تبیین نقش آیت ا...کاشانی در تکوین همبستگی ملی درنهضت ملی شدن نفت ایران

نوع مقاله : مقاله علمی - پژوهشی

نویسنده

گروه علوم سیاسی،دانشکده علوم انسانی،واحدشاهرود،دانشگاه آزاداسلامی،شاهرود،ایران

10.22034/mte.2023.16716.1748

چکیده

یکی از گروه های اجتماعی نقش آفرین در نهضت ملی شدن صنعت نفت، اقشار روحانی بودند که در میان آنها، شخصیتهای کنشگر سیاسی همچون آیت الله کاشانی از جایگاه ویژه ای برخوردارند. آیت الله کاشانی با نگرش حداکثری به رابطه فقه و سیاست و در همسوئی با ملی گرایان و تقابل با استعمار، در جریان نهضت ملی شدن صنعت نفت، نقش مهمی را از جنبه جلب نظر توده ها و ائتلاف بین جناح های سیاسی ایفاء نمود . به نحوی که کامیابی نخستین نهضت بدون رای و همراهی وی امکان پذیر نبود.
این پژوهش با استفاده از روش تحقیق تاریخی وشیوه توصیفی تحلیلی و بر پایه رهیافت جامعه شناختی ، در تلاش است تا در چارچوب نظریه کارکردگرایی-ساختاری پارسونز به واکاوی مواضع آیت ا...کاشانی و نقش او در همبستگی ملی در نهضت ملی شدن صنعت نفت ایران بپردازد. با توجه به فرضیه موجود مبنی بر تاثیر نگاه فقهی-سیاسی کاشانی بر موضع گیری جناح سیاستگرای روحانی، چنین می توان نتیجه گرفت که آیت ا...کاشانی به عنوان فقهیی کنشگر و سیاست پرداز، با هدف جذب حداکثری و ائتلاف نیروهای ملی- مذهبی، با جبهه ملی و طرفداران مصدق همسو و همراه گردید و از این طریق تاکودتای28مرداد به تقویت و تداوم همبستگی ملی یاری رساند. یکپارچگی ملیون در ابتدای نهضت، مرهون اقدامات سازنده کاشانی بوده است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

عنوان مقاله [English]

An Analysis of Ayatollah Kashani’s Role in the Formation of National Solidarity during Iran’s Oil Nationalization Movement

نویسنده [English]

  • Mohammad Fazel Sadri
Department of Political Sciences, Faculty of Humanities, , Islamic Azad University, Shahroud Branch, Shahroud, Iran.
چکیده [English]

Among the social groups that played an influential role in the Nationalization Movement of Iran’s Oil Industry, the clerical class occupied a significant position. Within this group, politically active figures such as Ayatollah Kashani held a particularly prominent status.
With his maximalist view of the relationship between jurisprudence and politics, and through his alignment with nationalists and opposition to colonialism, Ayatollah Kashani played a decisive role during the Oil Nationalization Movement in attracting popular support and forging coalitions among political factions. The initial success of the movement would not have been possible without his endorsement and participation.
Employing the historical research method and a descriptive-analytical approach within a sociological framework, this study seeks to examine Ayatollah Kashani’s political stance and his contribution to national solidarity during the Oil Nationalization Movement of Iran, based on Talcott Parsons’ theory of structural functionalism.
Given the hypothesis that Kashani’s politico-jurisprudential outlook shaped the stance of politically inclined clerics, it can be concluded that Ayatollah Kashani, as a dynamic jurist and political strategist, sought to maximize public mobilization and to build a coalition of national-religious forces. He therefore aligned himself with the National Front and Dr. Mossadegh’s supporters, thereby contributing to the strengthening and continuity of national solidarity up to the coup d’état of August 19, 1953. The unity of the nationalists at the early stage of the movement was indebted to Ayatollah Kashani’s constructive efforts.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Religious Establishment
  • Ayatollah Kashani
  • National Unity
  • Iran's Oil Nationalization Movement
  • The 1940s

مراجع

آبراهامیان، یرواند ( 1389). تاریخ ایران مدرن، ترجمه محمد ابراهیم فتاحی، تهران: نی.
ابراهامیان، یرواند (1399). موسسه مطالعات و پژوهش های سیاسی، مصاحبه  با  نشریهReal News
آوری، پیتر (1377). تاریخ معاصر ایران، ترجمه محمد رفیعی مهر آبادی، تهران: عطایی.
آوری، پیتر و دیگران (1371). سلسله پهلوی و نیروهای مذهبی به روایت تاریخ کمبریج، ترجمه عباس مخبر. تهران: طرح نو.
احمدی، حمید (1383). ایران، هویت، ملیت، قومیت، تهران: موسسه تحقیقات توسعه علوم انسانی.
ازغندی، علی رضا (1390). تاریخ تحولات سیاسی و اجتماعی ایران، تهران: سمت.
افتخاری، اصغر (1382). وفاق ملی، جامعه شناسی سیاسی وحدت از دیدگاه امام خمینی(ره)، تهران: سازمان عقیدتی سیاسی نیروی انتظامی.
بشیریه، حسین (1382). عقل در سیاست. تهران: نگاه معاصر.
بدیعی، علی اکبر ( 1382). نهضت ملی ایران. تهران: ایتا.
بیل، جیمز ( 1372). مصدق نفت و ناسیونالیسم ایرانی، ترجمه هوشنگ مهدوی. مقاله شاهرخ اخوی
بی‌نام (1358). روحانیت و اسرار فاش نشده از نهضت ملی شده نفت. قم: دارالفکر.
پورسعید، فرزاد (1386). گوناگونی انسجام ملی در جامعه ایرانی، مطالعات راهبردی، سال 10، ش 35، بهار: 33-66 .
تاجیک، محمد رضا (1379). روشنفکر ایرانی و معمای هویت ملی، مطالعات ملی. سال 2 ، ش 5، پاییز : 159-186
ترکمان، محمد (1375). نامه های دکتر مصدق، تهران: هزاران.
تنهایی، حسین ابوالحسن (1371). مکاتب و نظریه‌های جامعه شناسی، مشهد: مرندیز.
توسلی، غلام‌عباس (1383). نظریه‌های جامعه‌شناسی، تهران: سمت.
جعفریان، رسول؛ حسینیان، روح الله؛ مدنی، سید جلال الدین (1385). نشست تخصصی روحانیت و نهضت ملی شدن صنعت نفت، تهران: موسسه مطالعات و پژوهش‌های سیاسی.
چلبی، مسعود (1372). وفاق اجتماعی، مطالعات جامعه شناختی. شماره 6، بهار، تهران: 15-28.
حاجیانی، ابراهیم (1379). تحلیل جامعه شناختی هویت ملی در ایران، مطالعات ملی، شماره 5، پاییز، تهران: 193
ــــــــــ (1388). جامعه‌شناسی هویت ایرانی، تهران: مجمع تشخیص مصلحت نظام 228
حسینیان، روح الله (1384). بیست سال تکاپوی اسلام شیعی در ایران، تهران: مرکز اسناد انقلاب اسلامی.
حافظ نیا، محمد رضا؛ الله‌وردی زاده، رضا (1388). رابطه سیستم سیاسی بسیط با همبستگی ملی بررسی موردی ایران، پژوهش‌نامه علوم سیاسی. سال 5 شماره 1. زمستان: 41-68.
دوانی، علی  (1377). نهضت روحانیون ایران، تهران: مرکز اسناد انقلاب اسلامی.
دهنوی، م (1362). مجموعه‌ای از مکتوبات، سخنرانی‌ها و پیام‌های آیت‌الله کاشانی، تهران: چاپخش.
دیلینی، تیم (1388). نظریه‌های کلاسیک جامعه‌شناسی، تهران: نی.
رهنما، علی ( 1384). نیروهای مذهبی بر بستر حرکت نهضت ملی. تهران: گام نو.
زیبا کلام، صادق ( 1396). چه کسی مصدق را سرنگون کرد؟ روزنامه شرق.
ساعی، علی (1386). روش تحقیق در علوم اجتماعی، تهران: انتشارات سمت.
سردار نیا، خلیل الله (1390). درآمدی بر جامعه‌شناسی سیاسی. تهران: میزان.
شاه علی، احمد رضا ( 1395). راهبرد مبارزاتی امام(ره) بسیج سیاسی مردم، انقلاب اسلامی، شماره18
شیخاوندی، داور؛ حافظ نیا، محمد رضا؛ چلبی، مسعود (1378-79). میزگرد همبستگی ملی و وفاق اجتماعی، مطالعات ملی، سال اول، شماره 1، بهار: 1-12.
علوی، مهوش السادات (1376). آیت الله کاشانی و سیاست. تهران: سوره.
عیوضی. محمد رحیم (1385). جامعه‌شناسی اپوزیسیون در ایران. تهران: قومس.
فوران. جان (1383). مقاومت شکننده. ترجمه احمد تدین. تهران: رسا .
قوام، عبدالعلی؛ زرگر، افشین (1389). دولت‌سازی، ملت‌سازی و نظریه روابط بین‌الملل. تهران: دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم تحقیقات.
کاتوزیان، محمدعلی (1378). مصدق و مبارزه برای قدرت، ترجمه فرزانه طاهری، تهران: مرکز.
ــــــــــ (1384). اقتصاد سیاسی ایران، ترجمه محمد رضا نفیسی و کامبیز عزیزی، تهران: مرکز.
ــــــــــ (1394). استبداد ، دموکراسی و نهضت ملی، تهران: مرکز.
کاشانی، محمود (1359). قیام ملت مسلمان ایران30 تیر1331. تهران: خوشه.
کرمی‌پور، حمید (1384). خاطرات دکتر شروین، تهران: مرکز اسناد انقلاب اسلامی.
گروه نویسندگان (1393). تاریخ مجالس قانونگذاری در ایران، تهران: مرکز پژوهشهای مجلس شورای اسلامی.
مقصودی، مجتبی (1393). تحولات سیاسی اجتماعی ایران، تهران: روزنه
مظاهری تهرانی، محمد هادی وجلیل نایبیان (1401) سیاست‌های امریکا در بحران‌های سیاسی ایران معاصر (با تاکید بر جریان ملی شدن صنعت نفت ایران)، پژوهش‌های سیاسی جهان اسلام، تهران           
میرمحمدی، داود (1383). هویت ملی در ایران. تهران: موسسه مطالعات ملی.
مدنی، جلال الدین (1387). تاریخ سیاسی معاصر ایران، قم: انقلاب اسلامی. جلد اول
نجاتی، غلام‌رضا (1378). جنبش ملی شدن صنعت نفت ایران و کودتای 28 مرداد 32، تهران: شرکت سهامی انتشار.
نوربخش، سید مرتضی (1384). جامعه‌شناسی عمومی، تهران: بهینه.
نگارنده، سید جواد (1390). وفاق اجتماعی، تهران: مرکز تحقیقات استراتژیک.
وثوقی، منصور (1383). مبانی جامعه شناسی. تهران: بهینه.
Abdelrehim, N., Maltby, J., & Toms, S. (2011). Corporate social responsibility and corporate control: The Anglo-Iranian oil company, 1933–1951. Enterprise & Society, 12 (4), 824-862.
Naeemi Jourshari, A., Vosoughi, M., & Kaldi, A. (2016). Evaluation of the Accelerating Factor in the Iranian Oil Nationalization Movement Based on Neil Smelser’s Reform Theory. IAU International Journal of Social Sciences, 6 (4), 1-11.
Parsons, T. (1977). Social systems and Evolution of Actions. New York: Free press.

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار