واکاوی تأثیرات نوسازی دولتی بر وضعیت سیاسی ـ اجتماعی زنان افغانستان؛ با تأکید بر متن قوانین اساسی

نویسندگان

1 استادیار گروه علوم سیاسی دانشگاه بیرجند

2 دانشجوی دکتری علوم سیاسی دانشگاه فردوسی مشهد

چکیده

برنامه نوسازی افغانستان، هم‌زمان با نوسازی در ایران و ترکیه شروع شد و طبقات و اقشار اجتماعی این کشور را تحت تأثیر قرار داد. متولی این امر، دولت و بازنمود آن، تدوین و تصویب هفت سند قانون اساسی بوده است. در این میان، وضعیت زنان افغانستان، متأثر از سرشت دولتیِ نوسازی بوده است. مقاله­ حاضر، با واکاوی متن قوانین اساسی افغانستان و اتکا به نظریه مدرنیته­های چندگانه آیزنشتات، درصدد واکاوی این مسئله است که فرازوفرودهای نوسازی دولتی افغانستان طی سال­های 1919 تا 2005م (1384-1298ش)، چه تأثیراتی بر وضعیت سیاسی ـ اجتماعی زنان افغان برجای گذاشته و بازنمود این امر، در قوانین اساسی این کشور چگونه بوده است؟
طبق فرضیه نوشتار، برنامه نوسازی دولت­های افغانستان در خصوص وضعیت زنان، به دلیل عدم مطابقت با بافتار سنّتی ـ مذهبی جامعه، مسیری از افراط و تفریط را طی نموده است. یافته­های پژوهش نشان می­دهد که ارائه برنامه­های توسعه سکولاریستی، کمونیستی و یا قرائت­های جزمی و سلفی رادیکال، از مهم­ترین مشکلات برنامه‌های نوسازی در افغانستان در حوزه پیشرفت وضعیت سیاسی ـ اجتماعی زنان بوده است. ازاین‌رو، با وجود آنکه نوسازی دولتی، دستاوردهایی را به همراه داشته است، اما عدم درک مقتضیات بومی و بافت سنّتی جامعه­ افغان، سبب افزایش مقاومت­ها و ناسازه­هایی در این حوزه شده است.

کلیدواژه‌ها


الف. فارسی

اشنایدر، ایرنه. 1389. «پیشرفت­های اخیر در قانون خانواده‌ی افغانستان». ترجمه ضحی سوادکوهی­فر و علی کاظمی، حقوقی دادگستری، سال 74، شماره 72، زمستان، ص 149-133.
امینی، زهرا. 1393. «بررسی وضعیت اشتغال زنان عضو هیئت‌علمی دانشگاه­های افغانستان». پایان­نامه­ کارشناسی ارشد، دانشگاه الزهرا، دانشکده علوم تربیتی و روان­شناسی، رشته علوم تربیتی.
امینی، علی­مدد. 1391. «سیر تاریخ تعلیم و تربیت در افغانستان». سیمای تاریخ، شماره­ 6 و 5، بهار و تابستان، ص 150-127.
اورس، تیلمان. 1362. ماهیت دولت در جهان سوم، ترجمه بهروز توانمند، تهران: آگاه.
باهوش فاردقی، محمود. 1393. «بررسی تأثیر آموزه­ی لیبرال دموکراتیک بر فرآیند نگارش و درون­مایه­های هشتمین قانون اساسی تاریخ سیاسی افغانستان». پایان­نامه­ی کارشناسی ارشد، دانشگاه فردوسی مشهد، دانشکده علوم اداری و اقتصادی، رشته روابط بین­الملل.
بشیر، حسن و باقر حسینی. 1394. «زنانگی و مردانگی در جامعه افغانستان، تحلیل گفتمان فیلم سنگ صبور». مطالعات فرهنگ ـ ارتباطات، سال 16، شماره 62، تابستان، ص 88-67.
بی­نا. 1393. تاریخ مختصر پنج دهه افغانستان، کابل، محسن.
توکلی، فائزه. 1388. «جستاری بر روند فعالیت­های اقتصادی ـ اجتماعی سازمان­های غیردولتی زنان در کشورهای اسلامی قاره آسیا». فرهنگ، شماره 70، تابستان، ص 118-97.
جاوید، دین­محمد. 1381. زن در تاریخ افغانستان، کابل، بهیر.
حسینی، حلیمه. 1390. «وضعیت زنان افغانستان از بی­عدالتی تا رسیدن به عدالت جنسیتی». پژوهش­های منطقه­ای، شماره 7، ص 166-133.
حکمی، نسرین. 1373. «تحول نقش اجتماعی زنان در جریان نوسازی ایران». تحول اداری، شماره 7 و 6، بهار، ص 37 –28.
رحیمی، فاطمه. 1387. «بررسی عوامل مؤثر بر میزان خشونت علیه زنان در خانواده­های مهاجر افغان». پایان­نامه کارشناسی ارشد، دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه علامه طباطبایی تهران: گروه جامعه­شناسی.
رسول. 1384. نگاهی به عهد سلطنت امانی، کابل، میوند.
زعفران­چی، لیلا سادات. 1379. «کابینه افغانستان و حضور سیاسی زنان». مطالعات آسیای مرکزی و قفقاز، شماره 32، زمستان، ص 184-173.
زیاری، کرامت­الله و همکاران. 1395. «زنان، فضاهای عمومی و امنیت شهری (نمونه موردمطالعه: ناحیه 3 شهر کابل (افغانستان)». همایش بین­المللی زنان و زندگی شهری، تهران.
صادقی، فاطمه. 1384. «سیاست برقع؛ زنان افغان پیش پس از طالبان». گفتگو، شماره 44، آذر، ص 177-165.
طاهری، غلام یحیی. 1390. «مجلس شورای ملی افغانستان و صلاحیت نمایندگان». پژوهشنامه حقوق، سال اول، شماره 1، تابستان، ص 54-31.
طنین، ظاهر. 1384. افغانستان در قرن بیستم، چاپ دوم، تهران: عرفان.
علی­شفق، نوروز. 1396. «رویکرد تفریطی در مورد آموزش زن و پیامدهای آن برای زنان (با تأکید بر افغانستان». دومین کنگره بین­المللی علوم انسانی، مطالعات فرهنگی، تهران.
غله­دار، ساحره. 1390. «وضعیت سیاسی ـ اجتماعی زنان افغانستان پس از سقوط طالبان». پایان­نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکزی، دانشکده علوم سیاسی، رشته علوم سیاسی.
شیرزادی، رضا. 1393. نوسازی، توسعه، جهانی شدن (مفاهیم، مکاتب، نظریه‌ها)، تهران: نشرآگه.
کلیفورد، مری لوئیس. 1368. سرزمین و مردم افغانستان، ترجمه مرتضی اسعدی، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
مارزدن، پیتر. 1379. طالبان: جنگ، مذهب و نظم نوین در افغانستان، ترجمه­ نجله خندق، تهران: وزارت امور خارجه.
محقی، مرتضی و همکاران. 1393. «حقوق زنان اقلیت شیعه در قوانین افغانستان». اولین کنگره بین­المللی فرهنگ و اندیشه­ی دینی، قم، ص 405-393.
مقصودی، مجتبی و ساحره غله­دار. 1390. «مشارکت سیاسی زنان افغانستان در ساختار جدید قدرت پس از حادثه 11 سپتامبر». علوم سیاسی و روابط بین­الملل، دوره چهارم، شماره 17، زمستان، ص 210–179.
موسوی، بی­بی­فاخره. 1386. «عوامل تأثیرگذار در مشارکت سیاسی زنان افغانستان». پایان­نامه­ کارشناسی ارشد، دانشگاه تربیت مدرس، دانشکده علوم انسانی، گروه علوم سیاسی.
موسوی، علی و عبدالبصیر حسینی. 1394. «بررسی عوامل، زمینه­ها و انواع جرائم ناموسی (با مطالعه موردی در افغانستان». پژوهشنامه فقه اسلامی و مبانی حقوق، دوره نهم، شماره 32، پاییز و زمستان، ص 48-27.
وزارت عدلیه افغانستان. 1386. مجموعه قوانین اساسی افغانستان، کابل، وزارت عدلیه.

ب. لاتین

1. Ahmed-Ghosh, Huma (2003).“A History of Women in Afghanistan: Lessons Learnt for the Future or Yesterdays and Tomorrow”, Journal of International Women's Studies, Volume 4, Issue 3, May, pp: 1–14.
2. Asia Report (2013). Women and Conflict in Afghanistan, Brussels, International Crisis Group.
Atabay, Tomris (2007). Afghanistan: Female Prisoners and their Social Reintegration, New York, the United Nations Office on Drugs and Crime.
3. Barfield, Thomas (2010). Afghanistan a cultural and political history, New York, Princeton University Press.
4. Burker, Shireen Khan (2005). “The Politics of Zan from Amanullah to Karzai: Lessons for Improving Afghan Women’s Status”. Land of the Unconquerable: The Lives of Contemporary Afghan Women. Ed. Jennifer Heath and Ashraf Zahesdi, Berkeley, University of California Press,pp: 45–59.
5. Cortright, David & Kristen Well (2012). Afghan Women Speak: Enhancing Security and Human rights in Afghanistan, U.S, the University of Notre Dame.
6. Crews, Robert D. & Amin Tarzi (2008). Taliban and the Crisis of Afghanistan, U.S, Harvard University Press.
7. Eisenstadt,S.N(2000) Multiple Modernities, New Brunswick, NJ: Transaction.
8. Fahmy, Shahira S. (2004). “Picturing Afghan women”, the international journal for communication studies, Volume 66, pp: 91–112.
9. Gritzner, Jeffrey (2007). Afghanistan, New York, Chelsea House.
10. Hancock, Louise & Orzala Ashraf Nemat (2011). A Place at the Table: Safeguarding Women’s Rights in Afghanistan, U.S, Oxfam.
11. Huntington, Samuel (1971). “The change to change: modernization, development, and politics”, Comparative Politics, Volume 3, No 3, April, pp: 283-322.
12. Kabeer, Naila & et all (2011). “Afghan Values or Women’s Rights? Gendered Narratives about Continuity and Change in Urban Afghanistan”, Institute of Development Studies, No 3, December, pp: 1–39.
13. Kandiyoti, Deniz (2005). The Politics of Gender and Reconstruction in Afghanistan, U.S, United Nations Research Institute for Social Development Publishers.
14. Kasa, Timea (2014). Assessing Women’s Rights in Afghanistan in 2014, Washington, Heinrich Böll Stiftung.
15. Khan, Ahmad (2012). “Women & Gender in Afghanistan”, the Civil-Military Fusion Center, pp: 1-5.
16. Larson, Anna (2015). “Afghanistan: women in conflict and peace”, Women in Conflict and Peace, Ed. Jenny Hedström Thiyumi & Senarathna, Strömsborg, International Institute for Democracy and Electoral Assistance, pp: 29-59.
17. Mertus, Julie (2000). War’s Offensive on Women the Humanitarian Challenge in Bosnia, Kosovo, and Afghanistan, U.S, Kumarian Press.
18. Olesen, Asta & et all (2013). Women's Role in Afghanistan's Future -Taking Stock of Achievements and Continued Challenges, Report No: ACS4474, Washington, the Publisher of the World Bank.
19. Rahimi, Wali (1991). Status of women: Afghanistan, Bangkok, UNESCO Principal Office Asia and the Pacific.
20. Rasanayagam, Angelo (2002). Afghanistan: A Modern History, New York, I.B. Taurist.
21. Rashid, Ahmed (2002). Taliban: Islam, oil and the Great Game in Central Asia, London, I.B. Tauris.
22. The Peace Training and Research Organization (2014). The Role of Women in Afghanistan's Peace and Reintegration Program.
23. The World Bank (2005). Afghanistan National Reconstruction and Poverty Reduction- the Role of Women in Afghanistan’s Future, Washington.
24. United Nations High Commissioner for Refugees (2007). UNCHCR’s Eligibility Guidelines for Assessing the International Protection Needs of Afghan Asylum-Seekers (Report).