بررسی و تحلیل جایگاه و اهمیت اقتصادی سمرقند در عصر سامانی

نوع مقاله : مقاله علمی - پژوهشی

نویسنده

عضو هیئت علمی گروه تاریخ دانشگاه بین‌المللی امام خمینی، قزوین

چکیده

شهر سمرقند طی سده­های متمادی یکی از مهمترین و مترقی­ترین شهرهای ایرانی ـ اسلامی در سراسر سرزمین­های شرق خلافت اسلامی بود. این شهر بویژه در دوره سامانی به اوج ترقی و شکوفایی خود رسید. اما سمرقند همانند خودِ دوره سامانی عمدتاً از جهت اهمیت سیاسی و فرهنگی مورد تحقیق و پژوهش قرار گرفته است. از این رو به رغم اهمیت اقتصادی که سمرقند و دوره سامانی در تاریخ ایران اسلامی داشته، به نسبت اهمیت سیاسی و فرهنگی کمتر مورد توجه قرار گرفته است. بنابراین در پژوهش پیش­رو تلاش بر آن است که بر مبنای روش توصیفی ـ تحلیلی جایگاه و اهمیت اقتصادی این شهر در دوره سامانی مورد تحلیل و بررسی قرار گیرد. بر این مبنا، پرسش اصلی مقاله آن است که اساساً چه زمینه­ها و عواملی سبب رونق اقتصادی سمرقند در دوره سامانی گردید؟ و این رونق چه عرصه­هایی را در بر می­گرفت؟ بنابر یافته­های پژوهش مجموعه عوامل طبیعی، جغرافیایی و سیاسی ـ اجتماعی، زمینه­های لازم برای رونق اقتصادی در سمرقند دوره سامانی را فراهم نمود. این رونق نیز عمدتاً عرصه­هایی نظیر اقتصاد کشاروزی، تجارت و بازرگانی، تجارت برده و صنعت کاغذسازی را در برمی­گرفت.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Investigation and analysis of the economic importance of Samarkand in the Samanid era

نویسنده [English]

  • AmirHossein Hatami
چکیده [English]

For centuries, the city of Samarkand was one of the most important and progressive Iranian-Islamic cities throughout the eastern lands of the Islamic Caliphate. This city reached its peak of prosperity, especially in the Samanid period. But Samarkand, like the Samanid period, has been researched mainly for its political and cultural importance. Therefore, despite the economic importance of Samarkand and the Samani period in the history of Islamic Iran, they had more importance in political and cultural fields.
Therefore, in this research, it has been tried to analyze the economic importance of this city in the Samanid period based on a descriptive-analytical method. Based on this, the main question of the article is what are the main factors that led to the economic prosperity of Samarkand in the Samanid period?
And what fields did this boom have? According to the research findings, a combination of natural, geographical and socio-political factors provided the necessary grounds for economic prosperity in Samarkand during the Samanid period. This prosperity also mainly covered fields such as the agricultural economy, trade and commerce, the slave trade, and the paper industry.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Samarkand
  • Samani period
  • agricultural economy
  • trade
  • historical geography
  1. منابع

    1. ابن حوقل، محمد (1366)، سفرنامه ابن ‌حوقل، ترجمه: جعفر شعار، تهران: امیرکبیر.
    2. ابن خردادبه، ابوالقاسم عبیدالله (1371)، المسالک والممالک، ترجمه: حسین قره‌چانلو، تهران: نشر مترجم.
    3. ابن فضلان، احمد (1355)، سفرنامه ابن فضلان، ترجمه: ابوالفضل طباطبایی، تهران: شرق.
    4. ابن فقیه همدانی، احمد بن محمد (1379)، البلدان، ترجمه: ح. مسعود، تهران: بنیاد فرهنگ ایران.
    5. ابن ندیم، محمد بن اسحاق (1381)، الفهرست، ترجمه: محمدرضا تجدد، تهران: اساطیر.
    6. اشپولر، برتولد (1386)، تاریخ ایران در قرون نخستین اسلامی، ترجمه: جواد فلاطوری و مریم میراحمدی، تهران: علمی و فرهنگی.
    7. اصطخری، ابواسحق ابراهیم (1397)، مسالک و ممالک، به کوشش: ایرج افشار، تهران: انتشارات محمود افشار.
    8. بارتولد، واسیلی ولادیمیروویچ (1366)، ترکستان­نامه، ترجمه: کریم کشاورز، تهران: انتشارات آگاه.
    9. بلانت، ویلفرد (1363)، جاده زرین سمرقند، ترجمه: رضا رضایی، بی­جا: انتشارات جان‌زاده.
    10. بهرامی، تقی (1330)، تاریخ کشاورزی در ایران، تهران: دانشگاه تهران.
    11. بیرونی، ابوریحان محمد بن احمد (1389)، آثار الباقیه، ترجمه: اکبر داناسرشت، تهران: امیرکبیر.
    12. ـــــ (بی­تا)، تحقیق ماللهند، ترجمه: منوچهر صندوقی­سها، تهران: مؤسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی.
    13. ثعالبی، عبدالملک بن محمد بن اسماعیل (1424ق)، ثمار القلوب فی المضاف والمنسوب، تحقیق: محمد ابوالفضل ابراهیم، بیروت: المکتبه المعصریة.
    14. جیهانی، ابوالقاسم بن احمد (1368)، اشکال العالم، ترجمه: عبدالسلام کاتب، مشهد: آستان قدس رضوی.
    15.  حدود العالم من المشرق الى المغرب (1362)، به کوشش: منوچهر ستوده، تهران: کتابخانه طهورى.
    16. خواجه سمرقندی، محمد بن عبدالجلیل (1367)، قندیه و سمرقندیه، به کوشش: ایرج فشار، تهران: مؤسسه فرهنگی جهانگیری.
    17. سمعانی، ابوسعد عبدالکریم بن محمد (1419ق)، الانساب، به تصحیح: عبدالله عمرالباروی، بیروت: دارالفکر.
    18. سیرو، ماکسیم (بی‌تا)، کاروانسراهای ایران و ساختمان های کوچک میان راه­ها، ترجمه: عیسی بهنام، تهران: نشر سازمان ملی حفاظت از آثار باستانی ایران.
    19. فرخی سیستانی (1371)، دیوان فرخی سیستانی، به کوشش: محمد دبیر سیاقی، بی­جا: کتاب‌فروشی زوار.
    20. قزوینی، زکریا بن محمد بن محمود (1373)، آثارالبلاد واخبار العباد، به تصحیح: میرهاشم محدث، تهران: امیرکبیر.
    21. لمبتن، آن (1396)، تداوم و تحول در تاریخ میانه ایران، ترجمه: یعقوب آژند، تهرن: نشر نی.
    22. مسعودی، ابوالحسن علی بن حسین (1356)، مروج الذهب ومعادن الجوهر، ترجمه: ابوالقاسم پاینده، تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
    23. مقدسی، ابوعبدالله محمد بن احمد (1361)، احسن التقاسیم فی معرفة الاقالیم، ترجمه: علی‌نقی منزوی، تهران: شرکت مؤلفان و مترجمان ایران.
    24. مقدسی، مطهر بن طاهر (1374)، آفرینش و تاریخ، به کوشش: محمدرضا شفیعی کدکنی، تهران: آگاه.
    25. ناصرخسرو قبادیانی (1395)، سفرنامه، به کوشش: محمد دبیرسیاقی، تهران: زوار.
    26. نرشخی، ابوبکر محمد بن جعفر (1387)، تاریخ بخارا، ترجمه: ابونصر احمد بن محمد بن نصر القباوی، به تصحیح: سید محمدتقی مدرس رضوی، تهران: توس.
    27. نسفی، عمر بن محمد (1378)، القند فی ذکر علماء سمرقند، تصحیح: یوسف الهادی، تهران: میراث مکتوب.
    28. نظام الملک طوسی (1378)، سیر الملوک، به اهتمام: هیوبرت دارک، تهران: علمی و فرهنگی.
    29. واعظ بلخی‌، عبدالله (1389)، فضائل‌ بلخ‌، به‌ کوشش:‌ عبدالحی‌ حبیبی‌، تهران‌: جنگل.
    30. وشمگیر، عنصرالمعالی کیکاووس (1352)، قابوسنامه، به اهتمام: غلامحسین یوسفی، تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
    31. یعقوبی، ابن واضح (1356)، البلدان، ترجمه: محمدابراهیم آیتی، تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
    32. ـــــ (1356)، تاریخ یعقوبی، ترجمه: محمدابراهیم آیتی، تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب.