فرآیند شکل‌گیری ساختار نیروهای ایرانی و فراملیتی شاغل در شرکت نفت انگلیس و ایران درمناطق نفت‌خیز خوزستان ( از پیدایش نفت تا نهضت ملی شدن صنعت نفت ) 1330 – 1287 ش/1951-1908م

نوع مقاله : مقاله علمی - پژوهشی

نویسنده

مدرس دانشگاه پیام نور بندرماهشهر

چکیده

با واگذاری امتیاز نامه­ی نفت به ویلیام ناکس دارسی در سال 1280ش/1901م و در پی آن کشف نفت در میدان نفتون مسجد­سلیمان در خرداد­ماه 1287ش/1908م وتأسیس پالایشگاه آبادان درسال 1291ش/1912م، هسته­های اولیه­ی نیروی انسانی شاغل در حوزه­های نفتی مناطق نفت­خیز خوزستان شکل گرفت. از آن پس نیروهای انسانی از خارج و داخل ایران به منظور اشتغال در تأسیسات نفتی به مناطق نفت­خیز خوزستان مهاجرت نمودند. پژوهش پیش رو با تلفیق روش توصیفی – تحلیلی و روش آماری (کلیومتریک) و با استفاده از اسناد، منابع دست اول تاریخی و تحقیقات جدید در پی پاسخی برای این سوال است که نیروهای انسانی شاغل در صنعت نفت ایران از ابتدا تا ملی شدن این صنعت در سال 1330ش/1951م بر اساس چه معیارهایی استخدام و سازمان­دهی می­شدند؟ یافته­های پژوهش حاکی است که نیروهای شاغل در صنعت نفت ایران در مناطق نفت­خیز خوزستان را می­توان در دو دسته نیروهای ایرانی (کارگران – کارمندان) و نیروهای خارجی مورد بررسی و ارزیابی قرار داد.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

The process of forming the structure of Iranian and transnational forces Employed in the Anglo-Iranian Oil Company in the oil-rich regions of Khuzestan (From the emersion of oil to the movement of nationalization of the oil industry: 1287-1330 / 1908-1951)

چکیده [English]

With the transfer of the oil concession to William Knox Darcy in 1901, followed by the discovery of oil in the Masjed Soleyman oil field in June 1908 and the establishment of the Abadan refinery in 1912, the primary nuclei of the manpower working in Oil fields were formed in the oil-rich regions of Khuzestan.
Since then, manpower from outside and inside Iran has migrated to the oil-rich areas of Khuzestan to work in oil facilities. The present study, by combining descriptive-analytical method and statistical method (cliometric) and using documents, historical sources and new research, seeks to answer the question that the human resources working in the Iranian oil industry from the beginning to the nationalization of this Industry in 1330/1951 AD, according to what criteria were hired and organized?
Findings indicate that the forces working in the Iranian oil industry in the oil-rich regions of Khuzestan can be studied and evaluated in two categories of Iranian forces (workers-employees) and foreign forces.

کلیدواژه‌ها [English]

  • : Iranian and transnational forces
  • workers
  • employees
  • Anglo-Iranian Oil Company
  • oil-rich areas of Khuzestan
منابع
الف. اسناد
1. سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران، سند شماره 8028/230.
2. ـــــ، سند شماره 8153/240.
3. ـــــ، سند شماره 163/240.
4. ـــــ، سند شماره 4429/240.
5. ـــــ، سند شماره 5879/293.
6. ـــــ، سند شماره 6967/240.
7. ـــــ، سند شماره 3119/240.
ب. کتاب­ها
1. آبراهامیان، یرواند (1380)، ایران بین دو انقلاب، ترجمه: احمد گل­محمدی، محمدابراهیم فتاحی و لیلایی، تهران: نشر نی، چاپ ششم.
2. آپتون.ام. جوزف (1361)، نگرشی بر تاریخ ایران نوین، ترجمه: یعقوب آژند، تهران: انتشارات نیلوفر، چاپ دوم .
3. آوری، پیتر (1388)، تاریخ ایران دوره پهلوی (از رضاشاه تا انقلاب اسلامی)، ترجمه: مرتضی ثاقب­فر، دفتر دوم ازجلد هفتم، تهران: انتشارات جامی، چاپ اوّل.
4. اتابکی، تورج (1391)، «صنعت نفت و برآمدن کارگر در ایران»، گفت‌وگو، شماره  60: 107 ـ 125.
5. استرانک، ویلیام تئودور (1387)، حکومت شیخ خزعل بن جابر و سرکوب شیخ­نشین خوزستان، ترجمه: صفاءالدین تبرائیان، تهران: مؤسسه­ مطالعات تاریخ معاصر ایران، چاپ دوم.
6. افشین، کاظم (1333)، نفت و خوزستانیان، تهران: شرکت چاپخانه فردوسی.
7. انصاری، مصطفی (1384)، تاریخ خوزستان 1878 ـ 1925م دوره خاندان کعب و شیخ خزعل، ترجمه: محمد جواهرکلام، تهران: انتشارات شادگان، چاپ دوم.
8. ایوانف، م.س (1356)، تاریخ نوین ایران، ترجمه: هوشنگ تیزابی و حسین قائم‌پناه، تهران: انتشارات طوفان.
9. رائین، اسماعیل(1358)، اسرار خانه سدان. تهران: انتشارات امیرکبیر.
10. روحانی، فؤاد (1353)، تاریخ ملی شدن صنعت نفت ایران، تهران: انتشارات شرکت سهامی کتاب­های جیبی، چاپ دوم.
11. ساتن، الول (1374)، نفت ایران، ترجمه: رضا رئیس طوسی، تهران: انتشارات صابرین.
12. طرفی، علی (1383)، مدیران صنعت نفت ایران، ج اوّل، ناشر: مؤلف، چاپ دوم.
13. (1386)، آموزش و فن‌آموزی در صنعت نفت ایران از آغاز تا کنون، ناشر: مؤلف، چاپ اوّل.
14. عیسوی، چارلز فلیپ (1388)، تاریخ اقتصادی ایران: عصر قاجار (1215-1332ق)، ترجمه: یعقوب آژند، تهران: انتشارات گسترده، چاپ سوم.
15. فاتح، مصطفی (1334)، پنجاه سال نفت، تهران: انتشارات کاوه.
16. فلور، ویلم (1371)، اتحادیه­های کارگری و قانون کار در ایران (1900-1941م)، ترجمه: ابوالقاسم سری، تهران: انتشارات توس.
17. کامبخش، عبدالصمد (1358)، شمه­ای درباره تاریخ جنبش کارگری ایران، بی‌جا: انتشارات حزب توده ایران.
18. کامشاد، حسن (1388)، حدیث نفس، تهران: نشر نی، چاپ دوم.
19. کسروی، احمد (1389)، تاریخ پانصدساله خوزستان، تهران: انتشارات دنیای کتاب، چاپ سوم.
20. کیبل، جیمز (1377)، طرح سری مداخله در آبادان، ترجمه: جمشید زنگنه، تهران: انتشارات روزبه.
21. گرانتوسکی، و. (1359)، تاریخ ایران از ابتدا تا عصر حاضر، ترجمه: کیخسرو کشاورزی، تهران: انتشارات پویش.
22. لاجوردی، حبیب­الله (1369)، اتحادیه­های کارگری و خودکامگی در ایران، ترجمه: ضیاء صدقی، تهران: انتشارات کویر، چاپ اوّل.
23. لهسایی­زاده، عبدالعلی (1385)، جامعه­شناسی آبادان، تهران: انتشارات کیان مهر، چاپ دوم.
24. معتقدی، ربابه و دیگران (1392)، «صنعت ­نفت و تحول جمعیتی و شغلی در مناطق نفت‌خیز جنوب ایران»، فصلنامه تحقیقات تاریخ اجتماعی، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، سال سوم، شماره دوم، پاییز و زمستان 1392: 121 ـ 127.
25. موحد، محمدعلی (1387)، خواب آشفته نفت: دکتر مصدق و نهضت ملی ایران، جلد اوّل، تهران: نشر کارنامه.
26. نراقی، احسان (1337)، «مسائل اجتماعی مربوط به صنعت نفت در ایران (آبادان)»، تهران: 26 فروردین، گزارش.
27. وزیری، شاهرخ (1380)، نفت و قدرت در ایران:از قنات تا لوله نفت، ترجمه: مرتضی ثاقب­فر، تهران: مؤسسه انتشارات عطایی، چاپ اوّل.
28. ویلسن، آرنولد (1363)، سفرنامه ویلسن یا تاریخ سیاسی واقتصادی جنوب غربی ایران، ترجمه: حسین سعادت­ نوری، تهران: انتشارات وحید، چاپ دوم.
29. simpson, Hohn (1988). Behind Iranian Lines. London: Robson Books Ltd.
30. Lokhart, Lawrence (1938). The Record of the Angelo-iranian oil co. LTD (1901-1910),London: Britannic House . Vol 1.
ج. مطبوعات
1. اخبار هفته، 7/3/1327، ش 81، چاپ آبادان.
2. خبرهای روز، 1329، ش 1181، چاپ آبادان.
3. سیاست شرق، 30/4/1328، ش 5.
4. رستاخیز خوزستان، 12/2/1326، ش 1.