عوامل مؤثر بر مناسبات سیاسی سلجوقیان کرمان و حکومت مرکزی (433 – 582 ق)

نوع مقاله : مقاله علمی - پژوهشی

نویسندگان

گروه آموزشی تاریخ، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه شیراز، شیراز، ایران.

10.22034/mte.2021.10332.1421

چکیده

ترکمانان سلجوقی پس از شکست غزنویان در آوردگاه دندانقان (431 ق) با پیروی از سنت پادشاهی ایرانی – اسلامی بنیاد حکومتی را گذاشتند که به سلجوقیان بزرگ نامبردار شد. با این حال آنان ناگزیر بودند که بر اساس سنت‌های سیاسی ترکان بخش‌هایی از این سرزمین را به سران ترکمان واگذار کنند. اتخاذ این راهبرد موجب شکل‌گیری دودمان‌هایی شد که در قیاس با قدرت فائقه حکومت مرکزی به دودمان‌های محلی سلجوقی نامبردار شدند. سلجوقیان کرمان زودپاترین این دودمان‌ها بود که در سال 433 ق توسط عمادالدوله قاورد پایه‌گذاری شد. در دوره 149 ساله همزمانی میان این خاندان با حکومت مرکزی سلجوقی، مناسباتی میان طرفین برقرار شد. نوشتار حاضر تلاش دارد ضمن مشخص نمودن عوامل مؤثر بر شکل‌گیری این مناسبات، نحوه تأثیرگذاری این عوامل بر روابط دو حکومت را به روش تاریخی بررسی نماید. یافته‌های پژوهش نشان می‌دهد هفت عامل موجب شکل‌گیری مناسبات میان دو حکومت شده است. چهار عامل، راهبرد‌های توسعه‌طلبانه سلجوقیان کرمان، کوشش سلاجقه کرمان برای دستیابی به مقام سلطان بزرگ سلجوقی، استقلال‌طلبی سلجوقیان کرمان و تلاش حکومت مرکزی برای براندازی سلاجقه کرمان موجب ایجاد تنش و واگرایی در مناسبات آن‌ها شده‌اند. منازعات جانشینی سلجوقیان کرمان، پیوندهای خونی و یورش غزان به کرمان نیز چهار عاملی بودند که در ایجاد همگرایی در مناسبات میان دو حکومت تأثیر داشته‌اند.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Factors affecting the political relations between the Seljuks of Kerman and the central government (433-582 AD)

نویسندگان [English]

  • reza derikvandy
  • seyed abolqasem foroozani
Educational Department of history, Faculty of Literature and humanities, Shiraz university, Shiraz, Iran.
چکیده [English]

After the defeat of the Ghaznavids in the Battle of Dandanegan (431 AD), the Seljuk Turkomans, following the tradition of the Iranian-Islamic kingdom, laid the foundation of a government that was named the Great Seljuks. However, they were forced to hand over parts of this land to the Turkmen leaders based on the political traditions of the Turks. The adoption of this strategy led to the formation of dynasties that were named Seljuk local dynasties in comparison with the supreme power of the central government. The Kerman Seljuks were the earliest of these dynasties, which were founded in 433 AD by Emad al-Doleh Qaward. During the 149-year period of coexistence between this family and the Seljuk central government, relations were established between the parties. The present article tries to identify the factors influencing the formation of these relations, and examines the way these factors affect the relations between the two governments in a historical way. The findings of the research show that seven factors have caused the formation of relations between the two governments.  Four factors, the expansionist strategies of the Seljuks of Kerman, the efforts of the Seljuks of Kerman to achieve the position of the great Seljuks, the independence of the Seljuks of Kerman and the central government's attempt to overthrow the Seljuks of Kerman have caused tension and divergence in their relations. The succession disputes of the Seljuks of Kerman, blood ties and Ghozan's attack on Kerman were also four factors that had an effect on the convergence of relations between the two governments.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Kerman Seljuks
  • political relations
  • Great Seljuks
  • Qaward
  • effective factors

Creative Commons License

This article is distributed under the terms of the Creative Commons Attribution 4.0 http://creativecommons.org/licenses/by/4.0

  • فهرست منابع

    • ابن­الاثیر، عزالدین ابی­الحسن علی (1386 ق)، الکامل فی­التاریخ، ج 10 و 11، بیروت: دار صاد.
    • ___________________ (1385). تاریخ کامل بزرگ اسلام و ایران، ترجمه حمیدرضا آژیر، ج 13، تهران: اساطیر.
    • ابن­ابراهیم، محمد (1343)، سلجوقیان و غز در کرمان، تصحیح محمد­ابراهیم باستانی پاریزی باستانی، تهران: کتابفروشی طهوری.
    • ابن­حوقل (1345)، صوره­الارض، ترجمه جعفر شعار، تهران: انتشارات بنیاد فرهنگ ایران.
    • ابن­خلکان، ابی­العباس شمس­الدین احمد بن محمد بن بکر (1367 ق)، وفیات­الاعیان و أنباءُ أبناءِ­الزمان، حققه و علق حواشیه و وضع فهارسه محمد محی­الدین عبدالحمید، ج 4، قاهره: مکتبه­النهضه­المصریه.
    • البنداری­الاصفهانی، عمادالدین محمد بن محمد بن حامد (1400 ق)، تاریخ دوله آل­السلجوق، تحقیق لجنه احیا­ التراث ­العربی فی­دارالآفاق­الجدیده، چ 3، بیروت: دارالآفاق­الجدیده.
    • الحسینی، علی بن ناصر بن علی (1993 م)، اخبارالدوله ­السلجوقیه، اعتنی بتصحیحه محمد اقبال، بیروت: دارالآفاق­الجدیده.
    • تاریخ آل­سلجوق در آناطولی (1377)، تصحیح نادره جلالی، تهران: آیینه میراث مکتوب.
    • تاریخ شاهی قراختائیان (1355)، تصحیح محمدابراهیم باستانی پاریزی، تهران: بنیاد فرهنگ ایران.
    • تتوی، احمد و قزوینی، آصف­خان (1382)، تاریخ الفی، تصحیح غلامرضا طباطبایی­مجد، ج 4، تهران: علمی فرهنگی.
    • توران، عثمان (1395)، تاریخ سلجوقیان و تمدن ترک – اسلام، ترجمه پرویز زارع شاهمرسی، تبریز: اختر.
    • حافظ­ابرو، شهاب­الدین عبدالله خوافی (1375)، جغرافیای حافظ ابرو، ج 2، تهران: میراث مکتوب.
    • حسینی قزوینی، یحیی بن عبداللطیف (1314)، لب­التواریخ، تصحیح سید جلال­الدین طهرانی، تهران: گلاله خاور.
    • حسینی فسائی، میرزاحسن (1367)، فارسنامه ناصری، تصحیح منصور رستگار­­فسایی، ج 2، تهران: امیرکبیر.
    • خبیصی، محمد­ابراهیم (1886 م)، تواریخ آل­سلجوق، مطبعه بریل: لیدن.
    • خواندمیر، غیاث­الدین بن همام­الدین الحسینی (1333)، حبیب­السیر فی اخبار افراد بشر، مقدمه جلال­الدین همائی، زیر نظر محمود دبیرسیاقی، چ 2، ج 2، تهران: کتابفروشی خیام.
    • زرکوب شیرازی، ابوالعباس (1350)، شیرازنامه، به کوشش اسماعیل واعظ­جودی، تهران: بنیاد فرهنگ ایران.
    • سومر، فاروق (1390)، تاریخ غزها (ترکمن­ها) تاریخ، تشکیلات طایفه­ای و حماسه­ها، ترجمه وهاب ولی، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
    • شبانکاره­ای، محمد بن علی بن محمد (1363)، مجمع­الانساب، تصحیح میرهاشم محدث، تهران: امیرکبیر.
    • غفاری قزوینی، قاضی احمد (1343)، تاریخ جهان­آرا، با مقابله علامه قزوینی، تهران: کتاب­فروشی حافظ.
    • کرمانی، افضل­الدین ابوحامد (1326)، تاریخ افضل یا بدایع­الازمان فی وقایع­­کرمان، فرآورده مهدی بیانی، تهران: دانشگاه تهران.
    • ________________ (1311)، عقدالعلی للموقف­الاعلی، تصحیح علیمحمد عامری نائینی، مقدمه محمد ابراهیم باستانی پاریزی، تهران: روزبهان.
    • گروسه، رنه (1368)، امپراتوری صحرانوردان، ترجمه عبدالحسین میکده، چ 3، تهران: علمی فرهنگی.
    • لمبتن، آن (1372)، تداوم و تحول در تاریخ میانه ایران، ترجمه یعقوب آژند، تهران: نی.
    • میرخواند، محمد بن خاوندشاه بن محمود (1385)، روضه­الصفا فی سیره­الانبیاء والملوک و الخلفا، تصحیح و تحشیه جمشید کیانفر، چ 2، ج 6، تهران: اساطیر.
    • مرسل­پور، محسن و اسدی، مهدی (1391)، «تکاپوی خلیفه مسترشد عباسی برای کسب قدرت دنیوی و تقابل او با سلجوقیان عراق»، مطالعات تاریخ اسلام، سال چهارم، شماره پانزدهم، ص 184 – 167.
    • مرسل­پور، محسن، کجباف، علی­اکبر (1386)، «گذر از پیوندهای قبیله­ای به مناسبات حکومتی در روابط سلجوقیان کرمان با سلجوقیان بزرگ 583 – 440 ه. ق.»، فصلنامه مطالعات و تحقیقات تاریخی، شماره پانزدهم، صص 180 – 165.
    • نیشابوری، ظهیرالدین (1332)، سلجوقنامه به همراه ذیل سلجوقنامه، تهران: گلاله خاور.
    • وصاف شیرازی، شهاب­الدین عبدالله (1338)، تاریخ وصاف، به اهتمام محمدمهدی اصفهانی، ج 2، تهران: کتابخانه ابن­سینا.
    • وزیری­کرمانی، احمدعلی خان (1340)، تاریخ کرمان (سالاریه)، تصحیح و تحشیه محمدابراهیم باستانی پاریزی، تهران: انتشارات کتابخانه خاندان فرمانفرمائیان.
    • همدانی، رشیدالدین فضل­الله (1392)، جامع­التواریخ (تاریخ ایران و اسلام)، تصحیح محمد روشن، ج 2، تهران: مرکز پژوهش­های میراث مکتوب.
    • Bulliet, R. W (1974), »Numismatic evidence for the relationship between Tughril and Chagri Beg« in D. K koumjian, near eastern numismatics, iconography, epigraphy and history, studies in honor of George C. Miles, Beirut: American university of Beirut, pp: 289 – 296.
    • Bosworth, C. E (1995), Saldjukids, Encyclopedia of islam, Volume 8 (Editor E, J. Brill), Leiden.
    • Yazar, N (2011), Kirman meliki kavurd beyin buyuk selcuklutahtini ele gecirme tesebbusleri, hititi universitesi ilahiyat facultesi, c. 10, sayi: 19, ss. 221 – 237.
    • Mercil, E (1089), Kirman selcuklulari, ttk basimevi, Ankara.
    • Ozyurt, H (2017), kirman Selcuklularinin buyuk Selcuklular meliklikler ve Atabeylikler olan munasebetleri, yuksek lisans tezi, tez danismani yrd Dr. Yasar bedirham, tarih anabilim dah.