کارکردهای فرهنگی منصب شیخ الاسلامی در دوره صفویه

نوع مقاله : مقاله علمی - پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری تاریخ تمدن اسلامی، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد خمین، ایران

2 گروه معارف اسلامی، دانشکده پزشکی، دانشگاه علوم پزشکی تهران، ایران

3 گروه معارف، دانشکده علوم انسانی، واحد خمین، دانشگاه آزاد اسلامی، خمین، ایران

4 گروه معارف، دانشکده علوم انسانی، واحد اراک، دانشگاه آزاد اسلامی، اراک، ایران

چکیده

منصب"شیخ الاسلامی" یکی ازمناصب مهم دینی عصر صفوی بود که در راستای گسترش فرهنگ وآموزه های دینی - مذهبی شیعه دوازده امامی در دربار ، مراکز و ولایات ایران پای به عرصه ظهور نهاد وتوانست بر ابعاد مختلف نظام سیاسی – اجتماعی به ویژه ساختار فرهنگی جامعه ای ایران تاثیرعمیقی برجای نهد.
پرسش اساسی آن است که "منصب شیخ الاسلامی" در این دوره از چه  جایگاهی برخوردار وچگونه بر تحولات فرهنگی- سیاسی ایران عصرصفویه تاثیر گزار بوده است؟ به نظر می رسد کارکرد فرهنگی این منصب در این دوره، نقش مهمی در ابعاد فرهنگی سیاسی عصر صفویه به جای گذاشت و توانست آموزه های اهل بیت (ع) را در میان طبقات اجتماعی نهادینه نماید مهم ترین کارکرد شیخ الاسلامی که قوی ترین و موثرترین عامل تقویت روح همبستگی میان ایرانیان و افزایش احساسات فزاینده ی مذهب تشیع بود ،همچنین این مذهب عامل مهمی برای خلق آثار نوین در زمینه علوم مختلف شد به تبع آن ادامه عزاداری در این دوره شکل رسمی و تکامل یافته به خود گرفت. نتیجه دو گفتمان سیاسی وفرهنگی باشد که از یک سو دستگاه هیات حاکمه صوفی مسلک صفوی را به واکنشِ انعطافی در برابر نیازها و واقعیت های زمانه واداشته تا ازعقائد وفرهنگ مرید ومراد پروی خانقاهی عدول نماید و از سوی دیگرمجتهدان واندیشمندان برجسته وپراکنده  شیعه را برانگیخته است تا در راستای توسعه  و تعمیق فرهنگ و آموزه های مذهب تشیع به تشریک مساعی پرداخته وتلاش­های بنیادینی را پی ریزی نمایند. نتیجه این تشریک مساعی آن شد که تحول عمیقی در دربار ودستگاه حکومتی ایران  عصر صفویه رخ دهد که اعلام رسمی مذهب شیعه، شرح وبسط آموزه های اهل بیت(ع)، توسعه وگسترش فرهنگ تشیع در سطوح مختلف جامعه از جمله دستاورد وکارکردهای این منصب است که با حمایت مستقیم حاکمان صفوی وتلاش عالمان، بسیاری از نمادها و شعائر مذهبی به طور رسمی وعلنی به اجرا درآمده است. مقاله پیش رو با رویکردی تاریخی به شیوه توصیفی- تحلیلی و با بهره گیری از منابع کتابخانه ای به بررسی و واکاوی کارکردهای فرهنگی منصب شیخ الاسلامی در ایران دوره صفویه  می­پردازد.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Cultural functions of Sheikh al-Islami position in the Safavid period

نویسندگان [English]

  • Mohammadbagher Zeynali 1
  • Ali elhami 2
  • Hossein Khosravi 3
  • Sohrab Eslami 4
1 PhD student of Islamic Civilization History, Islamic Azad University, Khomein Branch, Iran
2 Department of Islamic Studies, Faculty of Medicine, Tehran University of Medical Sciences, Iran
3 Department of Education, Faculty of Liberal arts, Khomein Branch, Islamic Azad University, Khomein, Iran.
4 Department of Education, Faculty of Liberal arts, Arak Branch, Islamic Azad University, Arak, Iran
چکیده [English]

      The position of "Sheikh al-Islami" was one of the important religious positions of the Safavid era, which was established in the court, centers and provinces of Iran in order to spread the religious culture and teachings of the Twelve Imams and was able to leave deeply impact on various dimensions of the political-social system, especially the cultural structure of Iranian society.
The basic question is, what is the status of "Sheikh al-Islami position" in this period and how did it influence the cultural-political developments of Safavid Iran? It seems that the cultural function of this position in this period left an important role in the cultural and political aspects of the Safavid era and was able to institutionalize the teachings of Ahl al-Bayt (AS) among the social classes. The most important function of Sheikh al-Islami, which was the strongest and most effective factor in strengthening the spirit of solidarity among Iranians and increasing the growing sentiments of the Shia religion, also this religion became an important factor in creating new works in the field of various sciences, as a result, the continuation of mourning in this period became official. The result of two political and cultural discourses is that on the one hand, the Sufi ruling body made the Safavid sect to respond flexibly to the needs and realities of the time, so as to move away from the beliefs and culture of the disciple and the religious order of the monastery. And on the other hand, it has motivated prominent and scattered Shia mujtahids and thinkers to collaborate and establish fundamental efforts in the direction of developing and deepening the culture and teachings of Shia religion. The result of this partnership was that a deep transformation took place in the court and government apparatus of Iran during the Safavid era, which included the official announcement of the Shia religion, the explanation and expansion of the teachings of the Ahl al-Bayt (AS), the development and expansion of the Shia culture at different levels of society, among the achievements and functions of this office which with the direct support of the Safavid rulers and the efforts of scholars, many symbols and religious ceremonies have been officially and publicly implemented. The following article examines and analyzes the cultural functions of Sheikh al-Islami's position in Iran during the Safavid era with a descriptive-analytical historical approach and using library sources.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Sheikh al-Islam
  • Safavid
  • function
  • culture

Creative Commons License

This article is distributed under the terms of the Creative Commons Attribution 4.0 http://creativecommons.org/licenses/by/4.0

- ابطحی، سیدمصطفی، رسمیت یافتن تشیع درایران، تهران، بینا، 1383
2- امینی، ابراهیم بن­میرکجل الالدین، فتوحاتشاهی، تصحیح محمدرضانصیری، ناضرانجمن آثار و مفاخر فرهنگی، تهران، 1387.
3- اولئاریوس، آدام، سفرنامه، ترجمه احمدبهپور، سازمان انتشاراتی وفرهنگی ابتکار، تهران1363
4- آغاجری، هاشم، تنش دین دولت در ایران عصر صفوی، مرکزبازشناسی اسلام و ایران، تهران، 1380
5- آقابزرگ، الذریع هالی تصانی فالشیعه، ج 15موسسه اسماعیلی انقم بیتا
6- بلاذری، احمدبنی حیی، فتوح البلدان، ترجمه ومقدمه از محمد توکل، نشرنقره، 1367.
7- بوسئه، هربرت، پژوهشی در تشکیل اتدی و انا سلامی، ترجمه غلامرضا ورهرام، مؤسسه مطالعات وتحقیقات فرهنگی، 1367.
8- تاورنیه، سفرنامه تاورنیه، ترجمه ابوترابنوری و تصحیح حمید شیرازی، انتشارات کتابخانه سنایی، 1369.
9- ترکمان، اسکندر بیگ، تاریخ عالم آرای عباسی، ج 1 و 2 تصحیح ایرج افشار، تهران امیرکبیر، 1382.
10- تهامی، سیدغلامرضا، فرهنگ اعلام تاریخ اسلام، ج 2، ناشرشرکت سهامی انتشار، تهران، 1385
11- جعفریان، رسول، صفویه درعرصه دین فرهنگ وسیاست، ج1 قم، پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، 1379.
12- جنابندی، میرزابیگ، روضةالصفویه، غلامرضا طباطبایی مجد، انتشارات بنیاد موقوفات دکتر محمود افشار، تهران، 1378.
13- حاج سیدجوادی و دیگران، احمد، دایرةالمعارف تشیع، ج 10، نشرشهیدمحبی، تهران، 1383.
14- حسینی استرآبادی، حسن بن مرتضی، تاریخ سلطانی، از شیخ صفی تا شاه صفی، با کوشش احسان اشراقی، تهران، علمی، 1364
15- حسینی عاملی، محمد شفیع، محافلال مومنین، تصحیح ابراهیم عرب­پور و منصور جغتایی، بنیاد پژوهش­های اسلامی، 1383.
16- خاتون آبادی، سیدعبدالحسین، وقایع السنینو الاعوام، تصحیح محمد باقر بهبودی، ناشرکتابفروشی اسلامیه، 1352
17- خنجی، فضلا... بن روزبهان، تاریخ عالم آرای امینی، تصحیحی، محمداکبرعشیق، ناشر میراثمکتوب، 1382.
18- خواجگی اصفهانی، خلاصه السیر، تصحیح ایرج افشار، بنیاد افشار، تهران، 1368
19- خواندمیر، امیرمحمود، تاریخ شاه اسماعیلو شاه طهماسب صفوی (ذیل تاریخ حبیب السیر)، تصحیح دکتر احسان اشراقی ودکتر محمد تقی امامی، تهران، گستره، 1370
20- خوانساری اصفهانی، محمدباقر، روضات الجنات، ج4، قم، مکتبه اسماعیلیان، بیتا
21- دلاواله، پیترو، سفرنامه، ترجمه شجاع­الدین شفا، انتشارات علمی وفرهنگی1370، تهران
22- دورسون، داوود، دین و سیاست در دولت عثمانی، ترجمه منصوره حسینی، داود وفایی، تهران، سازمان چاپ و انتشارات وزارت فرهنگ وارشاداسلامی، 1381
23- رنجبر، محمدعلی، مراسم مذهبی درعصرصفوی، انتشارات کوشامهر، تهران 1390
24- سانسون، سفرنامه (وضع کشور شاهنشاهی ایران در زمان شاه سلیمان صفوی، ترجمه محمدتقی تفضلی، انتشارات ابن سینا، تهران، 1346
25- سبزواری، محمدباقر، روضةالانوارعباسی، به کوشش چنگیزی، میراثمکتوب 1377
26- سمیع آذر، ع، تاریخ تحولات مدارس در ایران، چاپ اول، تهران، انتشارات سازمان نوسازی، توسعه وتجهیز مدارس کشور، 1376
27- سیوری، راجر، در باب صفویان، ترجمه رمضان­علی روح­اللهی، نشرمرکز، تهران، 1394
28- شاردن، شوالیه، سفرنامه شاردن، ترجمه اقبال یغمایی، ج 1، چاپ اول 1374
29- شاردن، شوالیه، سفرنامه شاردن، ترجمه اقبال یغمایی، ج 2، چاپ اول 1374
30- شهید ثانی، الروضةالبهیة فیشرحال لمعة الدمشقیة، تحقیق السید محمدکلانتر، مطبعةامیر، قم،1410
31- فیگوئروا، دنگارسیادسیلوا، سفرنامه، ترجمه غلامرضاسعیدی، نشرنو، تهران، 1364.
32- کارری، جملی، سفرنامه کارری، ترجمه عباس نخجوانی، عبدالعلی کارنگ، انتشارات علمی وفرهنگی، تهران، 1383
33- کمپفر، انگلبرت، سفرنامه، ترجمه کیکاور سجهانداری، انتشارات خوارزمی، 1360
قدس رضوی، 1371 شمسی
34- محقق کرکی، رساله صلاة جمعه، درمجموعه رسائل کرکی، تحقیق الشیخ محمد الحسون ج1، آیت... مرعشی نجفی قم، 1409
35- مدرس تبریزی، محمدعلی، ریحانةالادب، ج5، انتشارات خیام1374
36- معلم حبیب آبادی اصفهانی، محمدعلی، مکارم الآثار، ج3  نشر ذخائر، 1352 اصفهان.
37- معلم حبیب آبادی اصفهانی، محمدعلی، مکارم الآثار، ج3، انشارات کمال، 1362 اصفهان
38- منتظری، حسینعلی، البدر الزهرا فی صلاة الجمع هوالمسافر، تقریرات درس فقه آیت ا.. العظمی بروجردی، قم دفتر تبلیغات اسلامی 1362
39- مهدوی، سید مصلح الدین، تذکره القبور، یا رجال اصفهان، ناشر، کتاب فروشی ثقفی اصفهان چاپ دوم 1327ش
40- میراحمدی، مریم، دین و دولت در عصر صفوی، تهران، امیرکبیر 1369
41- میرزا رفیعا، محمد، دستورالملوک، به کوشش و تصحیح محمد اسماعیل مارچینو فسکی، ترجمه علی کردآبادی، مرکزچاپ و انتشارات وزارت خارجه، چاپ اول 1385
42- مینورسکی، سازمان اداری حکومت صفوی، ترجمه مسعود رجب­نیا، حواشی دبیرسیاقی، انتشارات بهمن، 1334
43-توال، فرانسوا، ژئوپلتیک شیعه، کتایون باصر، تهران، انتشارات صبا، 1365
44- بلوشر، ویپرت، سفرنامه بلوشر، کیکاووس جهانداری، خوارزمی، تهران،1363
45- ویلس، چارلز، تاریخ اجتماعی ایران در عهد قاجاریه، جمشید دودانگه و مهرداد نیکنام، طلوع، 1363
46- وحید قزوینی، محمد طاهر، عباس نامه شرح زندگی 23 ساله شاه عباس ثانی، تصحیح و تحشیه ابراهیم دهگان، اراک کتابفروشی داوودی،1383
47- کروسینسکی، تادوزیودا، سفرنامه کروسینسکی، یادداشت­های کشیش لهستانی عصر صفوی، ترجمه عبدالرزاق دنبلی، با مقدمه و تصحیح مریم میر احمدی، تهران، طوس،1363
48- شعبانی، رضا، آداب و رسوم نوروز، انتشارات بین المللی، تهران، 1379
49- فروغی، بری، اصغر، کارکرد مراسم سوگواری عاشورا در رسمی شدن مذهب شیعه در زمان صفویه، فصل نامه مشکوة، شماره 81،1382
50- واله اصفهانی، محمد یوسف، خلد برین حدیقه دوم، با کوشش میرهاشم محدث، بی تا