. ناصرخسرو، (1357)، دیوان اشعار، به اهتمام مجتبی مینوی و مهدی محقق، تهران، موسسه مطالعات اسلامی دانشگاه مک گیل، شعبه تهران.

49. النویری، احمد بن ­عبدالوهاب، (1412/ 1992)، نهایه الأرب فی فنون الأدب، قاهره، دارالکتب و الوثائق القومیه، مرکز تحقیق التراث.

50. واکر، پاول، (1377)، ابویعقوب سجستانی، متفکر و داعی اسماعیلی، ترجمه فریدون بدره­ای، تهران، فرزان روز.

51. هالم، هاینتس، (1377)، فاطمیان و سنت­های تعلیمی و علمی آنان، ترجمه فریدون بدره­ای، تهران، فرزان روز.

52. هانسبرگر، آلیس، (1380)، ناصر خسرو لعل بدخشان، تصویری از شاعر، جهانگرد و فیلسوف ایرانی، ترجمه فریدون بدره­ای، تهران، فرزان روز.

53. همدانی، حسین، (1305)، الصلیحیون و الحرکة الفاطمیه فی الیمن، بالاشتراک مع حسن سلیمان محمود الجهنی، قاهره، مکتبة مصر.

مقاله

  1. بادکوبه هزاوه، احمد، زینب فضلی، (1387)، «عوامل ناکامی مراکز رسمی آموزشی- تبلیغی فاطمیان در گسترش مذهب اسماعیلی در مصر»، تاریخ و تمدن اسلامی، سال چهارم، شماره هشتم، پاییز و زمستان 87، 19- 44.
  2. جانعلیزاده چوب دستی، حیدر، اکبر علیوردی نیا، شیوا پورقاضی، (1393)، « بررسیجامعهشناختیتمایلبهبرونکوچینخبگانعلمی»، راهبرد فرهنگ، شماره 25، بهار 1393، صص 153- 178.
  3. حسن قلاوندی، محمد حسنی، زهرا مرادی، (1397)، «تحلیل و ارزیابی جایگاه دانشگاه­های کشور در شاخص­های بین­المللی سازی آموزش» ، مدیریت سازمان های دولتی، دوره 6، شماره 3، تابستان 1397، صص 157- 174.
  4. خورسندی طاسکوه، علی، (1394)، «تحلیل مبانی نظری و اهداف بین­المللی شدن آموزش عالی»، فصلنامه انجمن آموزش عالی ایران، سال هفتم، شماره سوم، تابستان 1394.
  5. صحبتی نیا، فریبا، حمیدرضا جمالی مهموئی و یزدان منصوریان، (1392)، «مطالعه علم سنجی مهاجرت نخبگان ایرانی به دانشگاه­های آمریکا»، تحقیقات کتابداری و اطلاع رسانی دانشگاهی، دوره 47، شماره 3،  صص273- 286.
  6. فاطمی امین، زینب، (1391)، «بررسی تطبیقی رابطه میزان توسعه یافتگی با بازدهی نظام آموزشی در میان کشورهای جهان»، مجله علوم اجتماعی دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه فردوسی مشهد، پائیز و زمستان 1391، صص 135- 155.

منابع لاتین

- Knight J. Internationalization remodeled، Definition approaches, and rationales comparative. International Development Education Center, Ontario Institute for Studies in Education. Toronto، University of Toronto. 2004.