اهمیت آثارُالْبِلاد وَ اَخبارُالُعِباد در پژوهش‌های تاریخی (با تأکید بر جغرافیای انسانی)

مقالات آماده انتشار

نوع مقاله : مقاله علمی - پژوهشی

نویسندگان

1 دانش آموخته کارشناسی ارشد، تاریخ ایران دوره اسلامی، دانشگاه زنجان، زنجان، ایران.

2 گروه تاریخ و تمدن ملل اسلامی، دانشگاه زنجان، زنجان، ایران.

10.22034/mte.2023.15737.1704

چکیده

زکریا بن محمد بن محمود انصاری مشهور به زکریای قزوینی (600-682 ق)، از بزرگ‌ترین جغرافی‌دانان و دانشمندان علوم طبیعیِ جهان اسلام در قرون میانه که در بسیاری از علوم زمانه‌اش مانند تاریخ، علوم طبیعی، جغرافیا، کیهان‌شناسی، شعر و ادبیات تسلط داشت.گرچه قزوینی بیشتر با کتاب عجایب المخلوقاتش شناخته می‌شود، اما از میان آثار او آثارالبلاد و اخبارالعباد در جغرافیای انسانی اهمیت به سزایی دارد.
علیرغم اختلافاتی که در تعریف جغرافیای انسانی و تاریخی وجود دارد به‌طوری‌که برخی جغرافیای تاریخی را علمی مستقل و برخی آن را زیرشاخه جغرافیای انسانی به شمار می‌آورند. جغرافیای انسانی بر روابط فضایی فعالیت‌های انسانی تمرکز کرده و شامل جغرافیای جمعیت، جغرافیای تاریخی، جغرافیای سیاسی، جغرافیای فرهنگی (نژاد و زبان) است. از این منظر آثارالبلاد به‌منزله منبعی مهم در جغرافیای انسانی به شمار می‌آید و غالب مطالب آن به لحاظ آماری شامل جغرافیای انسانی با تعریف ذکرشده است. بنابراین در این پژوهش تلاش می‌شود با روش توصیفی ـ تحلیلی، این اهمیت مورد تحلیل و بررسی قرار گیرد.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

The importance of the Āthār al-bilād wa-akhbār al-ʿibād in historical research (with an emphasis on human geography)

نویسندگان [English]

  • zahra kamarroosts 1
  • masoud bayat 2
  • mohammad jafar ashkevari 2
1 master's degree in the history of Iran in the Islamic period, University of Zanjan , Zanjan, Iran
2 Department of History and Civilization of Islamic Nations, university of Zanjan, Zanjan, Iran.
چکیده [English]

Zakariya ibn Muhammad ibn Mahmud Ansari, known as Zakariya al-Qazwini (600-682 CE), was one of the greatest geographers and natural scientists of the Islamic world during the Middle Ages. He excelled in various fields of his time, such as history, natural sciences, geography, cosmology, poetry, and literature. While al-Qazwini is primarily known for his book "Ajā'ib al-Makhlūqāt" (Marvels of Creation), his work "Āthār al-bilād wa-akhbār al-ʿibād" holds significant importance in the realm of human geography.

Despite the variations in defining human and historical geography, where some consider historical geography as an independent scientific discipline and others perceive it as a subfield of human geography, human geography focuses on the spatial relationships of human activities. It encompasses population geography, historical geography, political geography, and cultural geography (ethnicity and language). From this perspective, Āthār al-bilād serves as an important source in human geography, primarily addressing the aforementioned definition in its content. Therefore, this research aims to analyze and examine this significance using a descriptive-analytical approach.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Zakariyya' al-Qazwini
  • Āthār al-bilād wa-akhbār al-ʿibād
  • human geography
  • social geography

مراجع

  • آرون، ریمون، (1381)، مراحل اساسی اندیشه در جامعه شناسی، ترجمه باقر پرهام، تهران: علمی فرهنگی
  • اشکواری، محمدجعفر و دیگران، (1396)، «عجایب نگاری در تمدن اسلامی: خاستگاه و دوره‌بندی»، مطالعات تاریخ اسلام، سال نهم، شماره 33
  • اقبالی احمدآبادی، لیلا، (1398)، نقد اخلاقی کتاب جغرافیای تاریخی سرزمین‌های آباددر آثارالبلادو اخبارالعباد، فصلنامه تخصصی زبان و ادبیات فارسی.
  • براتی، پرویز، (1388)، کتاب عجایب ایرانی: روایت و شکل و ساختار فانتری عجایب‌نامه‌ها، تهران: افکار
  • براون، ادوراد، (1351)، تاریخ ادبیات ایران از فردوسی تا سعدی، ترجمه غلامحسین صدری افشار، تهران، انتشارات مروارید.
  • دفاع، علی عبداله، (1386)، مشاهیر گیاه‌شناسی در تمدن اسلامی، ترجمه فرزانه غفاری، تهران، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی
  • رحمانی، م، و آهنگران، ا. (1395). «جغرافیای اقتصادی ارمینیه از منظر مورخان و جغرافی نویسان مسلمان». پژوهش‌های تاریخی ایران و اسلام, ص. 79-100.
  • رحمتی، محسن و آهنگران، امیر، (1395)، «جغرافیای اقتصادی ارمینیه از منظر مورخان و جغرافی نویسان مسلمان»، پژوهش‌های تاریخی ایران و اسلام، دوره 10، شماره 19
  • سارتن، جورج، (1383)، مقدمه بر تاریخ علم، ترجمه غلامحسین صدری افشار، تهران، علمی و فرهنگی
  • شافر، فرانتس، (1368)، «درباره مفهوم جغرافیای اجتماعی»، ترجمه عباس سعیدی، نشریه رشد آموزش جغرافیا
  • شکویی، ح. (1371). فلسفه جغرافیا (نسخه ششم). تهران: گیتا شناسی
  • صفا، ذبیح الله، (1369)، تاریخ ادبیات ایران، جلدسوم، کتاب اول، تهران، انتشارات فردوسی.
  • ضیاءتوانا، محمدحسن، (1382)، «جغرافیای اجتماعی تجلیگاه تعامل میان‌دانشی»، نشریه تحقیقات جغرافیایی، شماره 70
  • عزیز زاده، فرزان، (1387)، یادگارهای ماندگار: آثارالبلاد و اخبارالعباد، تهران، نشریه و کتاب ماه تاریخ و جغرافیا، شماره 188.
  • علائی، سیروس، (1372)، جهان نمای زکریای قزوینی، نشریه ایران شناسی، شماره 19.
  • قزوینی، محمد بن محمودبن زکریا، (1373)، آثارالبلاد و اخبارالعباد، ترجمه جهانگیرمیرزا قاجار، تصحیح میرهاشم محدث، تهران، امیرکبیر.
  • قزوینی، محمد بن محمود بن زکریا، (1390)، عجایب المخلوقات و غرایب الموجودات، به کوشش یوسف بیگ باباپور و مسعود غلامیه، قم: مجمع ذخائر اسلامی
  • کراچکوفسکی، ایگناتی یولیانوویچ، (1393)، تاریخ نوشته‌های جغرافیایی در جهان اسلام، ترجمه ابوالقاسم پاینده، تهران، علمی و فرهنگی.
  • مدرس تبریزی، میرزا محمدعلی، (1374)، ریحانه الادب فی تراجم المعروفین بالاکنیه او اللقب، تهران: خیام.
  • یاقوت حموی، یاقوت بن عبدالله، (1995)، معجم البلدان، بیروت: دارصادر.
مطالعات تاریخی جهان اسلام

مقالات آماده انتشار، پذیرفته شده
انتشار آنلاین از تاریخ 26 دی 1402

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار