بررسی علل سیاسی - مذهبی افول تعامل علمای شیعه با دولت سلجوقیان(428-590ق)

نوع مقاله : مقاله علمی - پژوهشی

نویسندگان

1 گروه تاریخ دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه اصفهان، ایران

2 استاد گروه آموزشی تاریخ دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه اصفهان، ایران

3 دانشیار استاد گروه تاریخ دانشکده ادبیات دانشگاه اصفهان، ایران.

10.22034/mte.2021.10245.1416

چکیده

ورود سلجوقیان به عرصۀ قدرت و سلطۀ آنان بر ایران و عراق، برای علمای شیعه نتایج ناگواری به‌همراه آورد. زیرا باعث شد تا برخی از آنان مورد اذیت و آزار قرارگرفته و طرد و تبعید شوند. همچنین حوزه علمی آنان در بغداد تعطیل گردید. در نتیجه تعامل علمای شیعه با دولت سلجوقیان بطور کلی قطع و رو به افول نهاد. این پژوهش سعی دارد با روش تحقیق تاریخی و شیوۀ توصیفی - تحلیلی متکی بر منابع دست اول و تحقیقات معتبر علمی نوین، علل و عوامل سیاسی - مذهبی افول تعامل علمای شیعه با دولت سلجوقیان را بررسی و تبیین می‌نماید. یافته‌های پژوهش حاکی از آنست که علل و عوامل متعدد سیاسی - مذهبی همانند، مذهب سلاطین سلجوقی، تلاش سلجوقیان در بهره برداری سیاسی و کسب مشروعیت، شرایط و موقعیت زمانی، بدبینی و کینۀ وزراء و دربایان نسبت به شیعیان و علمای شیعه، اختلافات مذهبی و شیعه ستیزی، حضور و نفوذ علمای اهل سنت در دربار سلجوقیان، حضور امیران و سرداران شیعه در دربار خلافت در عصر آل‌‌بویه، وحدت مذهبی دولت سلجوقیان و خلافت عباسی و اختلاف مذهبی شدید با شیعیان، توانمندی سیاسی سلجوقیان و عدم‌نیاز به شیعیان مهمترین علل افول و کم‌رنگ شدن، تعامل علمای شیعه با دولت سلجوقیان بودند. با این همه علمای شیعه شیوه تعاملی رو ادامه دادند و هرگز به تقابل با دستگاه خلافت نپرداختند.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Investigating the political-religious reasons for the decline of the interaction of Shiite scholars with the Seljuk government (1037-1194AD).

نویسندگان [English]

  • Musa Kazemi Rad 1
  • asghr montazerolghaem 2
  • mostafa pirmoradian 3
1 Department of History, Faculty of Literature and Human Sciences, University of Isfahan, Iran
2 Professor of the Department of History, Faculty of Literature and Humanities, University of Isfahan, Iran
3 Associate Professor, Department of History, Faculty of Literature, University of Isfahan, Iran.
چکیده [English]

The entry of the Seljuks into power and their monarchy over Iran and Iraq had unfortunate consequences for Shiite scholars. Because they were later asked to be harassed and rejected and exiled. Their seminary in Baghdad was also closed. As a result, the interaction of Shiite scholars with the Seljuk government was generally cut off and declined. This research tries to study and explain the reasons and reasons for the decline of the interaction of Shiite scholars with the Seljuk government by the method of historical research and descriptive-analytical method based on first-hand sources and valid new scientific researches. Findings indicate that various political-religious causes and factors such as the religion of the Seljuk sultans, the Seljuks' attempt at political exploitation and gaining legitimacy, the circumstances and time, pessimism and resentment of ministers and captives towards Shiites and Shiite scholars, religious differences and Anti-Shiism, the presence and influence of Sunni scholars in the Seljuk court, the presence of Shiite princes and commanders in the Caliphate court in the Al-Buwayh era, the religious unity of the Seljuk government and the Abbasid caliphate and severe religious differences with Shiites, Seljuk political power and lack of need for Shiites. The decline was due to the interaction of Shiite scholars with the Seljuk government. However, the Shiite scholars continued the interactive method and never confronted the caliphate.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Decline of interaction
  • scholars
  • Shiites
  • Seljuks
  • Abbasid Caliphate

Creative Commons License

This article is distributed under the terms of the Creative Commons Attribution 4.0 http://creativecommons.org/licenses/by/4.0

مراجع

  1. قرآن کریم

    1. ابن‌‌اثیر، علی بن ابی‌الکرم المعروف بابن الاثیر(1385ق/1965م)، الکامل فی التاریخ، بیروت، دار صادر،دار بیروت،ج10،9.
    2. ابن‌جوزی، عبدالرحمن بن علی بن محمد(1412ق/1992)، المنتظم فی تاریخ الامم و الملوک، تحقیق محمد عبدالقادر عطا و مصطفی عبدالقادر عطا، بیروت، دارالکتب العلمیه،ج15و16.
    3. ابن‌کثیر، اسماعیل(1407ق/1968م)، البدایة والنهایة، بیروت، دار الفکر،ج15.
    4. ابن‌عساکر، ابوالقاسم علی بن حسن دمشقی( 1399ق)، کذب تبیین المفتری فیما نسب الی الامام ابی‌الحسن الاشعری، تحقیق حسام‌الدین قدسی، دمشق، دار‌الفکر.
    5. اشعرى، ابوالحسن(1400ق)، مقالات الإسلامیین و اختلاف المصلین، ویسبادن، فرانس شتاینر.
    6. ابن‌منظور، ابی الفضل جمال الدین محمدبن مکرم الافریقی المصری(1414ق)، لسان العرب، بیروت، دارصادر، ج3.
    7. امین، سیّد محسن(1406ق/1985م)، اعیان الشیعه، بیروت، چاپ حسن امین، ج6.
    8. بارتولد، واسیلی ولادیمیرویچ(1376)،تاریخ ترکهای آسیای میانه، ترجمه غفار حسینی، تهران ، توس.
    9. باسانی، آ(1385)، دین در دورة سلجوقی، تاریخ ایران کمبریج، تاریخ ایران از آمدن سلجوقیان تا فروپاشی
    10. دولت ایلخانان، ترجمه حسن انوشه، تهران : انتشارات امیرکبیر، ج5.
    11. باسانی، الساندرو و دیگران(1368)، تاریخ کمبریج(از آمدن سلجوقیان تا فروپاشی ایلخانان)، گرد‌آورنده جی.آ.بویل، ترجمه حسن انوشه، تهران امیر‌کبیر، ج5.
    12. باسورث، ادموند کلیفورد( 1384)، تاریخ غزنویان، ترجمه حسن انوشه، تهران، امیرکبیر.
    13. بنداری، قوام‌الدین فتح بن علی بن محمد ‌اصفهانی(1356)، تاریخ سلسلۀ سلجوقی، ترجمۀ محمد حسین جلیلی، تهران، بنیاد فرهنگ ایران.
    14. بویل، ج.‌آ(1368)، از آمدن سلجوقیان تا فروپاشی ایلخانان، ترجمه حسن آنوشه، تهران امیر‌کبیر، ج5.
    15. ترکمنی‌آذر، پروین(1390)، تاریخ سیاسی شیعیان اثنی‌عشری در ایران، تهران: موسسه شسعه شناسی، چاپ سوم
    16. جعفریان، رسول(1388)، تاریخ تشیع در ایران از آغاز تا طلوع صفویه، تهران، نشر علم.
    17. حسینی،صدرالدین ابوالحسن(1380)،زبده التواریخ، ترجمه رمضان علی روح اللهی، تهران، ناشر ایل شاهسون بغدادی.
    18. حلمی، احمد کمال‌الدین(1390)، دولت سلجوقیان، ترجمه عبدالله ناصری طاهری، قم پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
    19. حموی، یاقوت(1380)، معجم البلدان، ترجمة علـینقـی منـزوی، تهـران: سـازمان میـراث فرهنگی کشور، ج 2.
    20. راوندی، محمد‌ بن علی بن سلیمان(1364)، راحه الصدور و آیه السرور در تاریخ آل سلجوق، تصحیح محمد اقبال، تهران، امیر کبیر.
    21. سلار دیلمی، حمزه بن عبدالعزیز(1410)، سلسله الینابیع الفقهیه، به کوشش علی اصغر مروارید، بیروت، دارالاسلامی.
    22. صفا ذبیح‌الله(1385)، تاریخ ادبیات در ایران، تهران، انتشارات فردوس، ج2.
    23. طوسی، خواجه نظام‌الملک ابو علی حسن بن علی(1393)، سیرالملوک(سیاست‌نامه)، به کوشش جعفر شعار، تهران انتشارات امیر کبیر.
    24. قادری، حاتم (1379)، اندیشه سیاسی در اسلام و ایران، تهران، انتشارات، سمت.
    25. قزوینی رازی، عبد الجلیل بن ابوالحسن(1358)، بعض مثالب النواصب فی نقض بعض فضائح الروافض، مصحح، میر جلال الدین محدث ارموی، تهران، انجمن آثار ملی.
    26. کارلا، کلوسنر(1364)، دیوان سالاری در عهد سلجوقی، ترجمه یعقوب آژند، تهران، امیر‌کبیر.
    27. کسائی، نورالله(1365)، «مقدمه» تاریخ دانشگاه‌های بزرگ اسلامی، تهران، انتشارات دانشگاه تهران.
    28. لائوست، هانری(2535)، فلسفه و عرفان ایران، ترجمه مهدی مظفری. انتشارات بنیاد فرهنگ ایران.
    29. لمبتون، آن ،کی، اس( 1382)، تداوم و تحول در تاریخ میانه ایران، ترجمه یعقوب آژند، تهران، نشر نی، چاپ دوم.
    30. لمبتون، آن، کی، اس( 1387)، تاریخ ایران کمبریج(از آمدن سلجوقیان تا فروپاشی دولت ایلخانان) ، ترجمه حسن انوشه، تهران، انتشارات امیرکبیر، ج5،
    31. مادلونگ، ویلفرد (1381)، فرقه‌های اسلامی، ترجمه ابوالقاسم سری، تهران، نشر اساطیر.
    32. متز،آدام (1362)، تمدن اسلامی در قرن چهارم ، ترجمه علیرضا ذکاوتی قراگوزلو ، تهران: امیرکبیر،ج1.
    33. مستوفى قزوینى، حمدالله بن ابى‌بکر بن احمد(1364ش، تاریخ گزیده ، تحقیق عبد الحسین نوایى، تهران، امیر کبیر.
    34. یعقوبی، محمدطاهر(1385)، بررسی وضعیت سیاسی و اجتماعی شیعیان از ورود سلجوقیان تا سقوط عباسیان، تهران، مؤسسه شیعه شناسی.

    35. منابع انگلیسی:

    1. 1-Makdisi, George(1984), The Juridicai of Shafit:origins and Sigificance of usual-fiqh, studia Islamicam, No, 59.
    2. Madelong, W.(1993), Mulhed, Encyclopaedia of IsIam, Vol. 7, Leiden: Brill.

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار