اهمیت آثارُالْبِلاد وَ اَخبارُالُعِباد در پژوهش‌های تاریخی (با تأکید بر جغرافیای انسانی)

نوع مقاله : مقاله علمی - پژوهشی

نویسندگان

1 دانش آموخته کارشناسی ارشد، تاریخ ایران دوره اسلامی، دانشگاه زنجان، زنجان، ایران.

2 گروه تاریخ و تمدن ملل اسلامی، دانشگاه زنجان، زنجان، ایران.

10.22034/mte.2023.15737.1704

چکیده

زکریا بن محمد بن محمود انصاری مشهور به زکریای قزوینی (600-682 ق)، از بزرگ‌ترین جغرافی‌دانان و دانشمندان علوم طبیعیِ جهان اسلام در قرون میانه که در بسیاری از علوم زمانه‌اش مانند تاریخ، علوم طبیعی، جغرافیا، کیهان‌شناسی، شعر و ادبیات تسلط داشت.گرچه قزوینی بیشتر با کتاب عجایب المخلوقاتش شناخته می‌شود، اما از میان آثار او آثارالبلاد و اخبارالعباد در جغرافیای انسانی اهمیت به سزایی دارد.
علیرغم اختلافاتی که در تعریف جغرافیای انسانی و تاریخی وجود دارد به‌طوری‌که برخی جغرافیای تاریخی را علمی مستقل و برخی آن را زیرشاخه جغرافیای انسانی به شمار می‌آورند. جغرافیای انسانی بر روابط فضایی فعالیت‌های انسانی تمرکز کرده و شامل جغرافیای جمعیت، جغرافیای تاریخی، جغرافیای سیاسی، جغرافیای فرهنگی (نژاد و زبان) است. از این منظر آثارالبلاد به‌منزله منبعی مهم در جغرافیای انسانی به شمار می‌آید و غالب مطالب آن به لحاظ آماری شامل جغرافیای انسانی با تعریف ذکرشده است. بنابراین در این پژوهش تلاش می‌شود با روش توصیفی ـ تحلیلی، این اهمیت مورد تحلیل و بررسی قرار گیرد.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

The Significance of Āthār al-Bilād wa Akhbār al-ʿIbād in Historical Studies (with Emphasis on Human Geography)

نویسندگان [English]

  • Zahra Kamarrousta 1
  • Masoud Bayat 2
  • Muhammad Jafar Ashkevari 2
1 MA in History of Iran in Islamic Period, University of Zanjan, Zanjan, Iran
2 Department of History and Civilization of Islamic Nations, university of Zanjan, Zanjan, Iran.
چکیده [English]

Zakariyyā ibn Muḥammad ibn Maḥmūd al-Anṣārī, known as Zakariyyā al-Qazwīnī (600–682 AH / 1203–1283 CE), was among the greatest geographers and natural scientists of the medieval Islamic world, possessing mastery over a wide range of disciplines of his time, including history, the natural sciences, geography, cosmology, poetry, and literature. Although al-Qazwīnī is best known for his work ʿAjāʾib al-Makhlūqāt (“The Wonders of Creation”), his Āthār al-Bilād wa Akhbār al-ʿIbād occupies a distinguished place in the field of human geography.
Despite the differences in defining historical geography and human geography—some scholars regard historical geography as an independent discipline, while others view it as a subfield of human geography—the latter primarily focuses on the spatial relationships of human activities and encompasses subfields such as population geography, historical geography, political geography, and cultural geography (including race and language). From this perspective, Āthār al-Bilād wa Akhbār al-ʿIbād serves as a significant source in human geography, as much of its content statistically corresponds to the aforementioned definition. Therefore, this study seeks, through a descriptive-analytical approach, to examine and analyze the importance of this work within the framework of human geography.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Zakariyyā al-Qazwīnī
  • Āthār al-Bilād wa Akhbār al-ʿIbād
  • human geography
  • social geography
  • آرون، ریمون، (1381)، مراحل اساسی اندیشه در جامعه شناسی، ترجمه باقر پرهام، تهران: علمی فرهنگی
  • اشکواری، محمدجعفر و دیگران، (1396)، «عجایب نگاری در تمدن اسلامی: خاستگاه و دوره‌بندی»، مطالعات تاریخ اسلام، سال نهم، شماره 33
  • اقبالی احمدآبادی، لیلا، (1398)، نقد اخلاقی کتاب جغرافیای تاریخی سرزمین‌های آباددر آثارالبلادو اخبارالعباد، فصلنامه تخصصی زبان و ادبیات فارسی.
  • براتی، پرویز، (1388)، کتاب عجایب ایرانی: روایت و شکل و ساختار فانتری عجایب‌نامه‌ها، تهران: افکار
  • براون، ادوراد، (1351)، تاریخ ادبیات ایران از فردوسی تا سعدی، ترجمه غلامحسین صدری افشار، تهران، انتشارات مروارید.
  • دفاع، علی عبداله، (1386)، مشاهیر گیاه‌شناسی در تمدن اسلامی، ترجمه فرزانه غفاری، تهران، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی
  • رحمانی، م، و آهنگران، ا. (1395). «جغرافیای اقتصادی ارمینیه از منظر مورخان و جغرافی نویسان مسلمان». پژوهش‌های تاریخی ایران و اسلام, ص. 79-100.
  • رحمتی، محسن و آهنگران، امیر، (1395)، «جغرافیای اقتصادی ارمینیه از منظر مورخان و جغرافی نویسان مسلمان»، پژوهش‌های تاریخی ایران و اسلام، دوره 10، شماره 19
  • سارتن، جورج، (1383)، مقدمه بر تاریخ علم، ترجمه غلامحسین صدری افشار، تهران، علمی و فرهنگی
  • شافر، فرانتس، (1368)، «درباره مفهوم جغرافیای اجتماعی»، ترجمه عباس سعیدی، نشریه رشد آموزش جغرافیا
  • شکویی، ح. (1371). فلسفه جغرافیا (نسخه ششم). تهران: گیتا شناسی
  • صفا، ذبیح الله، (1369)، تاریخ ادبیات ایران، جلدسوم، کتاب اول، تهران، انتشارات فردوسی.
  • ضیاءتوانا، محمدحسن، (1382)، «جغرافیای اجتماعی تجلیگاه تعامل میان‌دانشی»، نشریه تحقیقات جغرافیایی، شماره 70
  • عزیز زاده، فرزان، (1387)، یادگارهای ماندگار: آثارالبلاد و اخبارالعباد، تهران، نشریه و کتاب ماه تاریخ و جغرافیا، شماره 188.
  • علائی، سیروس، (1372)، جهان نمای زکریای قزوینی، نشریه ایران شناسی، شماره 19.
  • قزوینی، محمد بن محمودبن زکریا، (1373)، آثارالبلاد و اخبارالعباد، ترجمه جهانگیرمیرزا قاجار، تصحیح میرهاشم محدث، تهران، امیرکبیر.
  • قزوینی، محمد بن محمود بن زکریا، (1390)، عجایب المخلوقات و غرایب الموجودات، به کوشش یوسف بیگ باباپور و مسعود غلامیه، قم: مجمع ذخائر اسلامی
  • کراچکوفسکی، ایگناتی یولیانوویچ، (1393)، تاریخ نوشته‌های جغرافیایی در جهان اسلام، ترجمه ابوالقاسم پاینده، تهران، علمی و فرهنگی.
  • مدرس تبریزی، میرزا محمدعلی، (1374)، ریحانه الادب فی تراجم المعروفین بالاکنیه او اللقب، تهران: خیام.
  • یاقوت حموی، یاقوت بن عبدالله، (1995)، معجم البلدان، بیروت: دارصادر.