تحلیل ناکامی و بحران سازی ملی‌گرایی عربی و بازتاب‌های کنونی آن در جهان اسلام

نویسندگان

1 عضو هیات علمی گروه تاریخ جامعه المصطفی العالمیه

2 دانش یار گروه تاریخ دانشگاه باقرالعلوم

چکیده

ناسیونالیسم یا ملی‌گرایی عربی مقوله‌ای تاریخی، در بخشی از جهان اسلام می‌باشد که بر بنیان «خودی و بیگانه» شکل گرفته است. ملی‌گرایی عربی واکنشی در برابر استبداد داخلی، استعمار خارجی و اشغالگری بود. اندیشه‌ای وارداتی که تلاش کرد هویت ملی عرب‌ها را در ابعاد اجتماعی، تاریخی، جغرافیایی، سیاسی، دینی، میراث فرهنگی، زبان و ادب احیا کند و از ایشان ملتی یکپارچه بسازد. این حرکت که از نیمه دوم قرن نوزدهم به آرامی شکل گرفت در نهایت توانست پس از جنگ جهانی دوم به حرکت غالب در جهان عرب تبدیل شود؛ اما نشانه‌های سستی و ضعف این جریان از دهه هفتاد میلادی به مرور بروز کرد و ناکامی‌ها و بحران‌هایی را در جهان عرب پدیدار ساخت که بازتاب‌های آن در تحولات جاری قابل پیگیری و مشاهده است. اما چرایی و چگونگی این ناکامی، ابعاد آن و بازتاب‌های کنونی‌اش با توجه به بستر تاریخی و عوامل انسان موثر در این جریان چنانچه بایسته است مورد توجه قرار نگرفته است.(پرسش) ملی‌گرایی عربی از آن جا که اندیشه‌ای وارداتی است، اصولا نمی‌توانست به‌عنوان یک راه حل شمار رود به همین دلیل خود به یک عامل بحران‌ساز تبدیل شد.(فرضیه) این نوشتار کوشش خواهد کرد با بررسی تاریخی، شناسایی عوامل پیدایش و تطور این اندیشه، عوامل و ابعاد ناکامی‌ها، بحران‌ها و بازتاب‌های کنونی ملی‌گرایی عربی را تبیین کند. (هدف) برای نیل به این مهم روش توصیفی و تحلیلی به کار گرفته خواهد شد (روش) اثبات ناتوانی ملی‌گرایی به‌عنوان یک اندیشه‌ی وارداتی در ابعاد سیاسی، اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی و بحران آفرینی این جریان و بازتاب این بحران‌ها در وجوه بازگشت سلطه‌گران فرامنطقه‌ای، قدرت‌گیری محافظه‌کاران سنتی و وابسته و تقویت گروه‌های تکفیری و ایجاد تأخیر گسترش و غالب شدن گفتمان اعتدالی و تقریبی اسلام گرایان از جمله دستاوردهای این پژوهش است.(دستاورد)

کلیدواژه‌ها


بلامی، الکس، جوامع امن و همسایگان، دژهای منطقه­ای یا همگرایان جهانی، مترجم: محمود یزدان فام و پریسا کریمی نیا: تهران، پژوهشکده مطالعات راهبردی، 1386، ص 5.
بورلو، ژوزف، تمدن اسلامی، ترجمه سید‌اسدالله علوی: مشهد، بنیاد پژوهش­های اسلامی، 1386، ص 301.
تقوی، علی‌محمد، اسلام و ملی­گرایی یا ناسیونالیسم از دیدگاه اسلام: تهران، دفتر نشر فرهنگ اسلامی، 1360، صص 40 – 39.
حنفی، حسن، فلسفه اسلامی معاصر، اطلاعات حکمت و معرفت: فروردین 1389- شماره49.
خدوری، مجید، گرایش­های سیاسی در جهان عرب، ترجمه عبدالرحمان عالم: تهران، دفتر مطالعات سیاسی در بین‌الملل، 1369، صص 29 – 28.
درینیک، ژان پی یر، 1368، ترجمه فرنکیس اردلان، تهران: جاویدان.
رجایی، فرهنگ، درآمدی بر اندیشه سیاسی معاصر عرب، فصلنامه خاورمیانه، س 1، ش 2، ص 290.
شرابی، هشام، روشن‌فکران عرب و غرب، ترجمه عبدالرحمان عالم: تهران، دفتر مطالعات سیاسی و بین‌المللی، 1368، صص 24 – 21.
شریف‌پور، حامد (1387)؛ «رابطه هویت ملی و هویت قومی در بین جوانان کرد»؛ فصلنامه مطالعات ملی، س 9، ش 1، ص 105.
علی بابایی، غلامرضا، فرهنگ تاریخی – سیاسی ایران و خاورمیانه: تهران، رسا، 1374، ج 1، ص 111.
 عنایت، حمید؛ اندیشه سیاسی در اسلام معاصر، تهران، انتشارات خوارزمی، 1380، ص 198.
 عنایت، حمید؛ سیری از اندیشه سیاسی عرب؛ تهران، 1389، امیر کبیر، صص 227 – 226.
 کاتوزیان، محمدعلی، نفت و توسعه اقتصادی در خاورمیانه، ترجمه علی‌رضا طیب، اطلاعات سیاسی – اقتصادی، سال 8، ش 7 و 8، ص 1373، ص 82.
کتریان ، ویکن (1390)، بحران عربی: غذا، انرژی، آب و عدالت، ترجمه نوژن اعتماد السلطنه، در آدرس:
- www.open democracy.net/…/arab-crisis-food-energy-water-jastice sheehi, (2004), fundations of modern Arab Ideantiry, floridas University Press of florida.
 
15- Ahmed, Nafeez Mosaddeq(2011, August), the Arabe World, Striple Crisis, European Voice, Monday, in http://www.europeanvoice.com/ atrice/2011/February/the-arab-world-s-triple-crisis/20220=aspx,
16- Albert Hourani, Arabic Thought in the Liberal age 1798 – 1939, (Cambridge: Cambrige University Press 1989).
17- Asad. Tala(2003) the Formation of the Secular: Christianity, Islam, Modernity, Stanford, CA: Satn Ford University Press.
18- George Antonius, the Arab Awakening, (Beirut, Libarie of Liban 1969).
19- Koha Hans: the Idea of Nationalism, New York: Macmillan.
20- MEQ (1996), 'Socialism's Last Defener', Midde East Quarterly, March, P 93 – 94; Avai Lable at: http://www.meforum.org / 298 / socialisms-last-defener.
21- Michael Mann, "the Autonomous Power Satat" in Satate and History, Ced,) Hall, London, Oxford University Press, 1986.
22- Owen. Roger(2001), State, Power a Politics in the Making of Modern Middle East, Second Edition, Lodon: Routledge
23- Vladmir.B.Lutskii, Modern History of the Arab Countries, Moscou, (Progress Publishers 1969), PP 24, 323,324.)