تاریخچه شکل گیری، اصول رفتاری و مبانی مشترک جریان های تکفیری معاصر

نوع مقاله : مقاله علمی - پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری علوم قرآن و حدیث دانشگاه کاشان- رئیس اداره توسعه و فناوری مجتمع آموزش عالی بنت الهدی/ جامعه المصطفی العالمیه

2 دانشیار گروه علوم قرآن و حدیث دانشگاه کاشان

3 استاد گروه ،علوم قرآن وحدیث دانشگاه علامه طباطبائی، تهران، ایران

چکیده

پس از ورود استعمارگران به مصر و هند و در ادامه، مقارن با فروپاشی خلافت عثمانی و با ظهور شخصیت هایی چون مودودی، سید قطب، حسن البنا ودیگران در نقاط مختلف، قیام ها و جریان‌های سلفی در برخی کشورهای اسلامی به وجود آمدند. شکل‌گیری این جریان‌ها باعث ناسازگاریهایی میان آنها و حکومتهای سرزمین‌های اسلامی شد. اکثر این قیام ها تحت تأثیر هجوم بیگانگان به سرزمین های اسلامی و نیز رشد اندیشه های افراط گرایی در قالب تکفیردر تفکر اسلامی شکل گرفت و در ادامه قیام‌های مسلحانه نه تنها علیه بیگانگان، بلکه علیه حاکمان همسو با آن ها در سرزمینهای اسلامی و بعدها در همه نقاط دنیا را موجب شد. سؤال این است که این جریان ها که مبانی خویش را بنا بر ادعای صریح رهبران خود، از قرآن و سنت گرفته اند و مشی خویش را رجوع به قرآن و سلف اعلام کرده‌اند به لحاظ تاریخی چگونه شکل گرفته و اصول رفتاری و مبانی مشترک آنها چیست؟ در پاسخ، تاریخچه شکل گیری آنها و جریان های سلفی تأثیرگذار بر رشد ایشان در سه نقطه اساسی مصر، شبه قاره هند و شبه جزیره عربستان مورد بررسی قرار گرفته و به انواع آن ها بر اساس نوع نگاهشان به مسأله تکفیرکه شامل جریان های معتدل، افراطی و جهادی هستند، اشاره شده است. در ادامه به اصول رفتاری و مبانی مشترک ایشان که شامل تکفیر مسلمانان و حکام کشورهای اسلامی، توسعه مفهوم جهاد دفاعی و جهانی سازی آن، جواز کشتن افراد غیر نظامی ونیز عملیات انتحاری است، اشاره شده است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

History of Formation, Behavioral Principles and Common Bases of Contemporary Takfiri Currents

نویسندگان [English]

  • Ehsan Moghaddam Dimeh 1
  • Parviz Rastegar 2
  • Mohsen Ghasempour 3
1
2
3 Professor of Quran and Hadith at Allameh Tabatabai University, Tehran, Iran
چکیده [English]

After the arrival of the colonizers in Egypt and India, along with the collapse of the Ottoman Caliphate and the emergence of personalities such as Maududi, Sayyid Qutb, Hassan al-Banna and others in various places, Salafi insurgencies and movements arose in some Islamic countries. The formation of these movements caused incompatibilities between them and the governments of the Islamic lands. Most of these insurgencies were formed under the influence of foreign invasion for the Islamic lands as well as the growth of extremist ideas in the form of takfir in Islamic thought. These movements led to armed insurgencies against foreigners as well as similar rulers in Islamic lands and later in all parts of the world. The question is how these movements, which, according to the explicit claims of their leaders, have taken their principles from the Qur'an and Sunnah and have declared their policy to refer to the Qur'an and their predecessors, have been formed historically and what are their principles of behavior and common bases? In response, the history of their formation and the Salafi movements influencing their growth in the three main points of Egypt, the Indian subcontinent and the Arabian Peninsula were examined and their types are referred to base on their view about Takfir, which includes moderate, extremist and jihadist movements. Their common principles and bases are also referred, which include the takfir of Muslims and rulers of Islamic countries, the development of the concept of defensive jihad and its globalization, the permission to kill civilians, and suicidal operations.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Takfiri movements
  • Salafism
  • Takfir
  • return to the Qur'an and Sunnah

This article is distributed under the terms of the Creative Commons Attribution 4.0 http://creativecommons.org/licenses/by/4.0

  1. منابع:

    1. قرآن کریم.
    2. ‏‫أبی السعود، محمد بن محمد، (۱۹۸۲) تفسیر ابی سعود(إرشاد العقل السلیم إلى مزایا القرآن الکریم)، بیروت، دار إحیاء التراث العربی.
    3. ‏‫ابن طاووس، (۱۹۷۹). الطرائف فی معرفة مذاهب الطوائف، (جلال الدین حسینی، ویراستار)، قم، خیام.
    4. ‏‫ابن عبد الوهاب، محمد ( بی‌تا)، مؤلفات الشیخ الإمام محمد بن عبد الوهاب، قاهره، مکتبة ابن تیمیة.
    5. ‏‫ابن فارس، احمد، (۱۳۶۲) معجم مقاییس اللغة، (عبد السلام محمد هارون، ویراستار) (ج ۱–6)، قم، مکتب الاعلام الاسلامی.
    6. ‏‫ابن منظور، محمد بن مکرم، (۱۹۵۶) لسان العرب، (ج 15)، بیروت، دار الفکر.
    7. ‏‫احمد، عزیز، (۱۳۶۷)، تاریخ تفکر اسلامی در هند، تهران، کیهان.
    8. ‏‫البوطی، محمد سعید، (۱۳۸۳) سلفیه، بدعت یا مذهب، (حسین صابری، مترجم)، مشهد، بنیاد پژوهش­های اسلامی آستان قدس رضوی.
    9. ‏‫السید، رفعت، (۱۹۷۱) سید قطب، قاهره.
    10. ‏‫بخاری، محمد بن إسماعیل (۲۰۰۱)، صحیح البخاری، دار طوق النجاة.
    11. ‏‫بشیر، حسن (۱۳۹۱)، تاریخ فرهنگی سلفیه، از متن­گرایی تا زمینه­گرایی. بازیابی از ‪http://alwahabiyah.com/fa/Article/View/2151‎
    12. ‏‫بیومی‌، زکریا سلیمان (۱۹۷۹)، الاخوان‌ المسلمون‌ و الجماعات‌ الاسلامیة فی‌ الحیاة السیاسیة المصریة، قاهره،: مکتبة وهبة.
    13. ‏‫ثبوت، اکبر (۲۰۰۳)، کتاب‌های فلسفی ایران در حوزه علمیه دیوبند، تمدن و فرهنگ آسیا، (14).
    14. ‏‫جبرئیلی، محمد صفر، (۱۳۹۱)، سیری در تفکر کلامی معاصر، تهران، پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی.
    15. ‏‫جمعی از نویسندگان (۱۳۹۰)، کتاب آسیا (5) (ویژه مسائل پاکستان)، تهران، موسسه فرهنگی مطالعات و تحقیقات بین‌المللی ابرار معاصر تهران.
    16. ‏‫حائری، ‌عبدالهادی (۱۳۶۱)، دیباچه­ای بر پیشینه تاریخی جنبش­های پان اسلامیسم - 3. جستارهای نوین ادبی، 59(15)، 409-444.
    17. ‏‫حبیب، کمال السعید (۲۰۱۲)، جماعة الجهاد و«الآخر» السیاسی و الدینی، دبی، المسبار.
    18. ‏‫حر عاملی، محمد بن حسن. (۱۳۷۳). تفصیل وسائل الشیعة إلی تحصیل مسائل الشریعة، (محمدرضا حسینی جلالی، ویراستار) قم، مؤسسة آل البیت علیهم السلام لاحیاء التراث.
    19. ‏‫حسینی، اسحاق موسی (۱۳۷۴)، اخوان المسلمین، تهران، اطلاعات.
    20. ‏‫حق جو، میرآقا (۱۳۸۰)، افغانستان و مداخلات خارجی، قم، سپهر.
    21. ‏‫حنفی، حسن ( بی‌تا)، الدین والثوره فی مصر، قاهره، مکتبه مدبولی.
    22. ‏‫دحمان، عبدالحق (۲۰۱۶)، السلفیة الخلیجیة فی طل التحولات العربیة الراهنة بین الإرث الفکری و ضرورات التکیف، در بین السلفیة وإرهاب التکفیر، أفکار فی التفسیر، بیروت، مرکز دراسات الوحدة العربیة.
    23. ‏‫درویش‌، مدیحه‌ احمد (۲۰۰۸)، تا‌ریخ‌ الدوله‌ السعودیه‌ حتی‌ الربع‌ الاول‌ من‌ القرن‌ العشرین، بیروت، دار و مکتبه‌ الهلال.
    24. ‏‫دغیم، سمیح (۲۰۰۱)، موسوعة مصطلحات الإمام فخرالدین الرازی، بیروت، مکتبه لبنان.
    25. ‏‫رازی، فخر الدین محمد بن عمر (۱۹۹۹)، التفسیر الکبیر، بیروت، دار الکتب العلمیة.
    26. ‏‫راغب اصفهانی، ابوالقاسم. (۲۰۰۸)، معجم مفردات الفاظ القرآن، بیروت، دارالفکر.
    27. ‏‫رحیلى، ابراهیم بن عامر (بی‌تا)، التکفیر و ضوابطه، قاهره، دار الامام أحمد.
    28. ‏‫رسول مهر، غلام (۱۹۵۵)، سیّداحمد شهید، لاهور.
    29. ‏‫سبحانی، جعفر (۱۳۸۴)، بحوث فی الملل و النحل، قم، مؤسسة الإمام الصادق 7.
    30. ‏‫سمهوری، رائد (۲۰۱۰)، نقدالخطاب السلفی، بیروت، طوی.
    31. ‏‫سهارنپوری، خلیل احمد (۱۹۸۳)، المهنّد علی المفنّد، لاهور، انتشارات ادارة اسلامیه.
    32. ‏‫شلاطة، احمد زغلول؛ جرجس، فواز؛ بلقزیز، عبداله و دیگران (۲۰۱۶)، بین السلفیة و ارهاب التکفیر، أفکار فی التفسیر، بیروت، مرکز دراسات الوحدة العربیة.
    33. ‏‫شهرستانی، محمد بن عبدالکریم؛ مهنا، امیر علی و فاعور، علی حسن (۱۹۹۴)، الملل و النحل (ج ۱–2). بیروت، دار المعرفة.
    34. ‏‫شهید ثانی، زین‌الدین بن علی (۱۳۶۷)، الروضه البهیه فی شرح اللمعه الدمشقیه (ج ۱–10)، قم، داوری.
    35. ‏‫شوشتری، نوراللّه بن شریف الدین و محدث، جلال الدین (۱۳۶۶)، الصّوارم المهرقة فی نقد الصّواعق المحرقة(ابن حجر الهیثمی)، تهران، مشعر.
    36. ‏‫شوکانی، محمد بن‌ علی (۱۹۸۷)، رسالة شرح الصدور بتحریم رفع القبور، ریاض، شرکة العبیکان.
    37. ‏‫شیخ‌عطار، علیرضا (۱۳۸۱)، دین و سیاست، تهران، دفتر مطالعات سیاسی وزارت خارجه.
    38. ‏‫صاحبی، محمد جواد (۱۳۶۶)، اندیشه اصلاحی در نهضت های اسلامی، تهران، انتشارات کیهان.
    39. ‏‫طائی، هاشم عبدالرزاق (۲۰۱۰)، التیار الاسلامی فی الخلیج العربی، دراسة تاریخیة، بیروت، مؤسسة الانتشار العربی.
    40. ‏‫طیب، محمد (۱۴۳۰)، علماء دیوبند؛ عقیدة و منهجاً، هند، دارالعلوم دیوبند.
    41. ‏‫عاصف، وحید (۲۰۱۷)، جریان شناسی وهابیت مصری.
    42. ‏‫عبدالسلام فرج، محمد (۱۹۸۰)، الفریضة الغائبة، مصر.
    43. ‏‫عبدالمنعم، محمود عبدالرحمن (بی‌تا)، معجم المصطلحات و الألفاظ الفقهیة (ج ۱–3)، قاهره، دار الفضیله.
    44. ‏‫عطیف، على محمد زمل (۲۰۱۰)، التکفیر، مفهومه و اسبابه و ضوابطه و احکامه (ج ۱–3)، ریاض، مکتبة الرشد.
    45. ‏‫علوش، محمد (۲۰۱۵)، داعش و أخواتها، لندن، ریاض الریس.
    46. ‏‫علیزاده موسوی، سید مهدی (۱۳۹۰)، سلفی­گری و وهابیت (تبارشناسی1)، قم، آوای منجی.
    47. ‏‫غزالى، محمد (۱۹۹۳)، الاقتصاد فى الاعتقاد، بیروت، دار ومکتبة الهلال.
    48. ‏‫فرمانیان، مهدی (۱۳۹۳)، چیستی و چرائی شکل­گیری جریان­های تکفیری­ در مجموعه مقالات کنگره جهانی «جریان‌های افراطی و تکفیری از دیدگاه علمای اسلام» قم، دارالإعلام لمدرسه اهل البیت (ع).
    49. ‏‫فیومی، احمدبن محمد بن علی (۱۹۹۳)، المصباح المنیر (ج ۱–2). قم، موسسه دار الهجره.
    50. ‏‫فیکتورفیتش، کوینتان (۲۰۱۵)، شجرة نسب «السلفیة الجهادیة». (ح عیسی، مترجم). بیروت، مؤسسة الانتشار العربی.
    51. ‏‫قندیل، محمد مختار (۲۰۱۵)، السلفیة الجهادیة فی سطور 2. بازیابی 2 تیر 2019، از ‪http://assafir.com/article/407971‎
    52. ‏‫کثیری، محمد (۱۹۹۶)، الـسلفیه بین أهل السنة و الإمامیة، بیروت، مرکز الغدیر للدراسات الاسلامیه.
    53. ‏‫کاتب واقدی، محمد بن سعد و عبدالقادر عطا، محمد (۱۹۸۹)، الطبقات الکبرى، بیروت، دار الکتب العلمیه.
    54. ‏‫کلینی، محمد بن یعقوب و غفاری، علی اکبر (۱۳۶۴)، الاصول من الکافی، تهران، دار الکتب الاسلامیة.
    55. ‏‫لاپیدوس، آیرا ماروین (۱۳۷۵)، تاریخ جوامع اسلامی، (مدیرشانه‌چی و رمضان زاده، مترجمان)، مشهد، آستان قدس رضوی، بنیاد پژوهش­های اسلامى.
    56. ‏‫مجلسی، محمدباقر بن محمدتقی ( بی‌تا)، بحار الأنوار الجامعة لدرر أخبار الأئمة الأطهار (علیهم السلام). (محمودی، میانجی، مصباح یزدی، میاموی، بهبودی، خرسان، … دیگران، ویراستاران)، بیروت، دار احیاء التراث العربی.
    57. ‏‫مسلم بن حجاج القشیری، ابوالحسین و عبدالباقی، محمد فؤاد (۱۹۹۱)، صحیح مسلم (ج ۱–5) قاهره، دارالحدیث.
    58. ‏‫منیب، عبدالمنعم (۲۰۱۰) دلیل الحرکات الاسلامیة المصریة قاهره، مکتبه مدبولی.
    59. ‏‫موثقی، سید احمد (۱۳۹۲)، جنبش­های اسلامی معاصر، تهران، سمت.
    60. ‏‫میشل، ریتشارد (۱۹۷۷)، الإخوان المسلمون، (ع رضوان، مترجم)، قاهره، مکتبه مدبولی.
    61. ‏‫نافع، بشیر موسى و عبد المولى، عز الدین و تقیة، الحواس (۲۰۱۴)، الظاهرة السلفیة، التعددیة التنظیمیة والسیاسات، بیروت، الدار العربیة للعلوم ناشرون.
    62. ‏‫نافع، بشیر، (۲۰۰۹). محمد بن عبدالوهاب، محمد بن حیات السندی و روش­شناسی اصحاب حدیث (محمد حسین رفیعی، مترجم).
    63. ‏‫نبی نژاد، محسن (۱۳۸۹)، بربهاری از کهن‌ترین تئوریسین‌های وهابیت، فصلنامه سراج منیر، (4)، 41-61.
    64. ‏‫هاردی، پی (۱۳۹۱)، مسلمانان هند بریتانیا، (لاهوتی، مترجم)، مشهد، آستان قدس رضوی.
    65. ‏‫هالة مصطفی (۱۹۹۵)، الدولة والحرکات الإسلامیة المعارضة، قاهره، مرکز المحروسة للنشر.
    66. ‏‫هدایت، محمد (۱۳۸۶)، روش­شناسی فهم القاعده.
    67. Hunter, W.W. (1871). The Indian Musalmans. London.
    68. Peters, Rudolph. (1996). Jihad in Classical and Modern Islam: A Reader. Markus Wiener Pub.