روابط ایران و آلمان غربی در دوره محمدرضا شاه پهلوی و تأثیرات اقتصادی، فرهنگی و اجتماعی آن بر استان بوشهر(مطالعه موردی نیروگاه اتمی بوشهر)

نویسندگان

1 بخش تاریخ دانشگاه شیراز

2 دانشگاه فرهنگیان استان بوشهر

چکیده

پس از پایان جنگ دوم جهانی، محمدرضا شاه پهلوی (1980م/1359 ـ 1919م/1298) برای توسعه اقتصادی و اجتماعی ایران طبق برنامه پنجم توسعه اقتصادی کشور(1978م/1357 ـ 1973م/1352)، به سوی کشورهایی غیر از شوروی و آمریکا گرایش پیدا کرد. در این ارتباط، یکی از طرف­های روابط خارجی با ایران، بازار مشترک اروپا بود. مهم­ترین و شاخص­ترین این کشورها، آلمان ­غربی بود که از سوی دولتمردان آن کشور، ایران به عنوان کشوری پُرسود برای سرمایه­گذاری مورد توجه قرار گرفت. در سال 1353/1974م، مهم­ترین قرارداد اقتصادی بین ایران و آلمان تحت عنوان قرارداد خرید دو نیروگاه اتمی امضا شد. این پروژه که به عنوان یکی از پُرسروصداترین طرح صنعتی آلمان در ایران بود، بعدها دارای اهمیت خاص در بُعد سیاسی و بین‌المللی گردید.
هدف این مقاله، بررسی تأثیرات حضور مهندسان و تکنسین­های آلمانی شاغل در نیروگاه اتمی بوشهر بر وضعیت اقتصادی، فرهنگی و اجتماعی استان بوشهر عموماً و شهر بوشهر خصوصاً می­باشد. روش تحقیق در این مقاله، توصیفی ـ تحلیلی و با استفاده از منابع کتابخانه­ای و مصاحبه است. به دلیل اینکه پروژه نیروگاه اتمی بوشهر، بعد از انقلاب اسلامی جنبه سیاسی و نظامی به خود گرفت و حتی دارای اهمیت امنیتی و اطلاعاتی گردید، در گردآوری منابع موضوع پژوهش، مشکلات بسیاری وجود داشت.
بر اساس نتایج این مقاله، با توجه به حجم بالای بیکاری در استان بوشهر، و از طرف دیگر، عدم وجود صنایع مادر در این استان، این پروژه اقتصادی توانست اشتغال­زایی مناسب مستقیم و غیرمستقیم ایجاد نماید. البته در کنار آن نمی­توان تأثیرات اجتماعی و فرهنگی حضور آلمان­ها مانند حسّ برتری‌جویی و تفاخر آن به مردم ایران در کمک‌های فنی و علمی، و همچنین، آزاد بودن در نوع پوشش و فعالیت­های تفریحی آنان در شهر و استانی را که عقاید مذهبی آن پُررنگ بود، انکار کرد.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Iran-West Germany Relations During the Reign of Mohammad Reza Shah Pahlavi and its Economic, Cultural and Social Impacts on Bushehr Province (Case Study of Bushehr Nuclear Power Plant)

نویسندگان [English]

  • Hamid Hajianpour 1
  • Heidar Amiri 2
1 Associate Professor, Department of History, Shiraz University
2 PhD in History Of Iran, Lecturer, Farhangian University, Bushehr Province, Allameh Tabatabaei
چکیده [English]

After the end of World War II, Mohammad Reza Shah Pahlavi
(1980-1989; 1919 AD / 1298) for economic and social developmentof
Iran according to the Fifth Economic Development Plan of Iran (1978
AD / 1977; 1973 AD / 1352), tended toward countries other than the
USSR and the US.
In that period, one of the sides of foreign relations with Iranwas the
European common market. The most important and prominent of these
countries was West Germany. Iran in Germany politicians view was as
a lucrative country for investment. In 1974, the most important
economic contract between Iran and Germany was as the title of
purchasing two nuclear power plants. This project, one of the most
prominent Germany industrial projects in Iran, later had a particular
importance in the political and international dimension.
The purpose of this article is to investigate the effects of the presence
of German engineers and technicians working at Bushehr Nuclear
Power Plant on the economic, cultural and social situation of Bushehr
province in general and Bushehr city in particular. The method in this
article is descriptive-analyticalusing library and interview resources.
Since after the Islamic Revolution the Bushehr Nuclear Power Plant
project took on a political and military dimension and had evena
security and information importance, there were many difficulties in
gathering research resources.
According to results of this paper, due to the high volume of
unemployment in Bushehr province, and on the other hand, the lack of
mother industries in this province, this economic project created direct
and indirect suitable employment. Of course, it can’t be deniedthe
social and cultural implicationsof the Germans presence, such as the
sense of superiority and their pride in providing technical andscientific
assistance to the Iranian people.Moreover, the freedom in wearing and
Germans playful activities in the province) with outstanding religious
beliefs ) , had a great effect

کلیدواژه‌ها [English]

  • Foreign Relations
  • West Germany
  • Bushehr Nuclear Power Plant
  • Mohammad Reza Shah Pahlavi

الف. کتاب

احمدی­پور، علی (1391)، رویای خونین (خاطرات شفاهی سرهنگ پاسدار علی احمدی پور)، مصاحبه و تدوین سید قاسم یاحسینی، بندرگناوه، انتشارات دریانورد، چاپ اوّل.
ازغندی، سید علیرضا (1383)، تاریخ تحولات سیاسی و اجتماعی ایران 1357 ـ 1320، تهران: انتشارات سمت، چاپ دوم.
ازغندی، علیرضا (1387)، روابط خارجی ایران 1357 ـ 1320، تهران: نشر قومس، چاپ هشتم.
العوینی، محمدعلی (1369)، امپریالیسم تبلیغی یا تبلیغات بین‌المللی، مترجم: محمد سپهری، تهران: مرکز چاپ و نشر سازمان تبلیغات اسلامی.
برنامه اتمی ایران، تلاش­ها و تنش­ها (1376)، مصاحبه با اکبر اعتماد، نخستین رئیس سازمان انرژی اتمی ایران، ویراستار: غلامرضا افخمی، واشنگتن: بنیاد مطالعات ایران (آرشیو تاریخ شفاهی، مجموعه توسعه و عمران ایران 1357 ـ 1320).
بشارتی، علی‌محمد (1382)، «بهره­برداری صلح­آمیز از انرژی هسته­ای»، فصلنامه راهبرد، شماره 29، پاییز: 301 ـ 316 .
بشیری، سعید و مهدخت مسعودیان­فر (1396)، «سیاست خارجی ایران در دوره نخست­وزیری هویدا»، فصلنامه تاریخ روابط خارجی، شماره 70، سال هجدهم، بهار: 87 ـ 130 .
پهلوی، محمدرضا (1355)، پیش به سوی تمدن بزرگ، تهران: مرکز پژوهش و نشر فرهنگ سیاسی دوران پهلوی.
حاتمی­راد، منصور (1385)، «آشنایی با نیروگاه اتمی بوشهر»، فصلنامه مربیان، شماره 20، تابستان: 150 ـ 161.
حمیدی، سید جعفر (1380)، فرهنگ‌نامه بوشهر، تهران: سازمان چاپ و انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، چاپ اوّل.
خوش‌وقت، محمدحسین (1375)، تجزیه و تحلیل تصمیم‌گیری در سیاست خارجی، تهران: وزارت امور خارجه، چاپ اوّل.
رینولدز، فلیپ آلن (1380)، شناخت اصول روابط بین­الملل، ترجمه: جمشید زنگنه، تهران: دفتر مطالعات سیاسی و بین­المللی وزارت امور خارجه.
سازمان برنامه و بودجه استان بوشهر، برنامه توسعه اقتصادی و اجتماعی استان بوشهر طی برنامه عمرانی ششم، جلد سوم، نشریه شماره 17، بوشهر، سازمان برنامه و بودجه استان بوشهر، فروردین 2537 شاهنشاهی/1357ش.
سازمان انرژی اتمی ایران، گزارش فعالیت سالانه سازمان انرژی اتمی ایران (تیرماه 2536 شاهنشاهی/1356)، شماره 3، تهران: چاپخانه مرکز اطلاعات هسته­ای.
سازمان انرژی اتمی ایران (1364)، تهران: انتشارات دفتر ارشاد و روابط عمومی.
سایت رشد، تاریخ دسترسی: 25/6/1392، نشانی: www.roshd.ir
طیب، سید علی (1356)، صورت مشروح مذاکرات دوره­ بیست‌وچهارم مجلس شورای ملی، جلسه 140، بهمن‌ماه، کتابخانه، موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی، نشانی وبگاه: www.ical.ir
علیخانی صدر، مهدی (1388)، سیر تحولات 50 ساله فناوری هسته­ای در ایران (1386 ـ 1326)، تهران: مرکز اسناد انقلاب اسلامی.
قوام، عبدالعلی (1392)، اصول سیاست خارجی و سیاست بین‌الملل، تهران: انتشارات سمت، چاپ نوزدهم.
مقتدر، هوشنگ (1358)، مباحثی پیرامون سیاست بین­الملل و سیاست خارجی، تهران: انتشارات دانشکده علوم سیاسی و اجتماعی دانشگاه تهران.
میلانی، جمیل (1393)، «چرخش در سیاست خارجی ایران در دهه بعد از کودتای 28 مرداد 1332 (از موازنه منفی تا وابستگی)»، فصلنامه سیاست (دانشگاه تربیت مدرس تهران)، شماره 4، سال اوّل، زمستان: 77 ـ 86.
وزارت اطلاعات و جهانگردی، اداره اطلاعات و جهانگردی استان بوشهر، بولتن خبری خبرگزاری پارس، سال 1355، 1356 و 1357.
هالستی، کی جی (1373)، مبانی تحلیل سیاست بین‌الملل، ترجمه: بهرام مستقیمی و مسعود طارم سری، تهران: وزارت امور خارجه، مؤسسه چاپ و انتشارات، چاپ پنجم.
هوشنگ مهدوی، عبدالرضا (1394)، سیاست خارجی ایران در دوران پهلوی 1357 ـ 1300،تهران: پیکان.
 Zeitschrift Fuer Internationale Frag Aussenpolitik, Bonn, 1975, 26.

ب. اسناد

اسناد وزارت امور خارجه، سند منتشرنشده، شماره 129-228.
سازمان اسناد ملی ایران، سند منتشرنشده، مردادماه 1357، شماره 1/17296-296.

ج. مصاحبه

مصاحبه با ابراهیم انصاری، بوشهر، روستای هلیله، 2/5/1392.
مصاحبه با حیدر گله‌داری، روستای احمدی، 10/5/1392.
مصاحبه با عبدالحسین کنین، بوشهر، 7/9/1397.
مصاحبه با علی حق‌شناس، بوشهر، 13/10/1397.

د. نشریات

روزنامه اطلاعات، 26/4/1352، ش 106195.
 Der Speigel. (03.01.1974), 1326.