کارکردهای زنان خاندان حکومتگر در خلافت فاطمیان مصر

نوع مقاله : مقاله علمی - پژوهشی

نویسنده

استادیار دانشگاه شیراز، دانشکده ادبیات و علوم انسانی

چکیده

زنان در خاندان حکومتگر فاطمی مصر (358-567ﻫ.ق/968-1171م) به سبب برخورداری از ثروت و منزلت اجتماعی، منشأ آثار سیاسی، اجتماعی و فرهنگی گسترده‌ای در جامعه مصرگردیدند.
این نوشتار، به دنبال تحلیل کارکردهای زنان در خلافت فاطمی می‌باشد تا نمایان شود مقام و جایگاه آنان چه کارکردهایی در سیاست، اجتماع و فرهنگ مصر عصر فاطمی را برای آنان رقم زده است. (پرسش) بهره‌مندی از منزلت و نفوذ در دربار خلافت، به زنان فاطمی مانند دیگر سرزمین‌های جهان اسلام قدرت و موقعیت برتری می‌داد. (فرضیه) کارکردهای زنان خاندان فاطمی، در این پژوهش مورد توجه قرار می‌گیرد تا بازشناسی هدفمندی در این بافت از جامعه‌ مصر فاطمی ارائه گردد. (روش) دستاورد تحقیق، شناسایی گونه‌های کارکردی زنان خاندان فاطمی در مصر می‌باشد. کارکردهای سیاسی، اجتماعی و فرهنگی زنان فاطمی، در این پژوهش ردیابی گردید. این کارکردها، گویای نتایج بهره‌برداری زنان از قدرت و منزلت اجتماعی در جامعه‌ فاطمی مصر می‌باشد. (دستاورد)

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

The Functions of the Women of the ruling Family in the Fatimid Caliphate of Egypt

نویسنده [English]

  • Ma’soume Dehghan
Assistant Professor Shiraz University, Faculty of Literature and Humanities
چکیده [English]

Women in the Fatimid dynasty of Egypt (358-567 AH / 1781-1998 AH) became the source of widespread political, social and cultural influences in Egyptian society, due to their wealth and social status. This article seeks to analyze the functions of women in the Fatimid caliphate to show what functions their position in Egyptian politics, society and culture of the Fatimid, has determined for them.
(Question) The use of dignity and influence in the court of the caliphate, gave Fatimid women, (like other lands in the Islamic world (, superior power and position. (Hypothesis) The functions of women in the Fatimid dynasty are considered in this study in order to provide purposeful recognition in this context of the Fatimid Egyptian society. (Method) The result of the research is to identify the functional species of women of the Fatimid family in Egypt. In this study, the political, social and cultural functions of Fatimid women were identified. These functions indicate the results of women's exploitation of social power and status in Egyptian Fatimid society. (Achievement)

کلیدواژه‌ها [English]

  • Fatimids of Egypt
  • Fatimid women
  • functions of women
ابن اثیر، عزالدین ابوالحسن بن ابی‌الکرم (1385ق/1965م)، الکامل فی التاریخ، جلد یازدهم، بیروت: دار الصادر.
ابن ایاس، محمد بن احمد (بی‌تا)، بدایع الزهور فی الوقایع الدهور، تحقیق: محمد مصطفی، جلد اوّل، چاپ جدید، قاهره: مکتبه مدبولی.
ـــــ (بی‌تا)، جواهر السلوک فی أمر الخلفاء والملوک، تحقیق: محمد زینهم محمد عزب، قاهره: دار الثقافة.
ابن تغری بردی، جمال‌الدین ابوالمحاسن یوسف (1392ق/1972م)، النجوم الزاهرة فی ملوک مصر و القاهرة، قاهره: وزارة الثقافة والارشاد القومی، المؤسسة المصریة العامة.
ابن صیرفی مصری، ابوالقاسم علی بن منجب (1924)، الاشارة إلی من نال الوزارة، تحقیق: عبدالله مخلص، قاهره: مهد العلمی الفرانسی.
ابن طویر، ابومحمد مرتضی عبدالسلام بن حسن قیسرانی (1412ق/1992م)، نزهة المقلتین فی اخبار الدولتین، تحقیق: ایمن فؤاد سید، بیروت: دار الصادر.
(1954)، السجلات المستنصریة، تحقیق: عبدالمنعم ماجد، القاهره.
انطاکی، یحیی بن سعید (بی‌تا)، تاریخ الانطاکی المعروف بصله تاریخ اوتیخاء، تحقیق: عمر عبدالسلام تدمری، طرابلس: جروس برس.
بریمو، آلبر (1337)، «گونه‌شناسی در بررسی‌های اجتماعی،» نامه پژوهشکده، سال دوم، شماره اوّل، بهار.
چلونگر، محمدعلی (1393)، «جایگاه زنان در تشکیلات دعوت فاطمیان،» مجله پژوهش‌های تاریخی ایران و اسلام، شماره 15، پاییز و زمستان: 105-120.
ساروخانی، باقر (بی‌تا)، روش‌های تحقیق در علوم اجتماعی، جلد دوم، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
شیرازی، المؤید فی‌الدین (1949)، السیرة المؤیدیة، ترجمه: حیاته بقلمه، تحقیق: محمد کامل حسین، قاهره.
شیال، جمال‌الدین (1422ق/2002م)، مجموعة الوثائق الفاطمیة؛ وثائق الخلافة والولایة العهد والوزارة، قاهره: الثقافة الدینیة.
عبدالحمید سلطان، عبدالمنعم (1999)، الحیاة الاجتماعیة فی العصر الفاطمی (دراسة تاریخیة و ثائقیة)، بیروت: دار الثقافة العلمیة.
عبدالکریم احمد، نریمان (1993)، المرأه فی مصر فی العصر الفاطمی، قاهره: الهیئة المصریة للعامة الکتاب.
عنان، محمد عبدالله (1404ق/1983م)، الحاکم بامرالله واسرار الدعوة الفاطمیة، الطبعة الثانیة، قاهره: مکتبة االخانجی بالقاهره ودارالرفاعی بالریاض، مطبعة المدنی، المؤسسة السعودیة بمصر.
قلقشندی، احمد بن علی (بی‌تا)، صبح الأعشی فی الصناعة الانشاء، جلد دوم، محقق: شمس‌الدین محمدحسین، بیروت: دار الکتب العلمیة.
لوئیس، برنارد (1370)، بنیاد‌های کیش اسماعیلیان، ترجمه: ابوالقاسم سری، تهران: انتشارات ویسمن.
ماجد، عبدالمنعم (1985)، نظم الفاطمیین ورسومهم فی مصر، چاپ دوم، قاهره: مکتبة الانجلو المصریة.
ـــــ (1979)، نظم الدولة سلاطین الممالیک ورسومهم فی مصر (دراسة شاملة للنظم السیاسة)، چاپ دوم، قاهره: مکتبة الانجلو المصریة.
ـــــ (1960)، الامام المستنصر بالله الفاطمی، قاهره: مکتبة الانجلو المصریة.
ـــــ (1414ق/1994م)، ظهور الخلافة الفاطمیة وسقوطها فی مصر، الطبعة الرابعة، قاهره: دار الفکر عربی.
متز، آدام (1364)، تمدن اسلامی در قرن چهارم هجری، ترجمه: علیرضا ذکاوتی قراگزلو، تهران: امیرکبیر.
مصطفی عامر، فاطمه (1999)، تاریخ اهل الذمة فی مصر الاسلامیة؛من الفتح العربی الی نهایة العصر الفاطمی، جلد اوّل، قاهره: الهیئة المصریة العامة للکتاب.
مصطفی مشرفه، عطیه (1367ق/1948م)، نظم الحکم بمصر فی العصر الفاطمیین (358-567ق/968-1171م)، قاهره: دار الفکر العربی.
مقریزی، احمد بن علی (1418)، المواعظ والاعتبار بذکر خطط والآثار، جلد دوم، بیروت: دار الکتب العلمیة.
مقریزی، تقی‌الدین احمد بن علی بن عبدالقادر (1416ق/1995م)، المواعظ و الاعتبار فی ذکر الخطط و الآثار، جلد اوّل، تحقیق و فهارس: ایمن فوادسید، لندن: الفرقان التراث الاسلامی.
ـــــ ، اتعاظ الحنفاء باخبار الائمة الفاطمیین الخلفا، تحقیق: محمدحلمی محمداحمد، چاپ دوم، قلیوب ـ قاهره: مطابع الاهرام التجاریة، 1996م.
نویری، شهاب‌الدین احمد بن عبدالوهاب (1423)، نهایة الارب فی فنون الادب، قاهره: دار لکتب والوثائق القومیة.