نادرشاه افشار و اعطای منصب شیخ الاسلامی کردستان به خاندان موالی (1160 ق.)

نوع مقاله : مقاله علمی - پژوهشی

نویسندگان

1 استاد یار، گروه تاریخ، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه لرستان

2 دانشجوی دکتری، گروه تاریخ، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه لرستان

چکیده

در دوره صفوی، ایالت کردستان، به عنوان یکی از چهار ولایات والی‌نشین در قلمرو صفوی بود که توسط خاندان حکومت‌گر محلی بنی‌اردلان و خاندان‌های وابسته به آنان اداره می‌شد که یکی از آن‌ها، خاندان موالی بودند. در طول دوران صفوی، مقام شیخ‏الاسلامی در دست خاندان محلی موسوم به سادات شیخ‏الاسلامی بود و اعضای خاندان موالی نیز با عنوان ملا و مفتی، در امور مذهبی و قضایی کردستان اردلان حضور داشتند. با آشفتگی اوضاع سیاسی بعد از سقوط صفویان، سیاست‌ مذهبی نادرشاه افشار و همچنین تغییر نگرش نادرشاه افشار نسبت به خاندان اردلان و در نتیجه، ضعف داخلی خاندان اردلان، زمینه برای توسعه‌ نفوذ محلی و ارتقاء موقعیت خاندان موالی فراهم گردید؛ چنانکه در سال 1160ه.ق در اواخر دوره حکومت نادرشاه افشار با حفظ سمت، صاحب کرسی شیخ‏الاسلامی در ایالت اردلان شدند. اگر چه در آشفتگی های سیاسی بعد از نادرشاه، از این سمت خلع شدند اما از دوره قاجار دوباره آن را تصاحب کردند. این پژوهش با روش شیوه توصیفی ـ تحلیلی و با اتکاء به یک سند نویافته از عهد افشاری، ضمن بررسی فعالیت خاندان موالی در منصب قضاوت و جایگاه آنان در ساختار اداری و تحولات سیاسی حکومت محلی اردلان، چگونگی دست‌یابی آنان به مقام شیخ‏الاسلامی کردستان را بررسی می­کند.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

Nader Shah Afshar and the granting the position of Shaykh al-Islami of Kurdistan to the Mawali family (1160 AH)

نویسندگان [English]

  • Mohsen Rahmati 1
  • Parasto Mozaffari 2
1
2
چکیده [English]

During the Safavid period, Kurdistan was one of the four provinces in the Safavid territory. The province was governed by the local ruling family (Bani Ardalan and their affiliated families), one of which was the Mawali family. During the Safavid period, the position of Shaykh al-Islami was in the hands of a local family called Sadat Shaykh al-Islami. Members of the Mawali family, also known as mullahs and muftis, were working in the religious and judicial affairs of Kurdistan. With the turmoil of the political situation after the fall of the Safavids, the religious policy of Nader Shah Afshar and also the change of Nader Shah Afshar's attitude towards the Ardalan dynasty and as a result, the internal weakness of the Ardalan dynasty, provided the ground for developing local influence and promoting the Mawali dynasty. As in 1160 AH, at the end of the reign of Nader Shah Afshar, retaining his position, the Mawali became the owner of Shaykh al-Islami in the province of Ardalan. Although they were deposed in the political turmoil after Nader Shah, they recaptured it in the Qajar period. This research is a descriptive-analytical method and relying on a new document from the Afshari era, while studying the activities of the Mawali family in the position of judges and their position in the administrative structure and political developments of Ardalan local government, examines how they achieved the position of Sheikh al-Islami of Kurdistan.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Nader Shah Afshar
  • Mawali family
  • Ardalan family
  • Shaykh al-Islami
  • Judgment
  • Kurdistan
 
منابع
الف. کتاب
1. اردلان، (ماه شرف خانم) مستوره (2005)، تاریخ الاکراد، با مؤخره‌: میرزا علی‌اکبر وقایع‌نگار، ویرایش: جمال احمدی آیین، اربیل: آراس.
2. اردلان، خسرو بن محمد بن منوچهر(مصنف) (2536)، لب تواریخ «تاریخ اردلان»، تهران: کانون خانوادگی اردلان.
3. اردلان، شیرین (1387)، خاندان کرد در تلاقی امپراطوری‌های ایران و عثمانی، ترجمه: مرتضی اردلان، تهران: نشر تاریخ ایران.
4. استرآبادی، میرزا مهدی خان (1341)، جهانگشای نادری، به اهتمام: سید عبدالله انوار، تهران: انجمن آثار ملی.
5. اسکندر منشی (1382)، تاریخ عالم‌آرای عباسی، به اهتمام: ایرج افشار، تهران: امیرکبیر.
6. امیر اردوش، محمدحسین (1389)، تأملی بر مسأله وحدت اسلامی از دیرباز تا دیروز، تهران: مجمع جهانی تقریب مذاهب اسلامی.
7. اعتمادالسلطنه، محمدحسن‏خان (1367)، تاریخ منتظم ناصری، تصحیح: محمداسماعیل رضوانی،تهران: دنیای کتاب.
8. بابانی، عبدالقادربن رستم (1377)، سیرالاکراد در تاریخ و جغرافیای کردستان، به کوشش: محمدرئوف توکلی، چ2، تهران: توکلی.
9. بدلیسی، شرف‌الدین (1377)، شرفنامه، به اهتمام: و. ولیامینوف زرنوف، تهران: اساطیر.
10. تاورنیه (1369)، سفرنامه‌ تاورنیه، ترجمه: ابوتراب نوری، تصحیح: حمید شیرانی، تهران: کتابخانه‌ سنایی.
11. سنندجی، میرزا شکرالله (1375)، تحفه ناصری در تاریخ و جغرافیای کردستان، تصحیح: حشمت‌الله طبیبی، تهران: امیرکبیر.
12. شعبانی، رضا (1359)، تاریخ اجتماعی ایران در عصر افشاریه، تهران: دانشگاه تهران.
13. قاضی ملامحمد شریف (1387)، زبدة التواریخ سنندجی در تاریخ کردستان، به کوشش: محمدرئوف توکلی، تهران: توکلی.
14. کمپفر (1363)، سفرنامه‌ کمپفر، ترجمه:‌ کیکاوس جهانداری، تهران: خوارزمی.
15. گلستانه، ابوالحسن بن محمدامین (2536)، مجمل التواریخ، به اهتمام: محمدتقی مدرس رضوی، تهران: دانشگاه تهران.
16. محمدکاظم، مروی (1364)، تاریخ عالم‌آرای نادری، تصحیح: محمدامین ریاحی، تهران: زوار.
17. مردوخ کردستانی، آیت‌الله شیخ محمد (1379)، تاریخ مردوخ، تهران: کارنگ.
18. میرزاسمیعا (1368)، تذکرة الملوک، تصحیح و تعلیقات: مینورسکی، ترجمه: مسعود رجب نیا، تهران: امیرکبیر.
19. وقایع‌نگار کردستانی، علی‌اکبر (1381)، حدیقه ناصریه و مرآت الظفر در جغرافیا و تاریخ کردستان، به کوشش: محمدرئوف توکلی، تهران: توکلی، چاپ دوم.
20. هنوی، جونس (1383)، زندگی نادرشاه، ترجمه‌: اسماعیل دولتشاهی، تهران: علمی ـ فرهنگی.
ب. مقالات
1. بهرامی، روح‌الله و پرستو مظفری (1390)، «کارکرد، تقسیمات و ساختار تشکیلاتی والی‌نشین اردلان در عهد قاجار»، پژوهش‌های تاریخی دانشگاه اصفهان، دوره‌ جدید، سال سوم، شماره‌ دوم، پیاپی 10: 51 ـ 72.
2. ثواقب، جهان‌بخش و پرستو مظفری، الهام امیدی‌فر (1397)، «رابطه دو خاندان کردی «وکیل» و«اردلان» در سال‏های 1193 تا 1217ق»، فصلنامه تاریخ اسلام و ایران دانشگاه الزهرا، سال بیست‌وهشتم، دوره جدید، شماره 37، پیاپی127: 9 ـ 34.
3. ـــــ (1398)، «تکاپوهای سیاسی و نظامی خاندان بابان در کردستان ایران و پیامدهای آن (1105ـ 1193ق)»، مجله پژوهش‏های تاریخی دانشگاه اصفهان، دوره 11، شماره 1، شماره پیاپی 41، بهار 1398: 65 ـ 91.

4. رحمتی، محسن و پرستو مظفری (1396)، «جایگاه و کارکرد خاندان وزیری در تاریخ کردستان در دوره اوّل قاجار (1262 ـ 1199ق)»، پژوهش‌های علوم تاریخی دانشگاه تهران، دوره 2، شماره 9، پیاپی 16: 31 ـ 50.

5. فرزی، فرزاد و رمضان رجبی (1394)، «ساختار سیاسی ـ اداری خاندان اردلان کردستان (با تکیه بر مناسبات با صفویان)»، تاریخ‌نامه خوارزمی، شماره 7: 145 ـ 171.
6. عبدی، زهرا (1394)، «اندیشه تقریب شیعه و سنّی: سیاست سنّی‌گرایی نادرشاه»، فصلنامه مطالعات تقریب مذاهب اسلامی )فروغ وحدت)، سال یازدهم، دوره جدید، شماره 33 : 41ـ 45.
7. مظفری، پرستو و فریده مروتی و فرانک کوشکی (1395)، «جایگاه سیاسی ـ فرهنگی خاندان قادری در کردستان دوره‌ قاجار»، کنگره بین‌المللی علوم اسلامی، علوم انسانی، تهران، آذر 1395.