رقابت بازرگانی فارسیان در مسیر بازرگانی دریایی خلیج فارس به دریای سرخ و شمال مصر در سده چهارم پنجم قمری

نوع مقاله : مقاله علمی - پژوهشی

نویسندگان

1 دانشگاه الزهرا(س)

2 استادیار و عضو هیئت علمی گروه تاریخ دانشگاه الزهرا(ع)

چکیده

در سده چهارم و پنجم قمری، مرکزیت بازرگانی دریایی در بنادر خلیج فارس بود اما به دلیل رکود سیاسی آل بویه، بازرگانی دریایی خلیج فارس با چالش روبرو شد و به جابجایی مسیر بازرگانی دریایی خلیج فارس به شرق و غرب دریای سرخ و شمال مصر کشیده شد؛ از این رو بررسی این جابجایی بسیار مهم است.
این نوشتار به روش گردآوری داده­ها در منابع جغرافیایی و تاریخی و با رویکرد توصیفی-تحلیلی به شناخت وضعیت تجاری بنادر مهم خلیج فارس و دریای سرخ، بررسی چگونگی جابجایی مرکزیت بازرگانی دریایی از خلیج فارس به شرق و غرب دریای سرخ پرداخته می‌شود. دست­آورد پژوهش این است که بازرگانان فعال و پویای ایرانی در این سده­ها با جابجایی کانون­های تجاری و مهاجرت به بنادر و سواحل دریای سرخ در شکوفایی بنادر دریای سرخ و سپس بندرهای شمال مصر نقش برجسته­ای بازی کردند. این فرایند با سیاست مناسب دولت­های بویه و فاطمیان برای بازرگانان خارجی رخ داد و در توان بازرگانی این دولتها در برابر قدرت­های رقیب نیز اثربخش بود.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Persians trade competition in the Persian Gulf maritime trade route To the Red Sea and northern Egypt in the fourth and fifth lunar centuries

نویسنده [English]

  • Mohammad Reza Barani 2
1
2 Assistant professor and faculty member of history department at Al-Zahra University.
چکیده [English]

In the fourth and fifth lunar centuries, the center of maritime trade was in the ports of the Persian Gulf; But, due to the political stagnation of Albuyeh, the Persian Gulf maritime trade was challenged and shifted to the east and west of the Red Sea and the north of Egypt. Therefore, it is very important to study this shift.
This paper, by collecting data in geographical and historical sources and with a descriptive-analytical approach to understanding the commercial status of important ports in the Persian Gulf and the Red Sea, examines how the maritime trade center moves from the Persian Gulf to the east and west of the Red Sea.
The result of the research is that active and dynamic Iranian merchants in these centuries played a prominent role in the prosperity of the Red Sea ports, and then the northern ports of Egypt, by shifting trade and migrating centers to the ports and coasts of the Red Sea. This process took place with the appropriate policy of the Buyid dynasty and Fatimid governments for foreign traders and was also effective in the commercial power of these governments against rival powers.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Maritime Trade
  • Persian Gulf
  • Red Sea
  • Buyid dynasty
  • Fatimids

مراجع


  1. منابع

    1. ابن بلخی (1374)، فارسنامه، بهروزی، تهران: اتحادیه مطبوعاتی فارس.
    2. ابن جبیر، محمد بن احمد (1370)، سفرنامه ابن جبیر، ترجمه: پرویز اتابکی، مشهد: انتشارات آستان قدس رضوی.
    3. ابن حوقل، ابوالقاسم (1992م)، صورة الارض، بیروت: مکتبة ‌الحیاة.
    4. ابن فقیه همدانی، احمد بن محمد (1302ق)، مختصر کتاب البلدان، لیدن: بریل.
    5. ابن مجاور، یوسف بن یعقوب (بی­تا)، صفة بلاد الیمن والمکة وبعض الحجاز (المستبصر)، مصحح: اوسکار لوفگرن، ناشر لیدن.
    6. اشپولر، برتولد (1373)، تاریخ ایران در قرون نخستین اسلامی، ترجمه: مریم میر احمدی، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
    7. اشپولر، برتولد (1380)، «تجارت سرزمین‌های شرقی در سده‌های نخستین اسلامی»، ترجمه: دکتر یعقوب آژند، نشریه تاریخ اسلام، شماره 5.
    8. اصطخری، ابواسحاق ابراهیم بن محمد (1368)، المسالک و الممالک، تصحیح: ایرج افشار، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
    9. البراوی، راشد (1406ق)، فی الاقتصاد الاسلامی، القاهرة: دار الحریة.
    10. پرهون، حسن (1384)، «نقش و اهمیت سه بندر: مهروبان، سینیز و جنابه در ساحل خلیج‌ فارس»، پژوهشنامه خلیج‌ فارس، ضمیمه کتاب تاریخ ماه و جغرافیا، ش 86-87.

    11. جیهانی، ابوالقاسم بن احمد (1368)، اشکال العالم، آستان قدس رضوی، مشهد: به نشر.

    1. حافظ ابرو، ابوحامد شهاب‌الدین عبدالله خوافی (1378)، جغرافیای حافظ ابرو، بی‌جا: بی‌نا.
    2. حورانی، جورج ف. (1338)، دریانوردی عرب در دریای هند در روزگار باستان و در نخستین سده‌های میانه، تهران: ابن سینا.
    3. خلیفه، مجتبی (1385) «تجارت ایران در دوره سلجوقیان»، رساله دکتری، دانشگاه تربیت مدرس، دانشکده ادبیات.
    4. دائرة المعارف اسلامی، چاپ دوم، ذیل Milaha:2.
    5. ریکس، توماس (1351)، دریانوردی در خلیج‌ فارس و روابط با آفریقای شرق، فرهنگ ایران زمین.
    6. زرکوب­ شیرازی، معین‌الدین (1350)، شیرازنامه، کوشش: اسماعیل واعظ جوادی، تهران: بنیاد فرهنگ ایران.
    7. سالم، سید عبدالعزیز (1993م)، البحر الأحمر فی التاریخ الإسلامی، الإسکندریه.
    8. سمسار، محمدحسن (1337)، جغرافیای تاریخی سیراف، تهران: چاپخانه زیبا.
    9. سیرافی، ابو زید حسن (1701)، سلسلة ‌التواریخ، ترجمه: قره چانلو، تهران: اساطیر.
    10. سیمینوفا، ل، أ (2001)، تاریخ المصر الفاطمیة، ترجمه و تحقیق: حسن بیومی، اسکندریه.
    11. شانه­چی حسین زاده، حسن (1386)، «بنادر ایرانی خلیج‌ فارس در قرون میانی اسلام»، فصلنامه تاریخ اسلام، دوره 8، ش 1، مسلسل 29.
    12. شفیعی، ناهید، «تأثیر رقابت تجاری فاطمیان و عباسیان بر گرایش عشایر قفص جنوب کرمان به اسماعیلیه فاطمی»، فصلنامه مطالعات تاریخ اسلام، دوره 10، ش 39.
    13. شوالتس، پاول (11372)، جغرافیای تاریخی فارس، ترجمه: کیکاووس جهانداری، تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
    14. طاهری، رضا، از مروارید تا نفت: تاریخ خلیج‌ فارس (از بندر سیراف تا کنگان و عسلویه)، تهران: نخستین.
    15. طاهری، فاطمه (1392)، «عملکرد سیاسی و اقتصادی فاطمیان مصر نسبت به خلیج‌ فارس و پیامدهای مترتب بر آن»، پایان‌نامه کارشناسی ارشد، استاد راهنما: بهادر قیم، دانشگاه شهید چمران، دانشکده ادبیات.
    16. العانی، الدکتور عبدالرحمن (1384)، تحول الطریق التجاری من الخلیج‌العربی الی البحر الأحمر و ازدهار عدن.
    17. فیشر، ویلیام بین (1384)، تاریخ ایران کمبریج، ترجمه: تیمور قادری، تهران: امیرکبیر.
    18. قبادیانی مروزی، ناصرخسرو (1381)، سفرنامه، تصحیح: دکتر محمد دبیر سیاقی، تهران: زوار.
    19. قلقشندی، شهاب‌الدین أبوالعباس أحمد بن علی (1913)، صبح الاعشی فی صناعه الأنشاء، قاهره.
    20. لسترنج، گای (1371)، جغرافیای تاریخی سرزمین­های خلافت شرقی، ترجمه: محمود عرفان، تهران: انتشارات علمی فرهنگی.
    21. لوییس، برنارد و دیگران (1363)، اسماعیلیان، ترجمه: دکتر یعقوب آژند، تهران: بی‌نا.
    22. متز، آدام (1364)، تمدن اسلامی در قرن 4 هجری، ترجمه: علیرضا ذکاوتی، تهران: امیرکبیر.
    23. مجهول المؤلف (1372)، حدود العالم من المشرق الی المغرب، به کوشش: مریم میراحمدی و غلامرضا ورهرام، تهران: دانشگاه الزهرا(س).
    24. مستوفی، حمدالله (1362)، تاریخ گزیده، تهران: دنیای کتاب.
    25. مقدسی، ابوعبدالله محمد (1361)، احسن التقاسیم فی معرفة الأقالیم، به کوشش: علینقی منزوی، تهران: مؤلفان و مترجمان.
    26. المقریزی، تقی‌الدین احمد بن علی (1998م)، المواعظ و الاعتبار بذکر الخطط و الآثار، تحقیق: خلیل المنصور، بیروت: دار الکتب العلمیة.
    27. میکل، آندره (1381)، اسلام و تمدن اسلامی، ترجمه: حسن فروغی، تهران: انتشارات سمت.
    28. ناصری طاهری، عبدالله (1379)، فاطمیان در مصر، قم: پژوهشکده حوزه و دانشگاه.
    29. ـــــ و فتحی، جواد (1386)، «نیروی دریایی فاطمیان»، تاریخ و تمدن اسلامی، ش 8.
    30. وثوقی، محمدباقر (1384)، تاریخ خلیج‌ فارس و ممالک همجوار، تهران: سمت.
    31. ـــــ (1387)، «جابه‌جایی کانون‌های خلیج‌ فارس از قرن پنجم تا هشتم هجری»، دانشگاه تهران: دانشکده ادبیات و علوم انسانی، ش 185.
    32. وردی، حمیدرضا (1396)، «تشکیلات اقتصادی فاطمیان در مصر»، دوره 12، ش 46.
    33. یحیایی، داود (1387)، «بازرگانی دریایی سیراف در سده‌های نخستین اسلامی»، مجله تاریخ و تمدن اسلامی، سال چهارم، ش 7، بهار و تابستان.
    34. یحیایی، علی (1389)، «بررسی تحلیلی ساختار اقتصادی آل‌بویه (۳۲۲-۴۴۷ هجری)»، رساله دکتری، راهنما: علی‌اکبر کجباف و فریدون اله‌یاری، دانشگاه اصفهان، دانشکده ادبیات و علوم انسانی.
    35. یعقوبی، احمد بن اسحاق (1422)، البلدان، محقق: محمد امین ضناوی، بیروت: دار الکتب ‌العلمیة.
      1. Beshir, B. I. )1975(. “New light on Nubian Fatimid relations”, Arabica 22،Historical course, Economic competitions, Abbasids, Fatimids, Albuyeh.
      2. Brookfield Variorum reprints, 1973.
      3. Canard, M. )1954.(“Une lettre du calife fatimite al-Hafiz à Roger II”, in Atti del Convegno.
      4. Goitein, S.D. (1966) .Studies in Islamic History and Institutions, Lieden: E.j.Bril.
      5. Ibn al-Muqaffa’, History of The Patriarch of the Egyptian Church, ed. and trad. A. S. Atiya, Cairo: Publications de la Société d’Archéologie Copte. 1949.
      6. Internazionale di Studi Ruggeriani (Palerme: 125-146. Reed in Miscellenea Orientalia.
      7. l’Histoire du Caire, German Democratic Republic, General Egyptian Book Organisation.
      8. Lewis, B. )1972(. “An interpretation of Fatimid history”, in Colloque international sur.
      9. Lewis,B.The Fatemids and the route to the Revue de la Facuete des sciences Economiyues de L,universite d,Estanbul,II,1953.
      10. Plumley. )1972(. these letters should be edited soon by Geoffrey Khan.
      11. Sauvaget, J.’’Sur d’anciennes instruction nutiques Arabs Pour Les Mers de Inde, in’’ Journal Asiatic’’, 1948.
      12. Taheri, M. (2006 .(Significance of the Commercial Port of SIRAF in the First Islamic Centuries, Feghh, va Tarikh Tammadon, (7&8).
      13. Tampeo,Moira.) 1989 .(”Maritime Trade between china and West” An Archaeological Study of the Ceramics from Siraf (Persian Gulf) 8 to15 th centuries A.D. (BAR international Series 555, 1989).
      14. Whitehouse, David. )1968.( Excavations at Siraf.first interim report, IRAN.vo1.Vi.1968.
مطالعات تاریخی جهان اسلام
دوره 8، شماره 15 - شماره پیاپی 15
سال هشتم، شماره پانزدهم، بهار و تابستان 1399
فروردین 1399
صفحه 213-240

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار