فرایند همزیستی تا هم‌گرایی فکری ـ فرهنگی علویان مهاجر با جامعه ایرانی در منطقه جبال

نویسندگان

1 عضو هیات علمی دانشگاه آزاد اسلامی واحد قائم شهر

2 دانشیار دانشگاه تهران

3 استادیار دانشگاه آزاد بندر عباس

چکیده

چگونگی همزیستی بین ایرانیان و علویان مهاجر در قرون نخستین اسلامی، پرسش پیش روی این جُستار تاریخی است که به­شیوه توصیفی ـ تحلیلی انجام گرفته است. در پی ظلم خلفای اموی و عباسی، علویان از جزیرة‌­العرب و عراق به ایران مهاجرت کردند. ازآنجا‌ که علویان به خاندان نبوت و امامت منسوب بودند، با توجه به مواضع سیاسی و خصایص فردی و اجتماعی، مورد اقبال بومیان قرار گرفتند و چگونگی استقبال ایرانیان از آن­ها همواره مورد توجه مورخان قرار گرفته است.
گزارش‌های منابع تاریخی، مؤید آن است که بومیان در شهرهایی چون: قم، کاشان، آبه و ری، از این مهاجران در زمینه مالی و تأمین امنیت جانی به‌گرمی استقبال کردند که نتیجه این تعامل، به همزیستی و وحدت اجتماعی تجلی یافت و باعث تغییرات قابل ملاحظه‌ای در نحوه زندگی بومیان و مهاجران گردید. این هم­گرایی، عامل مهمی در بسط و گسترش تشیع در عرصه سیاسی، اجتماعی و فرهنگی در تاریخ ایران به شمار می‌رود.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

The Process of CoexistenceUntil the Intellectual Cultural Convergence of the Alawite Immigrants with the Iranian Community in Jabaal Region

نویسندگان [English]

  • Rajabali Alizade 1
  • Ali Bayat 2
  • Mostafa Majd 3
1 PhD student of Islamic history and civilization in Qom University of Islamic sciences
2 Associate Professor University of Tehran
3 Assistant Professor of Bandar Abbas Azad University
چکیده [English]

How Iranians and Alawite immigrants coexist in the early Islamic
centuries, is the question facing this historical inquiry that is done in a
descriptive-analytical method. Following the oppression of the
Umayyad and Abbasid caliphs, the Alawites emigrated from Iraq and
Arabia to Iran. Since the Alawites belonged to the family of
prophethood and imamate, they werefavored by the natives due to their
political positions and personal and social characteristics, and historians
have always been interested in how Iranians treated Alawites. Reports
from historical sources confirm that natives in cities such as Qom,
Kashan, Abe and Ray welcomed these immigrants in the field of
finance and security. The resultof this interaction was the manifestation
of coexistence and social unity that led to significant changesin the way
in which Indigenous and immigrants lived. This convergence is an
important factor in the expansion of Shi'ism in the political, social and
cultural spheres inIranian history.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Alawite immigrants
  • Iran
  • coexistence
  • convergence
  • Shiism
  • Jaabal province
قرآن کریم.
آقابخشی، علی (1387)، فرهنگ علوم سیاسی، انتشارات چاپار.
ابن‌اسفندیار، بهاءالدین محمدبن‌حسن (1366)، تاریخ طبرستان، تصحیح عباس اقبال، تهران: پدیده خاور.
ابن‌طباطبا، ابواسماعیل ابراهیم‌بن‌ناصر (1372)، منتقله الطّالبیین، ترجمه محمدرضا عطائی، مشهد: آستان قدس رضوی.
ابن‌هشام، عبدالملک ‌بن‌هشام الحمیری (بی‌تا)، السیرة النبویة، بیروت: دار احیاء التراث العربی.
 اصفهانی ابوالفرج (1373)، مقاتل الطالبیین، ترجمه سید هاشم رسولی محلاتی، مقدمه و تصحیح علی‌اکبر غفاری، تهران: کتاب‌فروشی صدوق.
ابن‌الاثیر، عزالدین (بی‌تا)، اُسدالغابة فی معرفة الصحابة، بیروت: دار احیاء التراث العربی.  
ـــــ (1407)، الکامل فی التاریخ، تصحیح محمد یوسف دقاقه، بیروت: دار الکتب العلمیة.
(1388)، اوستا، جلد اوّل، «یسنه»، هات 19، شماره 18، گزارش و پژوهش کهن‌ترین سرودها و متن‌های ایرانی، ترجمه جلیل دوستخواه، تهران: نشر مروارید.
(1394)، اوستا، جلد دوم، «وندیداد»، فرگرد یکم، شماره 16، ترجمه جلیل دوستخواه، تهران: نشر مروارید.
برقی، احمد‌بن‌محمد (بی‌تا)، المحاسن، قم: دار الکتب الاسلامیة.
بلاذری، احمد‌بن‌یحیی ‌بن‌جابر (1364)، فتوح البلدان، ترجمه آذرتاش آذرنوش، تصحیح محمد فرزان، تهران: انتشارات صدا و سیما، چاپ دوم.
بلوکباشی، علی (قالی‌شویان) (1379)، مناسک نمادین قالی‌شویی در مشهد اردهال، تهران: دفتر پژوهش‌های فرهنگی.
بنایی، علی (1390)، قم‌شناسی، دفتر اوّل، قم: نشر نور مطاف.
پوراحمدی، حسن/رحمانی، کامران (1391)، فصلنامه علمی و پژوهشی، شیعه‌شناسی، شماره 39، پائیز.
جعفریان، رسول (1386)، تاریخ تشیّع در ایران؛ از آغاز تا طلوع دولت صفوی، تهران: نشر علم.
ـــــ (1375)، تاریخ تشیّع در ری، مجموعه مقالات کنگره عبدالعظیم حسنی، شهرری: تولیت آستان عبدالعظیم حسنی.
ـــــ (1376)، پیشینه تشیّع در کاشان، کیهان اندیشه، شماره 72، خرداد و تیر.
حسینیان مقدم، و دیگرا ن، زیر نظر دکتر سید احمد خضری (1385)، تاریخ تشیّع، قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
حموی، یاقوت (1399)، معجم البلدان، بیروت: دار احیاء التراث العربی.
خلیل جر (1380)، فرهنگ لاروس، ترجمه سید حمید طبیبیان، تهران: امیرکبیر.  
خوانساری، اصفهانی، سید محمدباقر (1357)، روضات الجنات فی احوال العلماء و السادات، ترجمه محمدباقر ساعدی خراسانی، تهران: انتشارات کتاب‌فروشی اسلامیه.
(1383)، دائرة المعارف تشیّع، جلد هشتم، زیر نظر احمد صدر حاج سید جوادی و بهاءالدین خرمشاهی، نشر شهید سعید محبی، چاپ دوم.
دهخدا، علی‌اکبر (1377)، لغت‌نامه، زیر نظر محمد معین و سیدجعفر شهیدی، تهران: چاپ دانشگاه تهران.
ساشادینا، عبدالعزیز (1386)، مبانی همزیستی اجتماعی در اسلام، ترجمه سید محمدرضا هاشمی، نشر ادیان، چاپ اوّل.
سلمانی آرانی (1382)، شهید اردهال، کاشان: اداره فرهنگ و ارشاد کاشان.
شهیدی، سید جعفر (1390)، تاریخ تحلیلی اسلام تا پایان امویان، تهران: مرکز نشر دانشگاهی، چاپ چهل‌وششم.
شیخ صدوق (ابن‌بابویه ابی‌جعفر محمد‌بن‌علی‌بن‌الحسین قمی) (1380)، عیون اخبار الرضا، ترجمه حمیدرضا مستفید و علی‌اکبر غفاری، تهران: دار الکتب الاسلامیة.
شیخ طوسی (ابی‌‎جعفر محمد‌بن‌الحسن) (بی‌تا)، رجال الطوسی، قم: منشورات الراضی.
ـــــ (1420ق)، الفهرست، تحقیق سیدعبدالعزیز طباطبایی، قم: مکتبة المحقق الطباطبایی، چاپ اوّل.
طبری، ابوجعفر محمد‌بن‌جریر (1375)، تاریخ طبری، ترجمه ابوالقاسم پاینده، تهران: نشر اساطیر، چاپ پنجم.
عمید، حسن (1358)، فرهنگ عمید، تهران: انتشارات امیر کبیر، چاپ هشتم.
فؤاد افرام البستانی (1389)، منجد الطلاب، ترجمه محمد بندر ریگی، تهران: انتشارات اسلامی.
قزوینی رازی، نصیرالدین ابوالرشید عبدالجلیل (1391)، بعض مثالب النواصب فی نقض بعض فضائح الروافض (معروف به نقض)، تصحیح میر جلال‌الدین محدث ارموی، به کوشش محمدحسین درایتی، قم: سازمان چاپ و نشر دارالحدیث و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی.
قمی، حسن‌بن‌محمد‌بن‌حسن (1361)، تاریخ قم، ترجمه حسن‌بن‌علی‌بن‌حسن عبدالملک قمی، تصحیح و تحشیه سید جلال‌الدین تهرانی، تهران: انتشارات توسن.
کریمان، حسین (1345)، ری باستان، تهران: ناشر: انجمن آثار ملی.
مادلونگ، ویلفرد (1387)، مکتب‌ها و فرقه‌های اسلامی در سده‌های میانی، ترجمه جواد قاسمی، مشهد: بنیاد پژوهش های اسلامی، چاپ دوم.
ـــــ (1381)، فرقه‌های اسلامی، ترجمه ابوالقاسم سرّی، تهران: انتشارات اساطیر.
مجد، مصطفی (1386)، ظهور و سقوط علویان طبرستان، تهران: نشر رسانش.
مدرسی، سید حسین طباطبایی (1364)، قم‌نامه، قم: نشر کتابخانه آیت‌الله مرعشی، چاپ خیام.
مقدسی، ابوعبدالله محمد‌بن‌احمد (1906م)، احسن التقاسیم فی معرفة الاقالیم، لیدن: بریل.
مرعشی، سیدظهیرالدین (1368)، تاریخ طبرستان و رویان و مازندران، مقدمه دکتر محمدجواد مشکور، به کوشش محمدحسین تسبیحی، تهران: انتشارات شرق.
مجلسی، محمدباقر (1403ق/1983م)، بحار الأنوار، بیروت: مؤسسة الوفاء.
میرزایی، زهرا / بادکوبه‌ای هزاوه، احمد (1394)، فصلنامه علمی ـ پژوهشی، شیعه‌شناسی، شماره 49.
مسعودی، ابوالحسن علی‌بن‌الحسین (1372)، مروج الذهب، ترجمه ابوالقاسم پاینده، تهران: شرکت علمی و فرهنگی.
معین، محمد (1362)، فرهنگ فارسی، تهران: نشر امیرکبیر.
نجاشی، ابی‌العباس احمد‌بن‌علی (1416ق)، رجال النجاشی، المحقق: السیّدموسی الشبیری الزنجانی، قم: مؤسسة النشرالاسلامی تابعة لجماعة المدرسین.
واعظ تهرانی کجوری مازندرانی، محمدباقر (1382)، جنّه النعیم و العیش السلیم فی احوال السیّد عبدالعظیم الحسنی، تصحیح و تعلیق: سیدصادق حسینی اشکوری، قم: دار الحدیث.
یعقوبی، احمدبن‌ابی‌یعقوب (1366)، تاریخ یعقوبی، ترجمه محمدابراهیم آیتی، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.