نقش وزرای مسیحی در حکومت فاطمیان (296 ـ 567ق/918 ـ 1189م)

نویسندگان

1 استادیار گروه تاریخ و تمدن ملل اسلامی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد مشهد

2 دانشجوی دکترای تاریخ و تمدن ملل اسلامی، دانشگاه آزاد مشهد

3 استادیار، پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی

4 دانشیار دانشگاه آزاد اسلامی، واحد مشهد

چکیده

دولت فاطمی در سال 358ق، از مغرب به مصر منتقل گردید و تا سال 567ق ادامه یافت. در مصر، خلفای فاطمی وزیرانی از اهل کتاب، به‏ویژه مسیحیان برگزیدند. در این پژوهش، با توجه به اهمیت مسیحیان در جامعه مصر، سعی بر این است که نقش وزرای مسیحی و علل انتخاب آن‏ها بررسی شود. نتایج این پژوهش، مشخص کرد که برخی از وزرای مسیحی چون عیسی‌بن‌نسطورس (383 ـ 386ق) و بدر جمالی (466 ـ 487ق)، جلوی از دست رفتن متصرفات فاطمیان را گرفتند و بعضی نیز موجب آرامش در حکومت فاطمی گردیدند. البته وزرای مسیحی جدیدالاسلام، در آزار مسیحیان نقش داشتند. این سخت‏گیری، بیشتر معطوف به ملکایی‏ها بوده و گروه‏های دیگر مسیحی، کمتر تحت فشار بودند.
در انجام پژوهش، از دو دسته منابع زمانی و مکانی استفاده شد. پژوهش تاریخی حاضر، به روش توصیفی ـ تحلیلی انجام گرفته و جهت گردآوری اطلاعات، از شیوه کتابخانه‏ای استفاده گردید. فصول تحقیق، شامل: وزارت تنفیذ و تفویض، مسیحیان مصر، وزیران مسیحی و خلفای دارای وزیر مسیحی می‌باشد.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

The Role of Christian Ministers in the Fatimid Rule (296 ـ567 AH / 918- 1189 AD)

نویسندگان [English]

  • Ardeshir Asadbeigi 1
  • Zahraa Hashemi 2
  • Taaere Azimzade Tehrani 4
1 Assistant Professor, Department of History and Civilization of Islamic Nations, Islamic Azad University of Mashhad
2 PhD Student in History and Civilization of Islamic Nations, Mashhad Azad University
3
4 Associate Professor Islamic Azad University, Mashhad Branch
چکیده [English]

The Fatimid government was transferred from Morocco to Egypt in
358 AH and continued until 567 AH. In Egypt, Fatimid caliphs choose
ministers from Jewish and Christian, especially Christians. In this
study, considering the importance of Christians in Egyptian society, we
try to examine the role of Christian ministers and the reasons for their
selection. The results of this study showed that some Christian
ministers, such as Jesus, son of Nestorius (383 - 386 AH) and Badr
Jamali (466 - 487 AH), prevented the loss of Fatimid possessions and
some calmed down the Fatimid rule. Of course, the Christian ministers
who had newly become Muslim, were involved in persecuting
Christians. This strictness was more focused on the Malachi, and other
Christian groups were less under pressure.
Two categories of time and place sources were used in the study.
The present historical research is in a descriptive-analytical method and
it has used of library method for gathering data. Chapters of the study
include the Ministry of conferment, Egyptian Christians, Christian
ministers and Caliphs with Christian ministers.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Egypt
  • Ministers
  • Christians
  • Fatimid
  • Afzal (487 - 515 AH)
  • Bahram Armani (529 ـ531 AH)
آصف خان قزوینی، قاضی احمد تقوی (1382)، تاریخ الفی، تهران: انتشارات علمی فرهنگی، چاپ اوّل.
ابن اثیر، عزالدین (1408ق)، الکامل فی التاریخ، تحقیق: علی شبیری، بیروت: دار احیاء تراث.
ابن‏ تغری بردی، یوسف (1413ق)، النجوم‏الزاهرة فی ملوک مصر و القاهرة، بیروت: دار الکتب العلمیة، چاپ اوّل.
ابن حزم (بی‌تا)، الفصل فی الملل و الاهوا و النّحل، چاپ مصر.
ابن خلدون، عبدالرحمن‌بن‌محمد (1363)، تاریخ ابن خلدون، تهران: مؤسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی وزارت فرهنگ و آموزش عالی، چاپ اوّل.
ابن خلکان، احمد‌بن‌محمد (بی‌تا)، وفیات الأعیان، تحقیق: احسان عباس، لبنان: دار الثقافة.
ابن صیرفی، ابی‌القاسم علی‌بن‌منجب (1924)، الاشارة الی من نال الوزارة، تحقیق: عبدالله مخلص، قاهره: مرکز علمی فرانسوی آثار شرقی.
ابن عبری، ابو الفرج (1377)، تاریخ مختصر الدول، ترجمه: عبدالمحمد آیتی، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی، چاپ اوّل.
ابن قلانسی، حمزة‌بن‌اسد (1403ق)، تاریخ دمشق، دمشق: دار احسان.
ابن کثیر، ابو الفداء اسماعیل‌بن‌عمر (1407ق)، البدایة و النهایة، بیروت: دار الفکر.
ابن میسّر، تاج‌الدین محمد‌بن‌علی (بی‌تا)،المنتقی من اخبار المصر، تنقیه: احمد‌بن‌علی مقریزی (م.814ق)، تحقیق: أیمن فؤاد سید، قاهره: مرکز علمی فرانسوی برای آثار شرقی.
انطاکی، یحیی‌بن‌سعید (1990م)، تاریخ الانطاکی، مصحح: عمر عبدالسلام تدمری، طرابلس: جروس برس.
بروسوی، محمد‌بن‌علی (1427ق)، اوضح المسالک الی معرفة البلدان و الممالک، تحقیق: مهدی عبدالرواضیة، بیروت: دار الغرب اسلامی.
بطائحی، ابن مأمون (بی‌تا)، نصوص من اخبار مصر، تحقیق: ایمن فؤاد سید، قاهره: مرکز علمی فرانسوی برای آثار شرقی.
تاریخ اسلام کمبریج (1387)، ویراستار: پیتر مالکوم، ترجمه: تیمور قادری، تهران:مهتاب ـ آیفام، جلد اوّل و دوم، چاپ اوّل.
تطیلی، بنیامین‌بن‌یونه (2002م)، رحله بنیامین التطیلی، تعریب: عزراء حداد، تحقیق: عبدالرحمن عبدالله، ابوظبی: مجمع الثقافی.
چلونگر، محمدعلی (1390)، تاریخ فاطمیان و حمدانیان، تهران: سمت، چاپ اوّل.
حاجی خلیفه، مصطفی‌بن‌عبدالله چلپی (1376).ترجمه تقویم تاریخ ،تهران:احیاء کتاب، چاپ اوّل.
حازمی، محمد‌بن‌موسی (بی‌تا)، الأماکن، بی‌جا: چاپ اوّل.
حتی، فیلیپ (1344)، تاریخ عرب، ترجمه: ابوالقاسم پاینده، تبریز: کتاب‌فروشی حقیقت، جلد اوّل و دوم، چاپ اوّل.
یاقوت حموی، یاقوت (1979)، معجم البلدان، بیروت: دار احیاء التراث.
دفتری، فرهاد (1386)، تاریخ و عقاید اسماعیلیه، ترجمه: فریدون بدره‌ای، تهران: فرزان روز، چاپ پنجم.
ذهبی، شمس‌الدین محمد‌بن‌احمد (1413ق)، تاریخ الاسلام، تحقیق: عمر عبدالسلام تدمری، بیروت: دار الکتب العربی، چاپ دوم.
زرکلی، خیرالدین (1989)، الاعلام، بیروت: دار العلم، چاپ هشتم.
زکار، سهیل (2007م)، تاریخ دمشق، دمشق: التکوین، چاپ اوّل.
سیف آزاد، عبدالرحمن (1368)، تاریخ خلفای فاطمی، دنیای کتاب، چاپ دوم.
سیوطی، عبدالرحمن‌بن‌ابی‌بکر (1418)، حسن المحاضرة فی اخبار المصر و القاهرة، تحقیق: منصور خلیل عمران، بیروت: دار الکتب العلمیة.
شهرستانی (بی‌تا)، الملل و النحل، تحقیق: محمد سید گیلانی، بیروت: دار المعرفة.
شیروانی، زین‌العابدین‌بن‌اسکندر (بی‌تا)، بستان السیاحة، تهران: سنایی، چاپ اوّل.
صنهاجی، ابی‌عبدالله محمد (1378)، اخبار ملوک بنی‌عبید و سیرتهم (تاریخ فاطمیان)، ترجمه: حجت‌الله جودکی، تهران: امیر کبیر.
قزوینی، زکریا‌بن‌محمد (1998م)، آثارالبلاد و اخبار العلماء، بیروت: دار صادر، چاپ اوّل.
قزوینی، محمد (1385)، «یعقوبی، نسطوری و ملکایی»، به کوشش ایرج افشار، علوم اجتماعی (فرهنگ ایران زمین)، شماره 24.
کرمی، محمد‌بن‌احمد (بی‌تا)، احسن التقاسیم، بیروت: دار صادر، چاپ دوم.
گروسه، رنه (1377)، تاریخ جنگ‏های صلیبی، ترجمه: ولی‌الله شاذان، تهران: فرزان روز، چاپ اوّل.
ماجد، عبدالمنعم (1955)، نظم الفاطمیین و رسومهم فی مصر، قاهره: کتابخانه انجیلی مصری.
محقق بحرانی (بی‌تا)، الحدائق الناظرة، بی‌جا.
مدرس تبریزی، میرزا محمدعلی (بی‌تا)، قاموس المعارف، قم: مؤسسه امام صادقA.
مستنصر بالله (1954م)، السجلات مستنصریة، تحقیق: عبدالمنعم ماجد، دار الفکر عربی.
مسکویه، ابوعلی (1379)، تجارب‏ الأمم، تحقیق: ابو القاسم ‏امامی، تهران: سروش، چاپ دوم.
معزی، مریم (1390)، تاریخ حمدانیان و فاطمیان، تهران: سمت.
مقریزی، احمدبن‏علی (1416ق)، اتعاظ الحنفاء باخبار الائمة الفاطمیین، تحقیق: محمدحلمی محمداحمد، قاهره (از چاپ 1437ق نیز در سه مورد استفاده شده است).
ـــــ (1418ق)، المواعظ و الاعتبار بذکر الخطط و الآثار، بیروت: دار الکتب علمیه (از چاپ 1422ق نیز در دو مورد استفاده شده است).
مناوی، محمدحمدی (1970م)، الوزارة و الوزراء فی العصر فاطمی، مصر: دار المعارف.
مهری کرکوکی، محمد (1332ق)، رحلة مصر و السودان، مصر (فجاله): مطبعة الهلال، چاپ اوّل.
ناصری طاهری، عبدالله (1380)، «نقش شیعیان فاطمی در جنگ‏‌های صلیبی»، مجله تاریخ اسلام، شماره 5.
همدانی، رشیدالدین فضل‌الله (1387)،جامع التواریخ، تهران :میراث مکتوب، چاپ اوّل.
واکر، پل‌ای (1383)، پژوهشی در یکی از امپراتوری‌های اسلامی،ترجمه: فریدون بدره‌ای، تهران: فرزان، چاپ اوّل.