واکاوی عوامل مؤثر بر مناسبات سیاسی- نظامی سلجوقیان عراق با اتابکان زنگی موصل و شام

نوع مقاله : مقاله علمی - پژوهشی

نویسندگان

1 گروه آموزشی تاریخ، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه شیراز، شیراز، ایران.

2 گروه آموزشی تاری، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه شیراز، شیراز،

10.22034/mte.2023.8412

چکیده

حاکمیت همزمان اندیشه­های ملک‏داری اسلامی– ایرانی و سنت­های اجتماعی ترکان در عرصۀ سیاسی ایران عصر سلجوقی، شرایطی را به وجود آورد که در کنار حکومت متمرکزی که توسط این خاندان پایه­گذاری شد، به تدریج دودمان­های اتابکی نیز در گستره قلمرو سلجوقیان شکل گرفت. اتابکان زنگی موصل و شام (521 – 619 ق) از جمله زودپاترین این دودمان­ها بود که در سال 521 ق توسط عمادالدین زنگی (521 – 541 ق) در سرزمین جزیره و شام تأسیس شد. در چنین ساختار سیاسی ضرورت برقراری مناسباتی میان حکومت مرکزی و دودمان­های اتابکی که تحت نظر سلاطین سلجوقی به صورت نیمه­مستقل به حیات خویش ادامه می­دادند، به وجود ­آمد. در دورۀ 69 ساله همزمانی میان حکومت سلجوقیان عراق و اتابکان زنگی، مناسباتی میان طرفین شکل گرفت که غالباً جنبه سیاسی داشت. پژوهش حاضر تلاش دارد با استفاده از روش توصیفی – تحلیلی و بهره­گیری از منابع کتابخانه­ای عوامل مؤثر بر شکل­گیری این مناسبات و شیوه تأثیرگذاری این عوامل بر روابط دو حکومت را مورد بررسی قرار دهد. یافته­ها نشان می­دهد که عواملی همچون خلافت عباسی، جنگ­های صلیبی و منازعات جانشینی سلجوقیان عراق موجب شکل­گیری مناسبات میان سلجوقیان عراق و اتابکان زنگی شده­ بود. این عوامل  موجبات تحول در مناسبات دو حکومت از مرحله واگرایی به همگرایی و بالعکس را فراهم آورده بود.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Analyzing the influencing factors on the political-military relations of the Seljuqs of Iraq with Atabakan Zangi of Mosul and the Sham

نویسندگان [English]

  • reza derikvandy 1
  • seyed abolqasem foroozani 2
1 Educational Department of history, Faculty of Literature and humanities, Shiraz university, Shiraz, Iran.
2 Educational Department of history, Faculty of Literature and humanities, Shiraz university, Shiraz, Iran.
چکیده [English]

The simultaneous rule of Islamic-Iranian property ideas and the social traditions of the Turks in the political arena of Seljuk era Iran created a situation in which, along with the centralized government established by this dynasty, the Atabaki dynasties also gradually It was formed in the territory of the Seljuks. Atabkan Zangi of Mosul and Sham (521-619 AH) was one of the earliest of these dynasties, which was founded in 521 AH by Imad al-Din Zangi (521-541 AH) in the land of Jazeera and Sham. In such a political structure, it became necessary to establish relations between the central government and the Atabak dynasties that continued to live semi-independently under the supervision of the Seljuk sultans. During the 69-year period of concurrence between the Iraqi Seljuq government and Atabakan Zangi, relations between the parties were formed, which were mostly political in nature. The current research tries to investigate the factors influencing the formation of these relations and the way these factors affect the relations between the two governments by using the descriptive-analytical method and using library resources. The findings show that factors such as the Abbasid caliphate, the Crusades, and the succession disputes of the Iraqi Seljuqs caused the formation of relations between the Iraqi Seljuks and Atabakan Zangi. These factors had caused the transformation in the relations between the two governments from the stage of divergence to convergence and vice versa.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Atabakan Zangi
  • Crusades
  • Imad al-Din Zangi
  • Abbasid Caliphate
  • convergence and divergence

Creative Commons License

This article is distributed under the terms of the Creative Commons Attribution 4.0 http://creativecommons.org/licenses/by/4.0

  1. ابوشامه، شهاب­الدین عبدالرحمن بن اسماعیل (1418 ق). الروضتین فی اخبار الدولتین النوریه و الصلاحیه، حقق علیه ابراهیم زیبق، ج 1، بیروت، موسسه ­الرساله.
  2. ابن­الاثیر، عزالدین ابی­الحسن علی (1386ق). الکامل فی­التاریخ، ج 10 و 11، بیروت، دارالصاد.
  3. ___________________ (1382 ق). التاریخ الباهر فی الدوله الاتابکیه بالموصل، تحقیق عبدالقادر احمد طیلمات، قاهره، دار الکتب ­الحدیثه.
  4. ابن­خلدون، محمد بن عبدالرحمن (1366). العبر. ترجمه محمد پرویز گنابادی، ج 4، تهران، علمی فرهنگی.
  5. ابن­طقطقی، محمد بن علی بن طباطبا (1350). تاریخ فخری، ترجمه محمد وحید گلپایگانی، تهران، بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
  6. ابن­ظافر­الازدی، جمال­الدین ابوالحسن علی بن منصور (1999 م). الدول­المنقطعه، تحقیق عصام محمد هزایم، ج 2، اردن، موسسه حماده و دارالکندی ­للنشر.
  7. ابن­العمرانی، محمد بن علی بن محمد (1419 ق). الإنباء فی تاریخ­الخلفا، تحقیق و تقویم قاسم السامرائی، قاهره: دارالآفاق ­العربیه.
  8. ابن­عبری، غریغوریوس ابوالفرج اهرون (1364). تاریخ مختصرالدول، ترجمه محمد علی تاج و حشمت ­الله ریاضی، تهران، اطلاعات.
  9. ابن­واصل، جمال­الدین محمد بن سالم (1383). مفرج­الکروب فی اخبار بنی ایوب (تاریخ ایوبیان)، تصحیح جمال­الدین الشیال، ترجمه پرویز اتابکی، ج 1 و 2، تهران، علمی فرهنگی.
  10. البنداری­الاصفهانی، عمادالدین محمد بن محمد بن حامد (1400 ق). تاریخ الدوله آل سلجوق، تحقیق لجنه احیاء ­التراث ­العربی فی ­دار الآفاق­ الجدیده، چ 3 بیروت، دارالآفاق ­الجدیده.
  11. باسورث، ادموند کلیفورد (1380). «تاریخ سیاسی و دودمانی ایران (390 – 614 هجری/ 1000 – 1217 میلادی)»، تاریخ ایران کمبریج از آمدن سلجوقیان تا فروپاشی ایلخانان، گردآورنده جی. آ. بویل، ترجمه حسن انوشه، ج 4، چ 5، تهران، امیرکبیر.
  12. بینش، عبدالحسین (1360). نگاهی نو به جنگ­های صلیبی، تهران، زمزم هدایت.
  13. تتوی، احمد و قزوینی، آصف­خان (1382). تاریخ الفی، تصحیح غلامرضا طباطبایی مجد، ج 4، تهران، شرکت انتشاراتی علمی فرهنگی.
  14. راوندی، محمد بن علی بن سلیمان (1333). راحه­الصدور و آیه­السرور، به سعی محمد اقبال، تصحیح مجتبی مینوی، تهران، امیرکبیر.
  15. سبط­بن الجوزی، شمس­الدین ابی­المظفر یوسف بن قزاوغلی بن عبدالله (1434 ق). مرآه­الزمان فی تواریخ­الاعیان، ج 20، دمشق، شرکه الرساله العالمیه.
  16. طقوش، محمد سهیل (1431 ق). تاریخ­الزنکیین فی­الموصل و بلادالشام، چ 3، بیروت، دارالنفائس.
  17. عودی، ستار (1387). تاریخ فشرده جنگ­های صلیبی، تهران، پژوهشگاه فرهنگ، هنر و ارتباطات.
  18. فروزانی، ابوالقاسم (1393). سلجوقیان از آغاز تا فرجام، تهران، سمت.
  19. قوام، عبدالعلی (1389). اصول سیاست خارجی و سیاست بین­الملل، چ 2، تهران، سمت.
  20. کاهن، کلود (1392). شرق و غرب در روزگار جنگ­های صلیبی، ترجمه عبدالله ناصری طاهری، ج 2، تهران، پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
  21. کولایی، الهه (1379). «تحول در نظریه­های همگرایی»، نشریه حقوق و علوم سیاسی دانشگاه تهران، سال 20، شماره 48، ص 155 – 194.
  22. لمبتون، آن. ک. س (1363). سیری در تاریخ ایران بعد از اسلام، ترجمه یعقوب آژند، تهران، امیرکبیر.
  23. مؤیدثابتی، سید علی (1346). اسناد و نامه­های تاریخی از اوایل دوره­های اسلامی تا اواخر عهد شاه اسماعیل صفوی، تهران، کتابخانه طهوری.
  24. محمدی ­قناتغستانی، مهدی (1392). بررسی روابط اتابکان زنگی با ملوک همجوار تا سال 570 ه. ق (بررسی موردی حکومت­های خلافت عباسی، آل­بوری، خلافت فاطمیان، و صلیبیان)، پایان نامه کارشناسی ارشد، استاد راهنما سید ابوالقاسم فروزانی، دانشگاه شیراز.
  25. نیشابوری، ظهیرالدین (1332). سلجوقنامه به همراه ذیل سلجوقنامه، تهران: گلاله خاور.
  26. نخجوانی، هندوشاه بن سنجر بن عبدالله (1313). تجارب­السلف در تواریخ خلفا و وزرای ایشان، تصحیح عباس اقبال، تهران، بی­نا.
  27. هولت، پی. ام (1378). تاریخ اسلام (پژوهش دانشگاه کیمبریج)، ترجمه احمد آرام، چ 2، تهران، امیرکبیر.
  28. یوسفی­فر، شهرام (1386). تاریخ تحولات سیاسی، اجتماعی، اقتصادی، و فرهنگی ایران در دوره سلجوقیان، تهران: انتشارات دانشگاه پیام­نور.
  29. Bosworth, C. E (1995). Saldjukids, Encyclopedia of Islam, V 8 (Editor E, J. Brill).
  30. Cahen, C. l (1986). Atabak, Encyclopedia of Islam, V1 (Editor E, J. Brill): Leiden.
  31. Guedy, D. D. (2015). New Trends in The Political History of Iran Under the Great Saljuqs (11 th – 12 th Centuries), History Compass, 13/7, p:321 – 327.
  32. Peacock, A. C. S. (2015). The great Seljuk empire, Edinburgh: University press.