بازشناسی مفهوم کهن‌الگوی خویشتن در عناصر شاخص اسلامی دوره‌های صفوی-عثمانی(نمونه موردی: مساجد حکیم اصفهان و سلطان‌احمد استانبول)

نوع مقاله : مقاله علمی - پژوهشی

نویسندگان

1 دکترای معماری، واحد تبریز، دانشگاه آزاد اسلامی، تبریز، ایران.

2 استادیار، عضو هیأت علمی گروه معماری، واحد تبریز، دانشگاه آزاد اسلامی، تبریز، ایران.

3 دانشیار گروه معماری، واحد تبریز، دانشگاه آزاد اسلامی، تبریز، ایران

چکیده

سه محور مهم قالب شهرهای اسلامی محل سکونت، فضای عبادی و محل تجارت است. در راستای تاکید بر اهمیت یکی از این محورهای اصلی، مسجد به عنوان یکی از ماندگارترین آثار معماری انتخاب شده است. از لحاظ تاریخی، در دوره­ی صفوی بالاخص اصفهان بهترین مساجد ساخته شده است که مسجد حکیم به عنوان یکی از بهترین نمونه­ها به حساب می­آید؛ هم عصر با آن، در دولت عثمانی نیز مساجد مهمی چون سلطان احمد در استانبول ساخته شده است که به نظر می­رسد مفاهیم پنهانی در معماری این دو بنا وجود دارد. با توجه به وجود مراوداتی بین دو کشور در این دو دوره، برای یافتن این مفاهیم و ارتباط بین این دو بنا از لحاظ کاربست مفاهیم آرکی­تایپی به مقایسه­ی تطبیقی پرداخته شده است. با توجه به گسترده بودن بحث کهن­الگو، برای بررسی دقیق­تر کهن­الگوی خویشتن انتخاب شده است. با توجه به تاریخی-تحلیلی بودن پژوهش و مقایسه­ی تطبیقی در نمونه­های مورد مطالعه، به شکل کیفی به جمع­بندی پرداخته شده است. در این راستا پرسش­های تحقیق به این شکل معرفی می­شوند: 1- مهمترین مصداق­های کهن­الگوی خویشتن در ارتباطات ­مساجد حکیم اصفهان و سلطان احمد استانبول از لحاظ تاریخی چگونه است؟ 2-تفاوت­ها و شباهت­های این دو بنا از لحاظ کاربست مفاهیم کهن­الگوی خویشتن چگونه است؟ به دلیل شناسا بودن فرم کهن­الگوی خویشتن در ناخودآگاه جمعی مردمان دوره­های صفوی و عثمانی و رجوع به دوره­های قبل از اسلام در ساخت بناهای مذهبی شهری چون مسجد، کهن­الگوی خویشتن دیده می­شود. در حیاط مسجد حکیم به شکل پررنگ­تری به این کهن­الگو پرداخته شده است ولی با بررسی در ارکان فضایی مهم دیگر همچون گنبدخانه، علی­رغم تفاوت­های ظاهری و زمینه­ای الگوهای شکل­گیری مساجد، شباهت­های بسیاری وجود دارد که نشان از تفکرات مشابه در مردمان دو شهر است

کلیدواژه‌ها

موضوعات

عنوان مقاله [English]

Recognizing the Concept of Self ancient pattern in the Islamic index elements of Safavid-Ottoman period (Case Study: Isfahan Hakim and Istanbul Sultan Ahmad Mosques)

نویسندگان [English]

  • Leila Kazemi 1
  • Shabnam Akbari Namdar 2
  • Mirsaid Mousavi 2
  • Hassan Sattari Sarbangholi 3
1
2
3
چکیده [English]

The three most important bases of Islamic cities are residence, place of worship and trade. In order to emphasize the importance of one of these main axes, the mosque has been selected as one of the most enduring architectural work. From historical aspect the best mosques have been built in Isfahan during the Safavid period that Hakim Mosques is one of the most important samples, at the same time in the Istanbul, Ottoman government made important mosques such as Sultan Ahmad Mosque. It seems that there are some hidden concepts in the architecture of two buildings. Considering the existed relations between the two countries in these two periods, in order to find these concepts and the relationship between these two buildings, a comparative comparison has been made in terms of the application of archetypal concepts. Due to the extent of archetype debate, the self-archetype has been chosen to be examined more accurate(purpose). Considering the historical and analytical nature of research and the choice of comparative comparison method in case studies, we can say that information has been gathered qualitatively (Methodology). The questions of research will be presented in this way: 1- How is the most important examples of self-ancient pattern in communication with the Isfahan's Hakim and Istanbul's Sultan Ahmad mosques historically? 2- What are the differences and similarities of these two buildings in terms of applying the concepts of self-ancient pattern? As the form of Self-ancient pattern is familiar in collective subconscious of Safavid and Ottoman people, the Self ancient pattern could be seen by the reference to pre-Islamic periods in the construction of religious buildings such as the mosque. The ancient pattern is used more clearly in the courtyard of Hakim mosque, but by studying in other important spatial pillar such as vault, despite the apparent and background differences of mosques’ formation patterns, there are many similarities which illustrate the similar thoughts of Isfahan and Istanbul people (Result).

کلیدواژه‌ها [English]

  • Self-ancient pattern
  • Hakim mosque
  • Sultan Ahmad mosque
  • Safavid
  • Ottoman

مراجع

منابع

1. الیاده، میرچا (1384)، متون مقدس بنیادین از سراسر جهان، ترجمه: مانی صالحی، تهران: فراروان.
2. بابائی سالانقوچ، احسان و همکاران (1396)، «تحلیل موقعیت به‌مثابه روشی برای پژوهش در خصوص شهر اسلامی»، فصلنامه مطالعات شهر ایرانی اسلامی، سال 7، شماره 27: 17-28.
3. بختورتاش، نصرت الله (1371)، نشان رازآمیز گردونه خورشید یا گردونه مهر، تهران: مؤلف، چاپ اوّل.
4. بلر، شیلا، بلوم، جاناتان ام. (1391)، هنر و معماری اسلامی 1، تهران: سروش، چاپ سوم.
5. پوراحمد، احمد و موسوی، سیروس (1389)، «ماهیت اجتماعی شهر اسلامی»، فصلنامه شهر ایرانی ـ اسلامی، سال اول، شماره 2.
6. چلونگر، محمدعلی، بریحی‌نژاد، مریم (1396)، «مقایسه معماری مسجد و کاخ‌های قاهره با اندلس ـ مغرب در قرن چهارم و پنجم هجری قمری»، مطالعات تاریخی جهان اسلام، س5، ش10، پاییز و زمستان: 121-162.
7. دباغ، امیرمسعود و رهبر، شادی (1394)، «تبلور مفاهیم شیعی در شکل گیری مساجد دوران صفویه و قاجاریه؛ بررسی تطبیقی مسجد شهید مطهری تهران و مسجد امام خمینی اصفهان»، فصلنامه­ شیعه‌شناسی، سال 13، شماره 52، زمستان: 167- 190.
8. دهقانی، رضا (1388)، «روابط ایران و عثمانی به مثابه الگوی روابط شرقی اسلامی»، مجله فرهنگ ویژه تاریخ، 48 (71): 83ـ107.
9. زمرشیدی، حسین (1390)، «تحول خط بنایی در معماری صفویه با تأکید بر تزئینات کتیبه­ای مسجد حکیم اصفهان»، دوفصلنامه مطالعات هنر اسلامی، شماره 14، بهار و تابستان: 101- 118.
10. سرافراز، علی‌اکبر و همکاران (1391)، «نقوش سردرِ جورجیر و تأثیرپذیری آن از هنر ساسانی»، باغ نظر، سال 9، شماره 22، پاییز: 3- 10.
11. سرلو، خوان ادواردو (1389)، فرهنگ نمادها، ترجمه: مهرانگیز اوحدی، تهران: دستان.
12. سلمانی‌نژاد مهرآبادی، صغری (1393)، «واکاوی برخی اشکال کهن­الگوی ماندالا در ناخودآگاه قومی طاهره صفارزاده»، فصلنامه پژوهش­های ادبی و بلاغی، سال 2، شماره 7: 38-57.
13. شمیسا، سیروس (1378)، نقد ادبی، تهران: فردوس.
14. ضیمران، محمد (1379)، گذار از جهان اسطوره به فلسفه، تهران: هرمس.
15. طبسی، محسن، فاضل نسب، فهیمه (1391)، «بازشناسی نقش و تأثیر جریان های فکری عصر صفوی در شکل‌گیری ورودی مساجد مکتب اصفهان»، نشریه هنرهای زیبا ـ معماری و شهرسازی، دوره 17، شماره 3، پاییز: 81-90.
16. گرابار، اولگ و همکاران (1389 )، معماری اسلامی، ترجمه: اکرم قیطاسی، تهران: انتشارات سوره مهر، چاپ دوم.
17. گلابچی، محمود، زینالی­فرید، آیدا (1391)، معماری آرکی­تایپی (کهن‌الگویی)، تهران: دانشگاه تهران.
18. گنون، رنه (1374)، معانی رمز صلیب، ترجمه: بابک  علیخانی، تهران: سروش، چاپ اوّل.
19. گول­پینارلی، عبدالباقی (1391)، مولانا جلال‌الدین. ترجمه: توفیق سبحانی، تهران: شرکت مطالعات نشر کتاب.
20. مشتاق، خلیل (1387)، هنر و معماری ایران در دوره باستان و دوره اسلامی، تهران: مؤسسه انتشاراتی آزاداندیشان.
21. ملازاده، کاظم، محمدی، مریم (1379-1378)، دائرة­المعارف بناهای تاریخی دوره اسلامی، مساجد تاریخی، پژوهشگاه فرهنگ و هنر اسلامی، تهران: سوره.
22. مورنو، آنتونیو (1392)، یونگ، خدایان و انسان مدرن، ترجمه: داریوش مهرجویی، تهران: مرکز.
23. هنرفر، لطف الله (1344)، گنجینه آثار تاریخی اصفهان، تهران: بی‌نا.
24. هیلن برند، روبرت (1391)، معماری اسلامی: شکل، کارکرد و معنی، ترجمه: باقر آیت­الله­زاده، تهران: روزنه.
25. یونگ، کارل گوستاو (1376)، انسان و سمبل­هایش، ترجمه: محمود سلطانیه، تهران: جامی.
26. Freely, J. (2011), Ahistory of Ottoman Architecture, Bosphorus University, Istanbul, Turkey.
27. Kaptan, K. (2013), Early Islamic Architecture and Structural Con figurations, International Journal of Architecture and urban Development, 3(2): 5-12.
28. Knapp, B.L. (1986), Archetype, Architecture, and the Writer. U.S.A: Indiana University Press.
29. Lee, Jonathan H.X. & Nadean, Kathleen M. (2011), Encyclopedia of Asian American Folklore and Folklife, Volume 1, U.S.A: ABC-CLIO, P1153.
30. Mohd Taib, M. Z, Rasdi, M. T. (2012), Islamic Architecture Evolution: Perception and Behavior. Procedia-Social and Behavioral Scince, (49): 293-303.
31. Mustafa, F. A & Hassan, A. S. (2013), An analytical study of mosque layouts in the early Ottoman period, Frontiers of Architectural Research, (2): 445-456.
32. Nasr, Hossein, (1974), Religion in Safavid Persia, Iranian Studies, vol 7.
33. Ozogglu, Hakan, (1996), State‐tribe relations: Kurdish tribalism in the 16thand 17th‐century Ottoman empire, British Journal of Middle Eastern Studies, Vol 23.
34. Saoud, R, Ball, Bashir, F. (2004), Muslim Architecture under Ottoman Patronage (1326-1924), Foundation for science Technology and civilization, Manchester, United Kingdom.
35. Schmidt, Jan, (2000),  Poets and poetry in mid-17th-century Istanbul, Arabic & Middle Eastern Literature, Vol 3.
36. Suleiman, Jafar Subhi Hardan & Mohamed, Badaruddin, (2011), Factors impact on Religious Tourism Market: The Case of the Palestinian Territories, International Journal of Business and Management, Vol.6, No7.
مطالعات تاریخی جهان اسلام
دوره 8، شماره 16 - شماره پیاپی 16
سال هشتم، شماره شانزدهم، پاییز و زمستان 1399
مهر 1399
صفحه 7-38

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار