جایگاه علم معما و لغز در عصر صفویه

نوع مقاله : مقاله علمی - پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار دانشگاه شیراز

2 دانشجوی دکترای دانشگاه شیراز

چکیده

انسان­ها از آغازین روزهای شکل­گیری تمدن بشری، تلاش کرده­اند تا با روش­های گوناگون، اموری را از دیگران مخفی نگه دارند؛ در این میان لغزها و معماها، از قدیمی­ترین این شیوه­ها به شمار می­آیند که دربرگیرندة بعضی از سنت­ها، آداب و رسوم و تاریخ یک جامعه هستند. در این مقال سعی شده است که با بررسی کوتاه، جایگاه این هنر یا علم در مقطع زمانی سلسلة صفویه تبیین شود. به عبارت روشن­تر پاسخی درخور برای این سؤال که: «جایگاه علم معما و لغز در عهد صفویه چگونه بود؟» ارائه شود. به نظر می­رسد آنچه از ابتدا تا انتهای دوره صفویه (907-1148ق) به عنوان معما ادامه یافت، سنتی از پیش باقی‌مانده بود که با کتابت آثار به جای مانده از گذشته، رواج پیدا کرد و به عنوان یک دانش، فن و هنر در میان آموزش­ها و متون درسی حفظ شد و همچنان مورد اقبال قرار گرفت.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

The place of riddle and conundrum science in the Safavid era

نویسندگان [English]

  • Mohammad Ali Ranjbar 1
  • Mohammad Mahdi Ataei Kachouei 2
1
2
چکیده [English]

From the earliest days of the formation of human civilization, human beings have tried to keep things secret from others in various ways. Among these, riddles and conundrums are among the oldest, which include some traditions, customs and history of a society. In this article, it has been tried to explain briefly the position of this art or science in the Safavid period. In other words, it is going to answer this question: "What was the position of the science of riddle and conundrum in the Safavid era?" It seems that what continued as a riddle from the beginning to the end of the Safavid period (907-1148 AH) was an old tradition that became popular by writing of remained works of the past and was retained and accepted as a science, art and technology among the teachings and texts

کلیدواژه‌ها [English]

  • riddle
  • conundrum
  • literature
  • Safavid
اسفندیارپور، هوشمند؛ عروسان سخن، تهران، فردوس، 1383.
افندی اصفهانی، میرزا عبدالله، ریاض­العلماء و حیاض­الفضلاء، ترجمه محمدباقر ساعدی، چ دوم، مشهد، بنیاد پژوهش­های اسلامی، 1389.
اهلی شیرازی، محمد، کلیات اشعار، تصحیح حامد ربانی، تهران، کتابخانه سنایی، ۱۳۴۴.
بهروزی، محمدجواد، چیستان در ادب فارسی، تهران، کانون تربیت شیراز، 1350.
بیهقی، ابوالفضل محمد بن حسین، تاریخ بیهقى، تصحیح على­اکبر فیاض، تهران، علم، 1384.
ترکمان، اسکندر بیگ، تاریخ عالم آرای عباسی، تهران، امیر کبیر، 1382.
جامی، نورالدین عبدالرحمن، حلیه حلل یا رساله کبیر، به کوشش نجیب مایل هروی، مشهد، نوید، 1361.
حر عاملی، محمد بن حسن، امل­الآمل فی علماء جبل عامل، قم، دارالکتاب الاسلامی، 1362.
حمزه­پور سوینی، مهدی، مقاله معرفی نظام­الدین استرآبادی و سبک شعر او، فصل­نامه تخصصی سبک­شناسی نظم و نثر فارسی (بهار ادب)، 1393، ش 24، صص 267 - 285.
حیدریان، محمد­حسین، چیستان‌ها معماها دانستنی­ها، مشهد، چاپ سوم، نوَند، 1372.
خواند میر، غیاث­الدین بن همام­الدین، تاریخ حبیب السیر، تهران، چاپ چهارم، خیام، 1380.
خوانساری(موسوی)، محمدباقر، روضات الجنات فی احوال العلماء و السادات، قم، اسماعیلیان، 1391ق.
درایتی، مصطفی، فهرستگان نسخه­های خطی ایران (فنخا)، تهران، سازمان اسناد و کتابخانه ملی جمهوری اسلامی ایران، 1391.
دهخدا، علی­اکبر، لغت­نامه، تهران، دانشگاه تهران، 1377.
رازی، امین احمد، تذکره هفت اقلیم، تصحیح محمدرضا طاهری، تهران، سروش، 1378.
راوندی، مرتضی، تاریخ اجتماعى ایران‏، تهران، چاپ دوم، نگاه، 1382.
رودکی، ابوعبدالله جعفر بن محمد، گزیده اشعار رودکی، پژوهش جعفر شعار و حسن انوری، تهران، امیرکبیر، 1369.
ریپکا، یان، تاریخ ادبیات ایران از دوران باستان تا قاجاریه‏، ترجمه عیسى شهابى‏، تهران، علمى و فرهنگى‏، 1381.
سمرقندی، دولتشاه، تذکره الشعرا، تصحیح ادوارد براون، تهران، اساطیر، 1382.
سیّد غراب، علی­اصغر، مقاله سیر تحول و کاربندی چیستان در شعر فارسی، بخش ایران­شناسی دانشکده ادبیات دانشگاه لیدن (هلند)، 1999م.
شمسیا، سیروس، نگاهی تازه به‌ بدیع، تهران، چاپ چهارم، فردوس، 1371.
شمیسا، سیروس؛ انواع ادبی، تهران، پیام نور، 1369.
شمیل­پور، هادی، نقد و تصحیح حلل مطرز در معما و لغز، (پایان نامه دکتری)، مرکز پیام نور تهران، 1394.
صفا، ذبیح­الله، تاریخ ادبیات در ایران‏، تهران، چاپ هشتم، فردوس، 1378.
صفوی، سام میرزا، تحفه سامی، تصحیح وحید دستگردی، تهران، ارمغان، 1314.
علی بن ابیطالب8، دیوان اشعار، ترجمه مصطفی زمانی، قم، پیام اسلام، 1369.
فتوحی، محمود، مقاله معماگویی و فقدان اسطوره­گرایی در شعر عصر صفوی، کتاب ماه ادبیات و فلسفه، خرداد 1379، صص 14 – 17.
فردوسی، ابوالقاسم، شاهنامه، تصحیح محمد رمضانی، تهران، جلد اول، پدیده، 1366.
فضولی بغدادی، ملامحمد، دستور معما، تصحیح حسین محمدزاده صدیق، تهران، تک­درخت، 1394.
قاسمى (حسینى گنابادى)، محمدقاسم، ‏شاه ‏اسماعیل ‏نامه‏، تصحیح جعفر شجاع کیهانى‏، تهران، فرهنگستان زبان وادب فارسى‏، 1387.
کاشفی سبزواری، میرزاحسین واعظ؛ بدایع ‌الافکار فی صنایع ‌الاشعار، ویراسته جلال­الدین کزازی، تهران، مرکز، 1369.
معین، محمد، فرهنگ فارسی معین، تهران، آدنا، 1381.
نصرآبادی اصفهانی، میرزامحمد طاهر، تذکره نصرآبادی، تهران، ارمغان، 1317.
نظامی گنجه­ای، لیلی و مجنون، تصحیح بهروز ثروتیان، تهران، توس، 1364.
نوابی، ماهیار، منظومه درخت آسوریگ، تهران، بنیاد فرهنگ ایران، 1346.
نوایی، امیر علیشیر، مجالس النفائس، تصحیح علی‌اصغر حکمت، تهران، 1323.