نقش سیاست‌ورزی در تغییر و تعدیل اندیشه‌های سیاسی خوارج بنی‌‌مدرار و بنی‌رستم

نوع مقاله : مقاله علمی - پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار گروه تاریخ دانشگاه شیراز

2 دانشگاه شیراز دانشکده ادبیات گروه تاریخ

چکیده

جریان خوارج که در نیمه نخست قرن اوّل هجری روی کار آمد، پس از سرکوب در شهرهای مرکزی خلافت، به سرزمین­های دوردست و حاشیه­ای جهان اسلام چون شمال افریقا روانه شد. خوارج که بعدها دولت­ صفری‌مذهب بنی‌­مدرار (296ـ140ق) و دولت اباضی‌­مذهب بنی­رستم (296ـ144ق) را در شمال افریقا تشکیل دادند، در آغاز به منظور جلب حمایت بربرها، به نشر آرا و اندیشه­های انقلابی خود پرداختند؛ زیرا این اندیشه­ها با خواست بربرها مبنی بر شورش علیه دستگاه خلافت اسلامی سازگار بود؛ اما با گذشت زمان، این اندیشه­ها صورت انقلابی اوّلیه خود را از دست داد و در برخورد با دستگاه خلافت عباسی و عاملان حکومتی آنان، به حالتی دوستانه و متعادل درآمد.
این پژوهش، با روش توصیفی ـ تحلیلی و استفاده از ابزار مطالعه کتابخانه­ای، به دنبال تبیین چرایی دگرگونی اندیشه­های سیاسی اوّلیه خوارج شمال افریقا است.
یافته­های پژوهش نشان می­دهد که خوارج پس از ورود به عرصه سیاست و سیاست­ورزی و با قرار گرفتن در فضای سیاسی جدید و ظهور رقیبان جدیدی چون ادارسه و فاطمیان، متأثر از ملزومات عمل­گرایانه، به تغییر و تعدیل نگرش و اندیشه­های اوّلیه خود پرداختند.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

The Role of Politic in Changing and Modifying the Political Thoughts of the Khawarij Bani Medrar and Bani Rostam

نویسندگان [English]

  • Mohammad Mahdi Moradi Khalaj 1
  • Somayye Bayati 2
1 Associate Professor and Faculty Member, Department of History, Shiraz University
2 PhD student in Islamic History, Shiraz University
چکیده [English]

The Kharijite movement, which came to power in the first half of the first century AH, after repressing the central cities of the Caliphate went to distant lands and the outskirts of the Islamic world, such as North Africa. The Khawarij, who later formed the Safavid-religion Bani-Medrar state (296-1406 AD) and the Abadi-religion Bani-Rostam state (146-296 AH) in North Africa, initially published their revolutionary ideas in order to gain the support of the Berbers. Because these ideas were compatible with the will of the barbarians to revolt against the Islamic caliphate. But over time, these thoughts lost their original revolutionary form and became friendly and balanced in their dealings with the Abbasid caliphate and their agents.
This research, using a descriptive-analytical method and using library study tools, seeks to explain why early Khawarij political thought in North Africa changed. Findings show that Khawarij, after entering the field of politics and being in the new political atmosphere and also the emergence of new competitors such as Idrisid Dynasty and the Fatimids, influenced by pragmatic requirements, changed and modified their first attitude.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Modify
  • Change
  • Political Thoughts
  • khawarij
  • Bani-Medrar
  • Bani-Rostam
ابن اثیر، عزالدین علی (1385ق)، الکامل فی التاریخ، بیروت: دار صادر.
ابن خلدون، عبدالرحمن بن محمد (1363)، تاریخ ابن خلدون، ترجمه: عبدالمحمد آیتی، بی‌جا: مؤسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی.
ـــــ (1375)، مقدمه ابن خلدون، ترجمه: محمدپروین گنابادی، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
ابن صغیر (1406)، أخبار الائمة الرستمیین، تحقیق: محمد ناصر و ابراهیم بحاز، بیروت: دار الغرب الاسلامی.
ابن عذاری، ابی‌العباس احمد بن محمد (1434)، البیان المغرب، تونس: دار الغرب الاسلامی.
ابوالفداء، عمادالدین اسماعیل (1349)، تقویم البلدان، ترجمه: عبدالمحمد آیتی، بی‌جا: انتشارات بنیاد فرهنگ ایران.
اشعری، ابی­الحسن علی بن اسماعیل (1411)، مقالات الاسلامیین و اختلاف المصلین، تحقیق: محمد محی‌الدین عبدالحمید، بیروت: مکتبة العصریة.
بغدادی، عبدالقاهر بن طاهر بن محمد (1408ق)، الفرق بین الفرق، بیروت: دار الجیل.
بکری، ابوعبید (1992)، المسالک و الممالک، بی‌جا: دار الغرب الاسلامی.
جعفری، یعقوب (1371)، خوار ج در تاریخ، تهران: دفتر نشر فرهنگ اسلامی.
خرمی، مصطفی (1391)، «گستره فرقه اباضیه در مغرب اسلامی»، کوثر معارف، شماره 22.
درجینی، ابی­العباس احمد بن سعید (بی­تا)، طبقات مشایخ بالمغرب، تحقیق: ابراهیم طلای، قسطنطنیه: مطبعة البعث.
رقیق قیروانی، ابراهیم بن قاسم (1414)، تاریخ افریقیة و المغرب، تقدیم و تحقیق: محمد زینهم و محمد عرب. بی‌جا: دار الفرجانی للنشر و التوزیع.
زرکلی، خیرالدین (1989)، الاعلام، بیروت: دار العلم للملایین.
سلاوی، احمد (1432)، الاستقصاء لاخبار دول المغرب الأقصی، محقق: عثمان محمد، بیروت: دار الکتب العلمیة.
شهرستانی، محمد بن عبدالکریم (1413)، الملل و النحل، محقق: احمد فهیمی محمد، بیروت: دار الکتب العلمیة.
صابری، حسین (1390)، تاریخ فرق اسلامی، تهران: سمت.
طقوش، محمد سهیل (1394)، دولت عباسیان، مترجم: حجت‌الله جودکی، قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
عبدالرزاق، محمود اسماعیل (1406)، الخوارج فی بلاد المغرب حتی منتصف القرن الرابع الهجری، بی­جا: دار الثقافة.
کردی، رضا (1389)، تاریخ سیاسی خوارج شمال افریقا، قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه و سمت.
کرون، پاتریشیا (1389)، تاریخ اندیشه­های سیاسی در اسلام، ترجمه: مسعود جعفری، تهران: انتشارات سخن.
مفتخری، حسین (1376)، «خوارج در ایران»، مقالات و بررسی‌ها، شماره 61: 137-154.
مقدسی، ابوعبدالله محمد بن احمد (1361)، احسن التقاسیم فی معرفة الأقالیم، تهران: شرکت مؤلفان و مترجمان.
مونس، حسین (1392)، تاریخ و تمدن مغرب، ترجمه: حمیدرضا شیخی، تهران: سمت و پژوهش‌های آستان قدس رضوی.
ناصری طاهری، عبدالله (1390)، فاطمیان در مصر، قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
ـــــ (1388)، مقدمه‌ای بر تاریخ مغرب اسلامی، قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
نجیب، زینب (1413)، دولة التشیع فی بلاد المغرب، بیروت: دار الأمیر للثقافة و العلوم.
نعنعی، عبدالمجید (1391)، دولت امویان در اندلس، ترجمه: منوچهر سپهری، قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
یعقوبی، احمد بن ابی‌یعقوب (1336)، البلدان، ترجمه: محمدابراهیم آیتی، تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب.