نقش شرکت نفت انگلیس و ایران درشکل‌گیری ساختار اجتماعی شرکت شهر مسجدسلیمان 1287 ـ 1330

نوع مقاله : مقاله علمی - پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار دانشگاه شیراز

2 دانشجوی دکترای تاریخ ایران اسلامی دانشگاه شیراز

چکیده

ساختار اجتماعی مسجدسلیمان تا پیش از کشف نفت، از هر لحاظ یک ساختار سنّتی و عشیره‌ای بود. با کشف و استخراج نفت در سال 1287/1908م و در پی آن، مهاجرت نیروی کار به منطقه، یک ساختار اجتماعی نوینی به جای ساختار پیشین حاکم گردید. بر این اساس، پژوهش حاضر به دو روش توصیفی و تحلیلی و با استفاده از منابع کتابخانه‌ای و اسناد، تلاش دارد نقش شرکت نفت انگلیس و ایران را در شکل‌گیری ساختار اجتماعی مسجدسلیمان، در سه محور مورد مطالعه و پژوهش قرار دهد؛ در محور اوّل، جمعیت و ویژگی‌های آن، از جمله مهاجرت و احداث منازل شرکتی، در محور دوم، بهداشت و درمان، و در محور سوم، آموزش و پرورش که به دو بخش شرکتی و غیر شرکتی (شهری) تقسیم می‌گردد، مورد بررسی و تحلیل قرار گرفته است. یافته‌های این پژوهش، حاکی از آن است که به دنبال کشف نفت و مهاجرت نیروی کار به مسجدسلیمان، یک ساختار اجتماعی دو قطبی (شرکتی ـ غیر شرکتی) در این شهر حاکم گردید؛ ولی با گسترش حوزه جغرافیایی شهر و نیاز متقابل هر دو بخش از یکدیگر، به‌تدریج فاصله این دو بخش از یکدیگر کمتر شد و این شهر، هویت یک شهر متعارف ایرانی را پیدا کرد.

کلیدواژه‌ها


آوری، پیتر. 1388. تاریخ ایران دوره پهلوی (از رضا شاه تا انقلاب اسلامی). ترجمه مرتضی ثاقب فر، دفتر دوم از جلد هفتم، تهران: انتشارات جامی.
اطهاری، کمال. 1370. «مسجدسلیمان شرکت شهری مدنیت‌یافته». مجله سیاسی اقتصادی، شماره 48و47، مرداد و شهریور، ص69-65.
افشین، کاظم. 1333. نفت و خوزستانیان، تهران: بی‌نا.
اقتداری، احمد. 1375. خوزستان و کهگلویه و ممسنی. تهران: مؤسسه فرهنگی آیات، جلد سوم.
امام شوشتری، سید محمدعلی. 1331. تاریخ جغرافیایی خوزستان، تهران: انتشارات امیر کبیر.
بنیاد خوزستان‌‌شناسی. 1381. کتاب خوزستان (در زمینه تاریخ، فرهنگ، هنر و ادبیات خوزستان). تهران: انتشارات سایه هور.
جهانشاهی، ایرج. 1329. سالنامه فرهنگ مسجدسلیمان. تهران: چاپ مهر.
راولینسون، سرهنری. 1362. سفرنامه راولینسون (گذر از زهاب به خوزستان). ترجمه اسکندر امان اللهی بهاروند، تهران: انتشارات آگاه.
رایت، دنیس. 1385. انگلیسی‌ها در میان ایرانیان. ترجمه اسکندر دلدم، تهران: انتشارات نشر به‌آفرین.
رود گرکیادارا، ایرج. 1387. سیر استعمار انگلیس در ایران. تهران: انتشارات سفیر اردهال.
 سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران، سند شماره 30091/297.
 ـــــ ، سند شماره 22946/297.
 ـــــ ، سند شماره 68/240.
 ـــــ ، سند شماره 35781/297.
 ـــــ ، سند شماره 1/76/147-240.
 سرداری‌پور، محمدرضا و علی ایزدی‌نژاد. 1387. حکایت سیمرغ و نفت. تهران: انتشارات اساطیر.
 شوادران، بنجامین. 1352. خاورمیانه، نفت و قدرت‌های بزرگ. ترجمه عبدالحسین شریفیان، تهران: شرکت سهامی کتاب‌های جیبی.
عباسی شهنی، دانش. 1374. تاریخ مسجدسلیمان. تهران: انتشارات هیرمند.
فاتح، مصطفی. 1334. پنجاه سال نفت. تهران: انتشارات کاوش.
فرهنگ جغرافیایی ایران (آبادی‌ها). 1330. استان ششم. تهران: انتشارات دایره جغرافیایی ستاد ارتش، جلد ششم.
کسروی، سید احمد. 1389. تاریخ پانصدساله خوزستان، تهران: انتشارات دنیای کتاب.
گیرشمن، رومن. 1351. «صفه مقدس در مسجدسلیمان». ترجمه مسعود رجب‌نیا، ماه نامه هنر و مردم، شماره 121.
لاواین دورتینگ، پولین. 1382. «شهرک‌های شرکت نفت ایران و انگلیس در خوزستان؛ مطالعه‌ای درباره تاریخ شهرک‌نشینی (1951- 1908)». ترجمه بشیر یاقمورلی، فصلنامه تاریخ روابط خارجی، شماره 15 تابستان، ص 199-206.
لایارد، هنری. 1376. سفرنامه لایارد. ترجمه مهراب امیری، تهران: انتشارات آنزان.
لهسائی‌زاده، عبدالعلی. 1385. جامعه‌‌شناسی آبادان. تهران: کیان مهر.
مجله اخبار هفته، سال 1328، شماره 155، جمعه ششم آبان‌ماه، آبادان، چاپخانه شرکت نفت.
مجله اخبار هفته، سال 1329، شماره 191، جمعه شانزدهم تیرماه، آبادان، چاپخانه شرکت نفت.
محسنی، سید حسن. 1381. «تاریخچه‌ای از آموزش و پرورش و نخستین مدارس استان خوزستان». رشد معلم، دوره بیستم، شماره 166، ص 44-47.
ویلسون،آرنولد. 1362. سفرنامه ویلسون یا تاریخ سیاسی و اقتصادی جنوب غربی ایران. ترجمه حسین سعادت نوری، تهران: انتشارات وحید.
یاوری، منوچهر. 1383. شهر من مسجدسلیمان (مسجدسلیمان امروز، ایران بدون نفت فردا). تهران: انتشارات اکنون.