نقش دانشمندان شیعه مهاجر ایرانی در گسترش معارف شیعی دوره قطب‌شاهیان (918 – 1098 هجری)

نوع مقاله : مقاله علمی - پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری تاریخ اسلام دانشگاه اصفهان،

2 استاد گروه تاریخ دانشگاه اصفهان.

3 استادیار گروه تاریخ دانشگاه اصفهان ،

چکیده

آموزش‌های دینی از مهم‌ترین بخش‌های جامعه مذهبی است که مورد توجه حاکمان و دانشمندان بوده است. این آموزش به‌ ویژه در قرن 10 و 11 هجری در دوره قطب­شاهیان که ساکنان بومی آن آشنایی چندانی با مذهب تشیع و اندیشه‌های آن نداشتند اهمیت بیشتری داشت. آموزش‌های مذهبی در این دولت‌ به ‌منظور تحکیم مبانی مذهب تشیع صورت گرفت. حاکمان این دولت برای تقویت پایه‌های تشیع در بین ساکنان مناطق گلکنده (Golconda) و حیدرآباد (Hyderabad)- پایتخت قطب­­شاهیان - از دانشمندان شیعی ایرانی که به دکن مهاجرت کرده بودند بهره بردند و حضور پر تعداد آنان به پویایی و ارتقای دانش مذهبی ساکنان این مناطق انجامید. سؤال اصلی پژوهش این است که دانشمندان مهاجر ایرانی چه نقشی در گسترش معارف شیعی ساکنان قلمرو دولت‌ قطب­­شاهی در قرون 10 و 11 هجری داشتند؟ برای پاسخگویی به سؤال پژوهش این فرضیه مطرح ‌شده است که دانشمندان ایرانی با تشکیل کلاس‌های درس و تربیت شاگردان، تربیت مذهبی حکام قطب­شاهی، تألیف کتب مذهبی و برگزاری جلسات بحث و مناظره با علمای سایر فرق در گسترش معارف دینی و دانش مذهبی مردم مناطق گلکنده و حیدرآباد مؤثر بوده‌اند. نظر به اهمیت موضوع این پژوهش به روش توصیفی – تحلیلی و مبتنی بر منابع کتابخانه‌ای صورت گرفته است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

The role of Iranian immigrant Shiite scholars in the spread of Shiite studies during the QutbShahid period (918 - 1098 AH)

نویسندگان [English]

  • Seyed Hashem Mousavi 1
  • Mohammad Ali Chelongar 2
  • Ali Akbar Abbasi 3
1 history. Faculty of Literature and Humanities. university of Isfahan. Isfahan. Iran
2 University Professor of history department at University of Isfahan
3
چکیده [English]

Religious education is one of the most important parts of the religious community that has been considered by rulers and scholars. This education was important especially in the 10th and 11th centuries AH during the QutbShahid period, when the natives were not very familiar with the Shiite religion and its ideas. Religious education in this government was for strengthening the foundations of the Shiite religion. The rulers of this government used Iranian Shiite scholars who had migrated to the Deccan to strengthen the Shiite base among the inhabitants of Golconda and Hyderabad, (the capital of the QutbShahs) and their large number led to the dynamism and promotion of religious knowledge of the inhabitants of these areas. The main question of the research is what role did the Iranian immigrant scholars play in the development of the Shiite studies among inhabitants of the Qutbshahid government in the 10th and 11th centuries AH?

 

منابع

1. آزاد کشمیری، محمدعلی (1382)، نجوم السماء، میرهاشم محدث، تهران: امیرکبیر.
2. آقابزرگ تهرانی، محمدمحسن (بی­تا)، الذریعة الی تصانیف الشیعة، گردآورنده: احمد‌بن‌محمد حسینی، بیروت: دار الأضواء.
3. ـــــ (بی­تا)، طبقات اعلام الشیعة، ج5، قم: مؤسسه اسماعیلیان.
4. احمد، نظام‌الدین (1927 م)، طبقات اکبری، ج3، به کوشش: محمد هدایت حسین، کلکته: انجمن آسیایی بنگال.
5. اطهررضوی، سید عباس (1396)، تاریخ اجتماعی ـ فکری شیعه اثناعشری در هند، ج1، ترجمه: منصور معتمدی، قم: پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی، وابسته به دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم.
6. ـــــ (1376)، شیعه در هند، ترجمه: مرکز مطالعات و تحقیقات اسلامی، ج1، قم: دفتر تحقیقات اسلامی حوزه علمیه قم.
7. اکبر، داکتر رضیه (1982م)، نظم و نثر در زمان قطب‌شاهی، حیدرآباد دکن: سیما پبلشرز ایندبک پروموترس.
8. افندی، عبدالله بین عیسی بیگ و دیگران (بی­تا)، ریاض العلماء وحیاض الفضلاء، مطبعة الخیام.
9. الامین، السید محسن (بی­تا)، اعیان الشیعة، تحقیق و تخریج: حسن الامین، مصادر التاریخ.
10. بختاورخان، محمد (1979 م)، مرآت العالم تاریخ اورنگ زیب، به تصحیح و مقدمه و حواشی: ساجده علوی، انتشارات اداره تحقیقات پاکستان، دانشگاه پنجاب.
11. برزگر کشتلی، حسین (1375)، «ابن خاتون»، دانشنامه ادب فارسی، انوشه، تهران: سازمان چاپ و انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
12. بسطامی، علی‌بن‌طیفور (بی­تا)، حدائق السلاطین فی کلام الخواتین، تصحیح: دکتر شریف النساء انصاری، حیدرآباد: دانشگاه عثمانیه.
13. ـــــ، تحفه ملکی، نسخه خطی کتابخانه مجلس شورای اسلامی به شماره 14405، کتابت 1123 هجری.
14. بهبهانی، آقااحمد (1372)، مرآت الأحوال جهان‌نما، تحقیق: علی دوانی، مرکز فرهنگی قبله.
15. بیک منشی، اسکندر (1381)، تاریخ عالم‌آرای عباسی، ج2، تهران: امیرکبیر.
16. الحر العاملی، الشیخ محمدبن‌الحسن (بی­تا)، الأمل الامل، تحقیق: السیگ احمد الحسینی، مکتبة الاندلس، شارع المتنبی بغداد.
17. حسنی، عبدالحی (1955 م)، نزهة الخواطر بهجة المسامع والنواظر، ج5، حیدرآباد دکن: دائرة المعارف عثمانیه، چاپ دوم.
18. حسینی‌زاده، سید محمدعلی (1380)، اندیشه سیاسی محقق کرکی، قم: مرکز مطالعات و تحقیقات اسلامی پژوهشکده اندیشه سیاسی اسلام، دفتر تبلیغات اسلامی.
19. خانزمان خان (1377)، تاریخ آصفجاهیان (گلزار آصفیه)، به اهتمام: محمدمهدی توسلی، اسلام‌آباد: مرکز تحقیقات فارسی ایران و پاکستان.
20. رای بند رابن پسر رای بهار مال، لب التواریخ هند یا تاریخ لب اللباب هند، نسخه خطی شماره ۵۳۴۷، کتابخانه مرکزی دانشگاه تهران.
21. رضوی، سید سعید اختر (بی­تا)، خورشید خاور تذکره علماء هندوپاک، معارف، پبلیکیشنز گوپالپور، باقر گنج ضلع سیوان، بهار، هندوستان/ 841286.
22. روملو، حسن بیک (1349)، احسن التواریخ، تصحیح: عبدالحسین نوایی، تهران.
23. رویمر، رهانس روبرت (1380)، ایران در راه عصر جدید، تاریخ ایران از سال ۱۳۵۰ تا ۱۷۵۰م، ترجمه: آذر آهنچی، تهران: دانشگاه تهران، چاپ اوّل.
24. زارعی مهرورز، عباس (1374)، «معرفی نسخه خرقه علما؛ کتابی از عهد صفوی»، وقف میراث جاویدان، ش10: 110 ـ 116.
25. زبیری، میرزا ابوالقاسم (بی­تا)، تاریخ بیجاپور مسمی به بساتین السلاطین، از ابتدای دولت عادل شاهیه تا انقراض دولت موصوف، حیدرآباد دکن.
26. شفیق، لچهمی نراین (1977 م)، شام غریبان، تصحیح: محمد اکبرالدین صدیقی، کراچی: انجمن ترقی اردوی پاکستان.
27. صاعدی شیرازی، میرزا نظام‌الدین احمدبن‌عبدالله (1961م)، حدیقة السلاطین قطب‌شاهی، به تصحیح و تحشیه: سید علی‌اصغر بلگرامی، حیدرآباد دکن.
28. صفت گل، منصور (1381)، ساختار نهاد و اندیشه دینی در ایران عصر صفوی، تهران: خدمات فرهنگی رسا.
29. طباطبا، سید علی عزیزالله (1355ق/ 1936م)، برهان مآثر، دهلی: جامعه دهلی.
30. فراهانی منفرد، مهدی (1377)، مهاجرت علمای شیعه از جبل عامل به ایران در عصر صفوی، تهران: امیرکبیر.
31. قادری، سید محی‌الدین (1386)، میر محمد مؤمن استرآبادی؛ مروج تشیع در جنوب هند، مترجم: عون علی جاروی، با مقدمه‌: سید علی قلی قرائی، قم: نشر مورخ، چاپ اوّل.
32. محمد هاشم‌خان، مخاطب به خافی خان نظام الملکی (1925م)، منتخب اللباب در احوال سلاطین ممالک دکن، گجرات و خاندیش، تصحیح: سر ولزلی هیگ، به اهتمام: انجمن آسیایی بنگاله، کلکته.
33. مقدم، محمدباقر (1392)، اثرآفرینان «استرآباد» و «جرجان» استان گلستان، به اهتمام: مؤسسه فرهنگی میرداماد.
34. منزوی، احمد (1350)، فهرست نسخه‌های خطی فارسی، ج3، تهران: مؤسسه فرهنگی منطقه یی.
35. ـــــ (1362)، فهرست مشترک نسخه‌های خطی فارسی پاکستان، اسلام‌آباد: مرکز تحقیقات فارسی ایران و پاکستان.
36. منشی قادرخان (1306 ق)، تاریخ قطب‌شاهی، به اهتمام: سید برهان‌الدین احمد، حیدرآباد دکن: چاپ سنگی.
37. الموسوی الخوانساری، محمدباقر (1390)، روضات الجنات فی احوال العلماء والسادات، قم: ناشر اسماعیلیان، چاپ اوّل.
38. مهرین (شوشتری)، عباس (1352)، تاریخ زبان و ادبیات ایران در خارج از ایران، تهران: انتشارات مانی.
39. میرعالم، ابوالقاسم ابن رضی‌الدین الموسوی (1309ق)، حدیقة العالم، ج1، حیدرآباد دکن: ناشر سید عبداللطیف الشهیریه.
40. ناشناس، تاریخ سلطان محمد قطب‌شاه، به خط نظام‌بن‌عبدالله شیرازی، نسخه خطی شماره 3885، کتابخانه ملی ملک.
41. نقوی، سید مرتضی حسین (1402ق/1981م)، مطلع الأنوار، رشید ارت پریس، لاهور، ناشر خراسان اسلامی، رسرچ سنتر کراچی پاکستان.
42. نهاوندی، عبدالباقر (1925م)، مآثر رحیمی، ج2، تصحیح: محمد هدایت حسین، انجمن آسیایی کلکته.
43. هندوشاه، محمدبن‌قاسم (1301ق)، تاریخ فرشته؛گلشن ابراهیمی، ج1و2، چاپ سنگی، بی‌جا.
44. ـــــ (1393)، تاریخ فرشته، ج3، تصحیح، تعلیق، توضیح و اضافات: دکتر محمدرضا نصیری، تهران: انتشارات آثار و مفاخر فرهنگی.
45. Devare.n (1991), A short history of Persian literature at the bahmani, the adil shahi, the qutb shahi courts Deccan.
46. Reza Alikhan (1986), Hyderabad a city in history.
47. Rula, Abissab (1994), Ulama of Jabal Amil in Safavid Iran, 1501 – 1736: Marginality, Migration and Social Change, Iranian studies, XXVII.
48. Sherwani, Haroon Khan (1973), History of medieval Deccan, V 3, Andhra Pradesh, India.
49. Siddiqui, Abdul Majeed (1956), History of Golcunda, Hyderabad.
50. Zore, S.M Qadri (1962), Qutb Shahi Sultans, Idare Adabiyat Urdu, Hyderabad.