ارزیابی خبررسانی نشریه حبل‌المتین‌ کلکته در جریان استبداد صغیر(23 جمادی‌الاول 1326ق ـ 27 جمادی‌الثانی 1327ق)

نویسندگان

1 گروه تاریخ دانشگاه شیراز

2 دانشجوی دکتری، ایران بعد از اسلام، دانشگاه شیراز

چکیده

محمدعلی‌شاه، پس از به توپ بستن مجلس، قدرت مطلقه‌ عرصه سیاسی کشور شد و در پی آن، فضای مطبوعاتی کشور بسته و محدود گشت. مطبوعات فارسی‌زبان خارج از کشور، به دلیل پراکندگی و تعطیلی مطبوعات داخلی در این دوره، انتشار اخبار را بر عهده داشتند. تنها نشریه‌ فارسی‌زبانی که در بیشتر بازه زمانی استبداد صغیر به چاپ رسیده، حبل‌المتین کلکته بود. بنابراین، بررسی شماره‌های منتشره این نشریه در زمان استبداد صغیر، می‌تواند راهگشای پژوهشگران باشد. ناشران حبل‌المتین با انتشار 49 شماره از آن، علاوه بر نشر اخبار استبداد صغیر بر اساس منابع خبری داخلی و خارجی، با چاپ سرمقاله‌ها و ارائه تحلیل از رویدادهای ایران و جهان مرتبط با استبداد صغیر، سعی در روشن‌ کردن اذهان عمومی داشتند.
این مقاله، با روش توصیفی ‌ـ ‌تحلیلی و مطالعه آماری اخبار حبل‌المتین از رویدادهای استبداد صغیر، به تحلیل چگونگی اطلاع‌رسانی حبل‌المتین و موانع بر سر راه آن و چگونگی اثرگذاری نشریه در آن دوران پرداخته است. نتایج این پژوهش، حاکی از آن است که با وجود موانعی چون بُعد مسافت میان منشأ اخبار و کلکته (محل چاپ نشریه) و وضعیت سیاسی شهرهای مختلف، از جمله محاصره شهرها توسط نیروهای دولتی که مخلّ جریان آزاد اطلاعات بود، این نشریه بر مبنای آمارهای به‌دست‌آمده، از عهده اطلاع‌رسانی اخبار استبداد صغیر به‌خوبی برآمده و از نتایج اثرگذاری آن، می‌توان به تهییج افکار عمومی ایرانیان داخل و خارج از کشور که سبب یاری رساندن به مشروطه‌خواهان داخلی به شکل کمک مالی و یا همراهی و قیام علیه مستبدان بوده، اشاره کرد.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Evaluation of the Newsletter of Calcutta's Habl al-Matin Magazine During the Minor Tyranny (23 Jomadi al-awwal1326 AH; 27 Jomadi al-Thani 1327 AH)

نویسندگان [English]

  • Mohammad Mahdi Moradi Khalaj 1
  • Zeinab Dehghan Hesampour 2
1 Associate Professor, Shiraz University History Department
2 PhD student, Post-Islamic Iran, Shiraz University
چکیده [English]

Mohammad Ali Shah after bombarding parliament, became absolute
political power in the country. And after that, the country's press space
was closed. The Persian-language press abroad was in charge of
spreading the news, due to the dispersal and closure of the domestic
press during this period. Calcutta's Habl-al-Matin was the onlyPersianlanguage journal published for most of the period of minor tyranny.
Therefore, a review of the issues of this journal during the time of minor
tyranny, could be a useful guide for researchers. Publishing 49issues,
in addition to publishing news of minor tyranny based on domestic and
foreign news sources, Habl al-Matin publishers sought to illuminate
public opinion by publishing editorials and presenting an analysis of
Iran and world’s events related to minor tyranny.
This article, through a descriptive-analytical method and a statistical
study of the news of Habl-al-Matin's events of minor tyranny, has
analyzed how Habl-al-Matin inform and influence that period as well
as it’s obstacles. The results show that despite obstacles suchas the
distance between the source of news and Calcutta and the political
situation of different cities, (including the siege of cities by government
forces that block the free information), this journal accordingto
statistics, well informed the news of minor tyranny. what implicates
mentioned subject, is stirring of Iranian public opinion insideand
outside the country that has helped domestic constitutionalistsin the
form of donations and uprisings against tyrants.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Minor tyranny
  • Calcutta's Habl-al-Matin
  • Mo’yyed alIslam Kashani
  • press

الف. کتاب و مقاله

افشار، ایرج (به‌کوشش) (1359)، مبارزه با محمدعلی‌‌شاه؛ اسنادی از فعالیت‌های آزادی‌خواهان ایران در اروپا و استانبول در سال‌های 1326ـ 1328قمری، با پیشگفتار حسین پیرنیا. تهران: بی‌نا.
امیری، محمد (1395)، «رویارویی استبداد و مشروطه در دوران استبداد صغیر با تکیه بر روزنامه حبل‌المتین کلکته»، سومین کنفرانس بین المللی علوم انسانی، روا‌نشناسی و علوم اجتماعی، برلین.
براون، ادوارد گرانویل (1338)، انقلاب ایران، ترجمه احمد پژوه، تهران: کانون معرفت.
پروین، ناصرالدین (1379)، تاریخ روزنامه‌نگاری ایرانیان و دیگر پارسی‌نویسان، ج2، تهران: مرکز نشر دانشگاهی.
جورابچی، محمدتقی (1386)، حرفی از هزاران کاندر عبارت آمد، مصحح علی قیصری، تهران: نشر تاریخ ایران.
دولت‌آبادی، یحیی (1371)، حیات یحیی، ج2و3، تهران: عطار.
شریف‌کاشانی، محمدمهدی (1362)، واقعات اتفاقیه در روزگار، منصوره اتحادیه و سیروس سعدوندیان، ج1، تهران: نشر تاریخ ایران.
صدرهاشمی، محمد (1327)، تاریخ جرائد و مجلات ایران، ج2و3، اصفهان: کمال.
علم، محمدرضا و محمد امیری (1386)، «بازشناسی روابط خارجی ایران در دوره استبداد صغیر با تکیه بر حبل‌المتین کلکته»، تاریخ روابط خارجی، ش31، تابستان: 94ـ113.
فخرائی، ابراهیم (1371)، گیلان در جنبش مشروطیت، تهران: انتشارات و آموزش انقلاب اسلامی.
کتاب آبی (1362)، به کوشش احمد بشیری، ج2، تهران: نشرنو.
کسروی، احمد (1354)، تاریخ مشروطه ایران، تهران: امیرکبیر.
کفائی، عبدالحسین مجید (1359)، مرگی در نور (زندگی آخوند خراسانی)، تهران: کتابفروشی زوار.
کلییار، کلود آلبر (1368)، نهادهای روابط بین‌الملل، ج1، ترجمه هدایت الله فلسفی، تهران: نشرنو.
کهن، گوئل (1362)، تاریخ سانسور در مطبوعات ایران، ج2، تهران: انتشارات آگاه.
مرادی‌خلج، محمدمهدی (1389)، مشروعه خواهان مشروطیت، شیراز: کوشامهر.
مستوفی، عبدالله (1384)، شرح زندگانی من، ج2، تهران: زوار.
ملک‌زاده، مهدی (1371)، تاریخ انقلاب مشروطیت ایران، ج4و5، تهران: انتشارات علمی.
ناظم‌الاسلام‌کرمانی، محمد (1362)، تاریخ بیداری ایرانیان، بخش دوم، ج4و5، به اهتمام علی‌اکبر سعیدی‌سیرجانی، تهران: انتشارات آگاه و انتشارات نوین.
نوایی، عبدالحسین (1355)، دولت‌هاى ایران از آغاز مشروطیت تا اولتیماتوم‏، تهران: بابک.
وثوقی، محمدباقر (1375)، لارستان و جنبش مشروطیت، قم: مؤسسه فرهنگی همسایه.
ویجویه، محمدباقر (1355)، بلوای تبریز (تاریخ انقلاب آذربایجان)، به‌کوشش علی کاتبی، تهران: سیمرغ.
Sims - Williams, Ursula (1984). “The Persian newspaper Habl al-matin”. Library and Records & Oriental manuscripts and Printed newsletter. No 32. pp 1-3.

ب. نشریات

1. چهره‌نما، سال ششم/ 1327ق، شماره 10.
2. ـــــ ، سال هفتم/ 1328ق، شماره 19.
3. حبل‌المتین ‎‌کلکته، سال پانزدهم/ 11جمادی‌الثانی1325ق‌ـ15جمادی‌الاول1326ق، شماره‌های 8ـ13.
4. ـــــ ، سال شانزدهم/ 14جمادی‌الثانی1326ق‌ـ2جمادی‌الثانی1327ق، شماره‌های 1، 2، 3، 5، 8، 10، 11، 12، 13، 15، 18، 19،،22، 23، 24، 26،27، 29، 30، 31، 32، 34، 35، 36، 37، 38،39، 40، 42، 43، 44، 46 و 47.
5. ـــــ ، سال هفدهم/ 16جمادی‌الثانی1327ق‌ـ5جمادی‌الثانی1328ق، شماره‌های 1، 2 و 28.
6. حکمت، سال هفدهم/ 1327ق، شماره‌های 929 و 930.
7. شمس، سال اوّل/ 1326و1327ق، شماره 20.
8. ـــــ ، سال دوم/ 1327و1328ق، شماره 9.