بررسی نتایج و پیامدهای قداست هنر خوشنویسی در بین هنرهای اسلامی با تکیه بر دیدگاه سنت‌گرایان(تیتوس بورکهارت و سید حسین نصر)

نوع مقاله : مقاله علمی - پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار دانشکده هنر دانشگاه شاهد

2 دانشجوی دکترای تاریخ تطبیقی و تحلیلی هنر اسلامی دانشگاه شاهد

3 دانشجوی دکترای پژوهش هنر دانشگاه شاهد

چکیده

هنر مقدس، هنری است که با ساحت قدسی و متعالی دین، در ارتباطی تنگاتنگ است. هنر خوشنویسی به عنوان هنری مقدس در دین‌اسلام، از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. به اعتقاد اصحاب سنت‌گرا امر قدسی در هنرهای اسلامی به واسطه ارتباط انسان با خداوند متعال، نمود پیدا می‌کند که این پیدایش امر قدسی در هنر خوشنویسی اسلامی، خود به واسطه ساحت درونی و اندیشه عرفانی و اسلامی هنرمند خوشنویس، تجلّی پیدا می‌کند. شناخت این امر مستلزم تأمل در چگونگی اثبات جایگاه این هنر به عنوان هنری تجریدی قدسی است که توانسته کلام خدا را در صورت و محتوی، متجلّی کند. سوال این است: خوشنویسی اسلامی به عنوان هنری مقدس، چه پیامدها و نتایجی را در بین هنرهای اسلامی در جهان‌اسلام به دنبال داشته است؟ این پژوهش به شیوه توصیفی ـ‌تحلیلی صورت گرفته و روش گردآوری داده‌ها اسنادی(کتابخانه‌ای) است. هدف این پژوهش، ارزیابی و تحلیل نظریات و دیدگاه‌های این دو اندیشمند سنت‌گرا تیتوس‌بورکهارت و سید‌حسین‌نصر در رابطه با قداست هنر خوشنویسی در جهان‌اسلام و تبیین نتایج و پیامدهایی است که خوشنویسی اسلامی به عنوان هنری مقدس در بین هنرهای اسلامی داشته است. یافته‌های تحقیق حاکی از آن است که چون ذات هنر خوشنویسی اسلامی با کلام و وحی‌الهی مناسبت داشته، بنابراین رموز نمادین ذات قدسی حق در حروف خوشنویسی باعث پیشرفت خوشنویسی اسلامی و بوجود آمدن سبک‌های مختلف خوشنویسی بر ابنیه و در کتب مقدس شده و همچنین به دلیل ادغام شدن با دیگر هنرهای تزینی اسلامی، باعث رشد و توسعه آنها شده‌است. خوشنویسی اسلامی به دلیل کتابت آیات الهی هم در کتاب قرآن کریم و هم بر پهنه کتیبه‌های مساجد، علاوه بر تجلّی ذات قدسی خدا، عامل مهمی در جهت تبلیغ مذهب اسلام و همچنین اندیشه‌های مذهبی حاکمان اسلامی بوده و درنتیجه مشروعیت حاکمان اسلامی را نیز در نظر مردم سبب می‌شد.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Examining the results of sanctification of calligraphy among Islamic arts with emphasis on the views of traditionalists (Titus Burkhart and Sayyed Hossein Nasr)

نویسندگان [English]

  • Abdolreza Charei 1
  • hossein behroozipoor 2
  • Farhad Bordbari 3
1
2 PhD student in Comparative and Analytical History of Islamic Art, Shahed University
3
چکیده [English]

Sacred art is an art that is closely related to the holy and lofty realm of religion. The art of calligraphy as a sacred art in Islam has a special importance. According to the traditionalists, this sacredness in Islamic art is manifested through man's relationship with God Almighty. Understanding this requires contemplation on how to prove the position of this art as a sacred abstract art that has been able to manifest the word of God in form and content. The question is: What are the consequences and results of Islamic calligraphy as a sacred art among Islamic arts in the Islamic world? This research has been done in a descriptive-analytical manner and the method of gathering data is documentary (library). The purpose of this study is to evaluate and analyze the theories and views of these two traditional thinkers Titus-Burkhart and Sayyed Hossein-Nasr regarding to mentioned matter. The findings of the research indicate that because the immanence of the art of Islamic calligraphy was appropriate to the divine word, so the symbolic secrets of the holy immanence of God in the letters of calligraphy has led to the development of Islamic calligraphy. This has also led to different styles of calligraphy on buildings and in the scriptures. This has also led to their growth and development due to their integration with other Islamic decorative arts. Islamic calligraphy due to the writing of divine verses both in the Holy Quran and in the inscriptions of mosques, in addition to manifesting the holy nature of God, is an important factor in propagating the religion of Islam and the religious ideas of Islamic rulers and therefore resulted in the legitimacy of Islamic rulers in the eyes of the people.

کلیدواژه‌ها [English]

  • : Islamic calligraphy
  • traditionalists
  • sacred art. Consequence
  • Burkhart
  • Seyed Hossein Nasr
 
منابع
1. اعوانی، غلامرضا (1384)، «هنر جدید و سنن دینی (از سلسله سخنرانی‌های مرکز مطالعات و تحقیقات هنری وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی؛ 9 آذر73 در موزه هنرهای معاصر تهران)، فصلنامه هنر، ش 28: 23 ـ 32.
2. افضل طوسی، عفت‌السادات (1388)، از خوشنویسی تا تایپوگرافی، تهران: انتشارات هیرمند.
3. الدمدو ، کنت (1389)، سنّت‌گرایی، دین در پرتو فلسفه جاویدان، ترجمه: رضا کورنگ بهشتی، تهران: انتشارات حکمت.
4. الیاسی، بهروز (1387)، «تقدس در خوشنویسی اسلامی»، رهپویه هنر، ش 5: 38 ـ 48.
5. بورکهارت، تیتوس (1346)، «روح هنر اسلامی»، ترجمه: سید حسین نصر، مجله هنر و مردم، ش 55: 2 ـ 7.
6. ـــــ (1365)، هنر اسلامی زبان و بیان، ترجمه: مسعود رجب‌نیا، تهران: انتشارات سروش، چاپ اوّل.
7. ـــــ بورکهارت، تیتوس (1369)، هنر مقدس، ترجمه: جلال ستاری، تهران: انتشارات سروش.
8. ـــــ (1361)، «ارزش‌های جاودان هنر اسلامی»، ترجمه: نصرالله جوادی پور، نشر دانش، مرداد و شهریور61، ش 11: 2 ـ 13.
9. ـــــ (1368)، «نقش هنرهای زیبا در نظام آموزشی اسلام»، ترجمه: سید محمد آوینی، سوره، ش 2: 26 ـ 33.
10. ـــــ (1374)، «هنر عربی یا اسلامی؟»، ترجمه: امیرحسین رنجبر، فصلنامه هنر، ش 28: 53 ـ 59.
11. خلیلی، ناصر. جیمز، دیوید (1381)، پس از تیمور:قرآن‌نویسی تا سده دهم هجری، مترجم: پیام بهتاش، تهران: نشر کارنگ.
12. سانسون (1346)، سفرنامه، ترجمه: تقی تفضلی، تهران: بی­نا.
13. سوچک، پریسیلا (1385)، «خوشنویسی عصر صفوی»، ترجمه: شروین فریدنژاد، نشریه هنرهای تجسمی، ش 25، اسفند: 60 ـ 67.
14. شاردن، ژان (1375)، سفرنامه، ترجمه: اقبال یغمایی، تهران: توس.
15. شایسته­فر، مهناز (1380)، «جایگاه قرآن، حدیث و ادعیه در کتیبه­های اسلامی»، مجله علمی پژوهشی مدرس علوم انسانی، ویژه­نامه شماره 23: 57 ـ 94.
16. شوان، فریتیوف (1383)، هنر و معنویت (مجموعه مقالاتی در زمینه حکمت/ مقاله «اصول و معیارهای هنر»)، تدوین و ترجمه: ان‌شاءالله رحمتی، تهران: فرهنگستان هنر.
17. شیمل، آن‌ماری (1386)، خوشنویسی و فرهنگ اسلامی، اسدالله آزاد، مشهد: نشر آستان قدس رضوی، چاپ اوّل.
18. فدایی تهرانی، مریم (1387)، «خوشنویسی هنر مقدس از منظر ادیان» (پایان‌نامه)، دانشگاه الزهرا، دانشکده هنر.
19. فضائلی، حبیب‌الله (1362)، اطلس خط، تحقیق در خطوط اسلامی، اصفهان: انتشارات مشعل، چاپ دوم.
20. کونل، ارنست (1384)، هنر اسلامی، ترجمه: هوشنگ طاهری، تهران: انتشارات توس.
21. گاور، آلبرتین (1367)، تاریخ خط، ترجمه: عباس مخبر و کوروش صفری، تهران: نشر مرکز.
22. گنون، رنه (1349)، بحران دنیای متجدد، ترجمه: ضیاء‌الدین دهشیری، تهران: انتشارات دانشگاه.
23. ـــــ (1379)، اسلام و تائوئیسم، ترجمه: دل‌آرا قهرمانی، تهران: چاپ آبی.
24. لینگز، مارتین (1380)، هنر قرآنی خوشنویسی و تذهیب: راز و رمز هنر دینی (مقالات ارائه‌شده در اوّلین کنفرانس بین‌المللی هنر دینی)، تنظیم و ویرایش: مهدی فیروزان، تهران: سروش.
25. مکی‌نژاد، مهدی (1397)، «ساختار و ویژگی‌های کتیبه‌های کوفی تزئینی (گلدار، گره‌دار) در دوره سلجوقی و ایلخانی»، فصلنامه نگره، ش 46: 17 ـ 27.
26. منشی قمی، قاضی احمد (بی‌تا)، گلستان هنر، با تجدید نظر و اضافات و تصحیح: احمد سهیل خوانساری، تهران: منوچهری.
27. منصوری، سید امیر. تیموری، محمود (1394)، «نقد آرای سنّت‌گرایان در زمینه هنر و معماری اسلامی با تأکید بر مفهوم سنّت در تعریف معماری اسلامی»، نشریه فیروزه اسلام؛ پژوهه معماری و شهرسازی اسلامی، دانشگاه هنر اسلامی تبریز، سال اوّل، پاییز و زمستان 94، ش 1: 1 ـ 5.
28. میر جعفری، حسین (1385)، تاریخ تحولات سیاسی، اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی ایران در دوره تیموریان و ترکمانان، تهران: انتشارات سمت و دانشگاه اصفهان، چاپ پنجم.
29. نصر، سید حسین (1380)، «هنر قدسی در فرهنگ ایران»، مجله هنرهای دینی، ش 9: 133 ـ 144.
30. ـــــ (1381)، «پیام روحانی خوشنویسی اسلامی»، ترجمه: رحیم قاسمیان، هنرهای تجسمی، ش 18: 39 ـ 43.
31. ـــــ (1375)، هنر و معنویت اسلامی، ترجمه: رحیم قاسمیان، تهران: دفتر مطالعات فرهنگی.
32. ـــــ (1386)، در جستجوی امر قدسی؛ گفت‌وگوی رامین جهانبگلو با سید حسین نصر، ترجمه: سید مصطفی شهرآیینی. تهران: انتشارات نشر نی، چاپ سوم.
33. ـــــ (1388)، معرفت و معنویت، ترجمه: ان‌شاالله رحمتی، تهران: انتشارات سهروردی.
34. Cooper, james. (2007), “Essay on Traditional Art,” in American Art Quarterly, summer.
35. https://rasekhoon.net/article/show/785339.تاریخ بازدید: 24/10/ 1398. تاریخ انتشار: شنبه 18 آبان 92
36. www.wikimedia.org/wikipedia/commons/f/f1/Quran_page. May 2008.تاریخ بازدید: 28/08/97