نقش علمی - عملی خواجه نصیرالدین طوسی در بازسازی و شکوفایی مجامع علمی

مقالات آماده انتشار

نوع مقاله : مقاله علمی - پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار تاریخ و تمدن ملل اسلامی، دانشگاه سید جمال الدین اسدآبادی، اسدآباد، همدان، ایران m.mohammadifar@sjau.ac.ir

2 دکتری مدرسی معارف گرایش انقلاب اسلامی دانشگاه معارف اسلامی قم، ایران

10.22034/mte.2024.16324.1728

چکیده

با شروع حملة مغولان و ویرانگری بی‌حد و حصر آنان، مراکز علمی آسیب فراوانی دیدند. در پی این اوضاع و شرایط نابسامان و کشته شدن برخی دانشمندان و اندیشمندان و فرار برخی دیگر و نیز تخریب‌های گستردة کانون‌های علمی، رکود بی‌سابقه‌ای در جامعة علمی مسلمانان پدید آمد و تمدن اسلامی را با مخاطرة جدّی روبرو ساخت. در این میان، نقش خواجه نصیرالدین طوسی به عنوان یکی از دانشمندان برجستة این دوره قابل توجه است. بر همین پایه، مقاله حاضر با روش تحلیل کیفی، نقش خواجه را در این راستا مورد کنکاش قرار داد و این نتیجه به دست آمد که وی با انجام اقداماتی اولویت‌مدارانه در دو حیطة علمی و عملی همچون جامع‌نگری علمی، کارکردگرایی علمی، امنیت‌بخشی و جذب دانشمندان و حمایت‌های همه جانبه از آنان و نیز تأسیس کانون‌ها و مراکز علمی و همچنین ایجاد فضای آزاداندیشی، توانست این خلع را پر کند و تلاش‌های او به شکوفایی دوبارة مجامع علمی انجامید.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

عنوان مقاله [English]

The scientific-practical role of Khwaja Nasir al-Din Tusi in the reconstruction and flourishing of scientific societies

نویسندگان [English]

  • mohammad mohammadifar 1
  • Amin Khoshnami 2
1 Assistant Professor of History and Civilization of Islamic Nations, Sayyed Jamaleddin Asadabadi University, Asadabad, Hamedan, Iran m.mohammadifar@sjau.ac.ir
2 PhD in Islamic Revolution Department of Education, Qom University of Islamic Education, Iran
چکیده [English]

With the beginning of the Mongol invasion and their unlimited destruction, scientific centers suffered a lot of damage. Following these chaotic conditions and the killing of some scientists and thinkers and the escape of others, as well as the widespread destruction of scientific centers, an unprecedented stagnation emerged in the Muslim scientific community and put Islamic civilization at serious risk. In the meantime, the role of Khwaja Nasir al-Din Tusi as one of the prominent scientists of this period is noteworthy. On this basis, the present article, using the method of qualitative analysis, explored the role of Khwaja in this regard and concluded that by taking priority measures in two scientific and practical fields such as scientific comprehensiveness, scientific functionalism, securing and attracting scientists and providing comprehensive support for them, as well as establishing scientific centers and centers, and creating an atmosphere of free thinking, he was able to fill this void and his efforts led to the flourishing of scientific communities again.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Khwaja Nasir al-Din Tusi
  • Scientific societies
  • Scientific holistic view
  • Scientific functionalism
  • Securitization
  • Freethinking

مراجع

  1. قرآن کریم.

    1. ابن اثیر، عز الدین ابوالحسن علی بن محمد(1385). الکامل فی التاریخ، بیروت، دار الصادر، ج12.
    2. ابن خلدون، عبدالرحمن بن محمد(1408ق). دیوان المبتدأ و الخبر، تحقیق: خلیل شحاده، بیروت، دارالفکر، چ2، ج1.
    3. ابن قاضی شهبه، ابوبکر دمشقی(1407ق). طبقات الشافعیه، تحقیق: الحافظ عبدالعلیم خان، بیروت، عالم الکتب، ج2.
    4. ابن­ العبری، ابوالفرج(1992م)، تاریخ مختصر الدول، تحقیق: انطون صالحانی الیسوعی، بیروت، دار­الشرق.
    5. ابن­ رجب، عبدالرحمن بن احمد(بی‌تا). الذیل علی طبقات الحنابله، بیروت، دارالمعرفة، ج4.
    6. ابن ­فوطی، کمال­الدین ابوالفضل عبدالرزاق بن احمد(1424ق). الحوادث­الجامعه و التجارب­النافعه فی المأئة السابعه، تحقیق: مهدی عبدالحسین نجم، بیروت، دارالکتب العلمیه.
    7. ابن­ فوطی، کمال­الدین ابوالفضل عبدالرزاق بن احمد(1415ق). مجمع­الآداب فی معجم­الالقاب، تحقیق: محمد الکاظم، تهران، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
    8. ابن ­کثیر، عماد­الدین اسماعیل(بی‌تا). البدایه و النهایه، بیروت، دارالفکر، ج13.
    9. اخوان، پیمان و مصطفی جعفری(1385). «نظریه پردازی و آزمایش نظریه‌ها در حوزة مدیریت دانش»، مدیریت فردا، ش16 ـ 15، پاییز و زمستان، صص21-13.
    10. اشپولر، برتولد(1392). تاریخ مغول در ایران، ترجمه: محمود میرآفتاب، تهران، انتشارات علمی و فرهنگی.
    11. افندی، عبدالله بن عیسی بیگ(1431ق). ریاض­العلماء و حیاض­الفضلاء، تحقیق: احمد حسینی اشکوری، بیروت، موسسة التاریخ العربی، ج4.
    12. اقبال آشتیانی، عباس(1384). تاریخ مغول، تهران، امیر کبیر.
    13. اکرمی، موسی(1396). مسئلة علم در ایران، تهران، پژوهشکدة مطالعات فرهنگی و اجتماعی.
    14. امین، سیدحسن(1383). «خواجه نصیرالدین و نقش او در گسترش تشیع و حفظ آثار اسلامی»، شیعه شناسی، ش5، بهار، صص85-67.
    15. امین، سید­حسن(1382). اسماعیلیون و مغول و خواجه نصیرالدین طوسی، ترجمه: مهدی زندیه، قم، دائره المعارف اسلامی.
    16. امین، محسن(1403ق). اعیان­الشیعه، تحقیق: سیدحسن امین، بیروت، دارالتعارف للمطبوعات، ج9.
    17. الویری، محسن(1384). زندگی فرهنگی و اندیشة سیاسی شیعیان از سقوط بغداد تا ظهور صفویه، تهران، دانشگاه امام­صادق(ع).
    18. آژند، یعقوب(1379). تاریخ ایران: دورة تیموریان، تهران، جامی.
    19. آژند، یعقوب(1380). تاریخ ایران: دورة صفویان، تهران، جامی.
    20. آقا­بزرگ تهرانی، محمد­حسن(1403ق). الذریعه الی تصانیف الشیعه، بیروت، دار الاضواء، ج12.
    21. آقا­بزرگ تهرانی، محمدحسن(1430ق). طبقات اعلام الشیعه، بیروت، دار احیاء تراث العربی، ج4.
    22. آقایانی، جعفر(1351). «خواجه نصیرالدین طوسی و ابتکارات علمی او»، تعلیم و تربیت، ش66، اسفند، صص382-373.
    23. آئینه‌وند، صادق و محمود تقی زادة داوری(1382)، (مصاحبة علمی)، شیعه شناسی، ش1، بهار، صص23-5.
    24. بدوانی، عبدالقادر ابن ملوکشاه(1380). منتخب التواریخ، تصحیح: احمد علی صاحب، تهران، انجمن آثار و مفاخر فرهنگی.
    25. بوسنینه، منجی(1425ق). موسوعة اعلام العلماء و الادباء العرب و المسلمین، تونس، المنظمة العربیة للتربیة و الثقافة و العلوم.
    26. پاک، محمدرضا(1386). «درآمدی تاریخی بر حکمت سیاسی خواجه نصیرالدین طوسی»، ماهنامة اطلاعات حکمت و معرفت، ش11، بهمن، صص33-30.
    27. پاینده، ابوالقاسم(1382). نهج الفصاحة، تهران، دنیای دانش.
    28. تتوی، احمد بن نصرالله(بی‌تا). تاریخ الفی، (بی‌جا)، (بی‌نا).
    29. جعفریان، رسول(1388). «مراغه کانون تمدنی عصر ایلخانی»، پژوهش‌های علوم تاریخی، ش2، زمستان، صص70-39.
    30. جواد، مصطفی(1336). «اهتمام نصیرالدین الطوسی باحیاء الثقافة الاسلامیه ایام المغول»، مندرج در: یادنامة خواجه نصیرالدین طوسی، تهران، دانشگاه تهران.
    31. جوینی، عطا ملک بن محمد(1385). تاریخ جهانگشای، تصحیح: محمد قزوینی، تهران، دنیای کتاب.
    32. حموی، شهاب الدین ابوعبدلله یاقوت بن عبدالله(1995م). معجم البلدان، بیروت، دار صادر، چ2، ج5.
    33. خطیبی، حسین(1336). «نثر فارسی در قرن هفتم هجری و سبک آثار فارسی خواجه نصیرالدین طوسی»، مندرج در: یادنامه خواجه نصیرالدین طوسی، تهران، دانشگاه تهران.
    34. دورکیم، امیل(1384). درباره تقسیم کار اجتماعی، ترجمه: باقر پرهام، تهران، مرکز.
    35. ذهبی، ابوعبدالله محمد بن احمد(1409ق). تاریخ الاسلام و وفیات المشاهیر و الاعلام، بیروت، دارالکتاب العربی، ج5.
    36. ذهبی، ابوعبدالله محمد بن احمد(بی‌تا)، تذکرةالحفاظ، بیروت، دارالکتب العلمیه، ج4.
    37. ذهبی، ابوعبدالله محمد بن احمد(1405ق). العبر فی­خبرمن غبر، تصحیح: محمدسعید زغلول، بیروت، دارالکتب العلمیه،ج4.
    38. رضائیان، علی(1382). اصول مدیریت، تهران، سمت.
    39. زمانی قمشه‌ای، علی(1387). هیئت و نجوم اسلامی، قم، موسسة امام صادق(ع)، ج4.
    40. سبحانی، جعفر(1418ق). موسوعة الطبقات الفقهاء، قم، موسسه امام صادق(ع)، ج7، ج8.
    41. سبکی، عبدالوهاب بن علی(بی‌تا). طبقات الشافعیه الکبری، تحقیق: محمود محمد طناحی، قاهره، دار­احیاء­الکتب العربیه،ج9.
    42. سیوطی، جلال­الدین عبدالرحمن بن ابی­بکر(بی‌تا). بغیة­الوعاة فی طبقات اللغویین و النحاة، تحقیق: محمد ابوالفضل ابراهیم، صیدا (لبنان)، المکتبة العصریه، ج1.
    43. شاردن، ژان(1372). سفرنامه شاردن، ترجمه: اقبال یغمایی، تهران، نشر توس، ج3، ج5.
    44. صاییلی، آیدین(1336). «خواجه نصیر طوسی و رصدخانة مراغه»، مندرج در: یادنامه خواجه نصیرالدین طوسی، تهران، دانشگاه تهران.
    45. صدوق، محمد بن علی بن بابویه(1362)، الخصال، تصحیح: علی­اکبر غفاری، قم، جامعة مدرسین، ج1.
    46. طوسی، نصیرالدین محمد بن محمد(1377). اخلاق محتشمی، تصحیح: محمدتقی دانش‌پژوه، تهران، دانشگاه تهران.
    47. طوسی، نصیرالدین محمد بن محمد(1413ق). اخلاق ناصری، تهران، انتشارات علمیه اسلامیه.
    48. طوسی، نصیرالدین محمد بن محمد(1363). تنسوخ‌نامة ایلخانی، تصحیح محمدتقی مدرس رضوی، تهران، اطلاعات.
    49. طوقان، قدری حافظ(1941م). تراث العرب العلمی فی الریاضیات و الفلک، قاهره، هدیة المقتطف السنویة.
    50. طیار مراغی، محمود(1375)، «مدارس و مراکز علمی مراغه»، وقف میراث جاویدان، سال چهارم، ش2، ش پیاپی14.
    51. عبدالحمید، صائب(1424ق). معجم مورخی الشیعه، قم، دائرة معارف الفقه الاسلامی، ج2.
    52. عرضی دمشقی، موید­الدین بن برمک(1243ق). رسالة فی کیفیة الارصاد، تهران، نسخة خطی کتابخانه مجلس شورای ملی، شماره بازیابی 1/4345.
    53. عزاوی، عباس(1378ق). تاریخ علم الفلک فی العراق و علاقاته بالاقطار الاسلامیه و العربیه فی العهود التالیه لایام العباسیین، عراق، مطبعة المجمع العلمی العراقی.
    54. عزاوی، عباس(1425ق). موسوعة تاریخ العراق بین احتلالین، بیروت، الدار العربیة للموسوعات، چ1، ج1.
    55. قره چانلو، حسین(1380). جغرافیاى تاریخى کشورهاى اسلامى، تهران، سمت، ج1.
    56. قزوینی، مهدی(1426ق). المزار، تحقیق و تصحیح: جودت قزوینی، بیروت، دارالرافدین.
    57. کتبی، محمد بن شاکر(بی‌تا). فوات­الوفیات و الذیل علیها، بیروت، دار صادر، چ1، ج3.
    58. کراچکوفسکی، ایگناتی یولیانوویچ(1963م). تاریخ الادب الجغرافی العربی، تصحیح و تحقیق: صلاح الدین عثمان هاشم، قاهره، مطبعة لجنه التألیف و الترجمة و النشر، ج1.
    59. کراچکوفسکی، ایگناتی یولیانوویچ(1379). تاریخ نوشته‌های جغرافیایی در جهان اسلامی، ترجمه ابوالقاسم پاینده، تهران، انتشارات علمی فرهنگی.
    60. کورانی عاملی، علی(1389). کیف رد الشیعه غزو المغول، قم، دارالهدی.
    61. مادلونگ، ویلفرد(1386). «اخلاق ناصری و نسبت آن با فلسفه، تشیع و تصوف»، فرهنگ، ش62 ـ 61، بهار و تابستان، صص376-351.
    62. مادلونگ، ویلفرد(1391). «همه چیز را با چشم خدا دیدن نگاه خواجه نصیر به تصوف»، مندرج در: مجموعه مقالات استاد بشر، به کوشش حسین معصومی همدانی و محمد جواد انواری، تهران، مرکز پژوهشی میراث مکتوب.
    63. محمدی، بیوک(1393). درآمدی بر روش تحقیق کیفی، تهران، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
    64. مدرس رضوی، محمد تقی(1354). احوال و آثار خواجه نصیرالدین طوسی، تهران، بنیاد فرهنگ ایران.
    65. مظفری، سیدمحمد(1388). «رصدخانه‌‌های جهان اسلام»، کتاب ماه علوم و فنون، ش 113، اردیبهشت، صص71-60.
    66. منزوی، احمد(1382)، فهرستوارة کتاب‌های فارسی، تهران، مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی، ج6.
    67. مولف ناشناخته(1355)، تاریخ شاهی قراختائیان، تصحیح: محمد ابراهیم باستانی پاریزی، تهران، بنیاد فرهنگ ایران.
    68. میرمحمدصادق، سعید و اعظم نادری(1390)، «همایش میراث علمی و فلسفی خواجه نصیرالدین طوسی»، کتاب ماه علوم و فنون، ش 138، خرداد، صص67-58.
    69. نجاشی، احمد بن علی(1365). رجال نجاشی، تحقیق: موسی شبیری زنجانی، قم، جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
    70. نعمه، عبدالله(1367). فلاسفه شیعه، ترجمه: جعفر غضبان، تهران، انتشارات و آموزش انقلاب اسلامی.
    71. ورجاوند، پرویز(1356)، «کشف مجموعه علمی رصدخانه مراغه»، ماهنامه هنر و مردم، ش 181، آبان، صص15-2.
    72. وفا زواره‌اى، محمدعلی(1385). تذکره مآثر الباقریة، تصحیح: حسین مسجدی، اصفهان، سازمان فرهنگی شهرداری.
    73. وفایی، عبدالوحید(1372). خواجه نصیر یاور وحی و عقل، تهران، چاپ و نشر تبلیغات اسلامی، چ1.
    74. ویده‌مان، آیلهارد(1391). «خواجه نصیرالدین طوسی»، مندرج در: مجموعه مقالات استاد بشر، به کوشش حسین معصومی همدانی و محمد­جواد انواری، تهران، مرکز پژوهشی میراث مکتوب.
    75. همدانی، رشیدالدین­ فضل­الله(1373). جامع­التواریخ، تصحیح: محمد روشن و مصطفی موسوی، تهران، نشرالبرز،ج2
    76. یافعی، عبدالله بن اسعد(1417ق). مرآة الجنان و عبرة الیقضان، بیروت، دارالکتب العلمیه، ج4.
مطالعات تاریخی جهان اسلام

مقالات آماده انتشار، پذیرفته شده
انتشار آنلاین از تاریخ 19 فروردین 1404

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار