مواضع ایلات خمسه در قبال پلیس جنوب ایران در منطقه نی‌ریز فارس باتکیه بر ایل عرب

نوع مقاله : مقاله علمی - پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجو دکتری تاریخ ایران بعد از اسلام دانشگاه خلیج فارس بوشهر، ایران

2 استادیار گروه تاریخ دانشگاه خلیج فارس، بوشهر، ایران.

3 دانشیار گروه تاریخ دانشگاه خلیج فارس، بوشهر، ایران.

4 استادیار گروه تاریخ دانشگاه خلیج فارس، بوشهر، ایران

10.22034/mte.2023.14801.1670

چکیده

در اواخر سلطنت قاجار که اوضاع ایران تحت تأثیر شرایط نابسامان داخلی و ناکامی دولت‌های مشروطه در برقراری نظم و امنیت از یکسو و آشفتگی ناشی از تحولات جهانی و جنگ جهانی اول از سوی دیگر بود، پلیس جنوب به فرماندهی ژنرال سر پرسی سایکس انگلیسی و به بهانه برقراری نظم در جنوب ایران پی‌ریزی شد. در بحبوحه‌ی جنگ اول جهانی بدبینی ایرانیان نسبت به روس و انگلیس به‌شدت افزایش یافت و حضور آلمان‌ها به‌ویژه در جنوب باعث واکنش‌های ایرانیان ازجمله قشقایی‌ها و بختیاری‌ها و نیز مردم شهرهای کازرون، بوشهر، اهرم و نی‌ریز نسبت به متفقین شد. این شرایط و عوامل دیگر نقش پلیس جنوب را برای انگلیسی‌ها بسیار پررنگ کرد.
یکی از شهرهای که در این مدت عرصه جولان و تاخت تاز نیروهای پلیس جنوب قرار گرفت نی‌ریز بود که ایلات خمسه و بخصوص ایل عرب که در این ناحیه ساکن بودند با این نیروی خارجی درگیری‌های داشتند؛ در حالیکه ریاست ایلات خمسه بر عهده قوام الملک قرار داشت که به جانب‌داری از انگلیسی‌ها شهره بود اما افراد ایلات خمسه و به‌ویژه ایل عرب ضد انگلیس بودند. اینک این پرسش مطرح می‌شود که دلیل مخالفت ایلات خمسه و بخصوص ایل عرب برخلاف ایلخان خود با نیروی تحت اختیار انگلیسی‌ها چه بود؟ فرضیه محوری این پژوهش حکایت از این دارد که علت مخالفت ایل عرب با پلیس جنوب یکی هویت ایرانی شکل‌گرفته در این ایل با توجه به سکونت آن‌ها در مهد تمدن ایرانی یعنی فارس بوده و دیگری تحمیلی و ساختگی بودن کنفدراسیون ایلات خمسه و نافرمانی این ایل از ایلخان تحمیلی خود یعنی قوام بود است. یافته‌های پژوهش این فرضیه را تائید می‌کنند. روش این پژوهش توصیفی- تحلیلی با تکیه‌بر منابع کتابخانه‌ای و استفاده از اسناد موجود در مرکز اسناد و تاریخ دیپلماسی وزارت خارجه است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

Investigating and analyzing the performance of the police in the south of Iran in the Neyriz region of Fars

نویسندگان [English]

  • Mojtaba Ashraf 1
  • Hamid Asadpour 2
  • Habib Saeedinia 3
  • Ali Rasooli 4
1 Assistant professor of history department , faculty of social sciences of payame noor university, Iran.
2 Assistant Professor of the Department of History, Persian Gulf University
3 Associate Professor of the Department of History, Persian Gulf University
4 Assistant Professor of the Department of History, Persian Gulf University
چکیده [English]

At the end of the Qajar dynasty, when the situation in Iran was affected by the internal chaotic conditions and the failure of the constitutional governments to establish order and security on the one hand, and the chaos caused by the global developments and the First World War on the other hand, the southern police under the command of the British general Sir Percy Sykes and under the pretext The establishment of order in the south of Iran was founded. In the midst of the First World War, the skepticism of Iranians towards Russia and England increased greatly, and the presence of Germans, especially in the south, caused Iranian reactions, including the Qashqais and Bakhtiaris, as well as the people of the cities of Kazron, Bushehr, Ahram and Niriz, towards the Allies. These conditions and other factors highlighted the role of the southern police for the British.
One of the cities that was attacked by the southern police forces in the Golan area during this time was Niriz, where the Khamsa people and especially the Arab people who lived in this area had conflicts with this foreign force. While the leadership of Ilat Khumsa was under the responsibility of Qawam al-Mulk, who is known for supporting the British, but the people of Ilat Khumsa were anti-British. Now this question is raised, what was the reason for the opposition of Ilat Khumsa and especially the Arabs against the force under the authority of the British? The main hypothesis of this research is that the reason for the opposition of the Arab tribe to the police in the south is one of the Iranian identity formed in this tribe due to their residence in the cradle of Iranian civilization i.e. Fars, and the other is the imposition and fabrication of the confederation of the Khamsa tribes and the disobedience of this tribe to the Ilkhan. Self-imposition means consistency. Research findings confirm this hypothesis. The method of this research is descriptive-analytical, relying on library sources and using the documents available in the Ministry of Foreign Affairs Diplomacy History and Documents Center.

کلیدواژه‌ها [English]

  • The First World War
  • the British
  • the southern police
  • Khamsa Il
  • Ni Riz
  1. اسکرین‌، کلارمونت (1309) جنگ‌ جهانی‌ در ایران‌، ترجمۀ غلامحسین‌ صالحیار، تهران‌: سازمان‌ چاپ‌ و انتشارات‌ اطلاعات‌
  2. اتحادیه، منصوره (1371): احزاب سیاسی ایران در مجلس سوم، تهران: نشر تاریخ ایران.
  3. اعتمادالسلطنه، محمد حسن خان (1349): صدر التواریخ، به اهتمام محمد مشیری، تهران: وحید.
  4. اشرف، مجتبی و کیانی، اسکندر (1396): هویت ایرانی در ایلات خمسه با تکیه برایل عرب، پژوهشنامه تاریخ های محلی، سال ششم شماره دوم.
  5. تدین، پروین دخت (1384): والیان و استانداران فارس بین دو انقلاب، شیراز: بنیاد فارس شناسی
  6. ایرجی، ناصر (1378): ایل قشقایی در جنگ جهانی اول، تهران، شیرازه
  7. چیک، هربرت (1392) گزارشهای مسترچیک ازرویدادهای فارس و بوشهردرجنگ جهانی اول، ترجمه افشین پرتو، تهران: انتشارات پرتو
  8. کحال زاده، ابوالقاسم (1370): دیده‌ها و شنیده‌ها، خاطرات میرزا ابوالقاسم کحال زاده منشی سفارت امپراتوری آلمان در ایران درباره مشکلات ایران در جنگ بین‌المللی 1918-1914، تهران، نشر البرز.
  9. ویلیام جی. اولسون (1380): روابط ایران و انگلیس در جنگ جهانی اول، ترجمه حسن زنگنه، تهران، شیرازه.
  10. میرزایی دره شوری، غلامرضا (1381): قشقایی‌ها و مبارزات مردم جنوب، تهران، مرکز اسناد انقلاب اسلامی.
  11. نجفی، علی‌محمد (1385): وقایع ایلات خمسه، قم، جام جوان
  12. سایکس، سر پرسی (1380): تاریخ ایران، ترجمه سید محمدتقی فخر داعی گیلانی، تهران، افسون
  13. میکوش، داگوبرت فون (1377): واسموس، ترجمه کیکاوس جهانداری، بوشهر: همسایه
  14. راضی، منیره (1381): پلیس جنوب ایران، تهران، مرکز اسناد انقلاب اسلامی
  15. مابرلی، جیمز (1369): عملیات در ایران (جنگ جهانی اول 1919-1914)، ترجمه کاوه بیات، تهران، مؤسسه خدمات فرهنگی رسا
  16. سفیری، فلوریدا (1364): پلیس جنوب ایران (اس.پی.آر)، ترجمه منصوره اتحادیه (نظام مافی) و منصوره جعفری فشارکی رفیعی، تهران، نشر تاریخ ایران
  17. سپهر، احمد علی (1336): ایران‌ در جنگ‌ بزرگ‌: 1918 ـ 1914، تهران‌: بی نا
  18. صداقت کیش، جمشید (1394): مبارزات مردم فارس علیه پلیس جنوب، تهران: موسسه مطالعات و پژوهشهای سیاسی.
  19. قائم مقامی، جهانگیر (1326): تاریخ تحولات سیاسی نظام ایران، تهران: علمی.
  20. گرانتوفسکی‌، ادوین‌ آرویدوویچ (1359): تاریخ ایران از زمان باستان تا امروز، ترجمه کیخسرو کشاورزی، تهران، پویش
  21. ذوقی‌، ایرج (1368): تاریخ‌ روابط‌ سیاسی‌ ایران‌ و قدرتهای‌ بزرگ‌: 1925 ـ 1900، ج 1، تهران‌: پاژنگ
  22. گرکه‌، اولریش (1377): پیش‌ به‌ سوی‌ شرق‌، ترجمۀ پرویز صدری‌، تهران‌: کتاب سیامک
  23. اورتون، لیوتنان و دیگران (1401): شمال شرق فارس در اتش. عملیات پلیس جنوب بر ضد عشایر چهار راهی و لشنی، ترجمه کاوه بیات، تهران: شیرازه کتاب ما.
  24. سعیدی سیرجانی (1383): وقایه اتفاقیه، تهران: اسیم
   
  1. روابط عمومی و ارشاد وزارت نفت (1361): نفت از آغاز تا امروز، تهران، انتشارات وزارت نفت
  2. نیدمایر، اسکارفن (1363): زیر افتاب سوزان، ترجمه کیکاوس جهانداری، تهران: نشر تاریخ ایران.
  3. هفته‌نامه عصر نی‌ریز،18 آبان و 2 بهمن 1384، شماره‌های 134 و 136
  4. اسناد مرکز اسناد و تاریخ دیپلماسی وزارت امور خارجه، سند شماره: p5-k28-gh1328
  5. اسناد مرکز اسناد و تاریخ دیپلماسی وزارت امور خارجه، سند شماره:p1-k25-gh1335
  6. اسناد مرکز اسناد و تاریخ دیپلماسی وزارت امور خارجه، سند شماره:p16-k48-gh1335
  7. اسناد مرکز اسناد و تاریخ دیپلماسی وزارت امور خارجه، سند شماره:p6-k14-gh1323
  8. اسناد مرکز اسناد و تاریخ دیپلماسی وزارت امور خارجه، سند شماره p6-k13-gh1324:
  9. اسناد مرکز اسناد و تاریخ دیپلماسی وزارت امور خارجه، سند شماره p11-k10-gh1339: