بررسی مقایسه‌ای عوامل مؤثر بر مناسبات سیاسی سلجوقیان بزرگ با سلجوقیان شام و روم

نوع مقاله : مقاله علمی - پژوهشی

نویسندگان

1 گروه آموزشی تاریخ، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه شیراز، شیراز، ایران.

2 استاد گروه تاریخ دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه شیراز، شیراز، ایران

چکیده

سلجوقیان پس از تسلط بر ایران بنا به انگیزه‌های مذهبی، اقتصادی و سیاسی حملاتی را به سرزمین شام و آناطولی تدارک دیدند. این یورش‌ها در نهایت منجر به تأسیس دو سلطنت-نشین سلجوقی در این مناطق شد. سلجوقیان شام و روم (آناطولی) در دوره همزمانی با سلجوقیان بزرگ در قامت‌ دودمان‌های محلی نیمه‌مستقل مناسبات محدودی با حکومت مرکزی سلجوقی برقرار کردند، که غالباً جنبه سیاسی داشت. نوشتار حاضر تلاش دارد علاوه بر مشخص نمودن عوامل مؤثر بر شکل‌گیری این مناسبات، شیوه نقش‌آفرینی این عوامل بر روابط آن‌ها را به شیوه توصیفی – تحلیلی مورد بررسی قرار دهد. یافته‌های پژوهش نشان می‌دهد که در مناسبات سلجوقیان بزرگ با سلجوقیان شام عواملی همچون توسعه‌طلبی سلجوقیان شام و جنگ‌های صلیبی مؤثر بوده و در مناسبات سلجوقیان بزرگ با سلجوقیان روم عواملی متفاوتی مانند خلافت عباسی و منازعات مدعیان قدرت در شام تأثیرگذار بوده است. تلاش سلجوقیان شام و روم برای کسب مقام سلطان بزرگ سلجوقی، تنها عامل مشترک مؤثر بر مناسبات آن‌ها با سلجوقیان بزرگ بود. اکثر این عوامل بنا به ماهیت تنش-زایشان موجب ایجاد واگرایی در مناسبات سلجوقیان بزرگ با سلجوقیان شام و روم شد. با این حال برخی از آن‌ها نقشی هرچند محدود در نزدیکی مناسبات طرفین ایفا نمود.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

The Comparative Study of the Political Relationship of the Great Seljuk with the Roman and Levant Seljuk

نویسندگان [English]

  • reza derikvandy 1
  • seyed abolqasem foroozani 2
1 Educational Department of history, Faculty of Literature and humanities, Shiraz university, Shiraz, Iran.
2 Professor, Department of History, Faculty of Literature and Humanities, Shiraz University, Shiraz, Iran
چکیده [English]

The Seljuk made some attacks to the land of Anatolia and Levant with their religious, political and economic motivations after conquering Iran. These attacks caused establishment of two local governments on those region. Roman (Anatolia) and Levant, as the local governments had simultaneous period with the Great Seljuk as well the limited relationship with central government which were political mostly. This paper tends to determine the factors that affected such relationships as well as investigating the roles of the factors in their relationships with descriptive-analytic approach. The findings of this research show that the relationships of the Great Seljuk and Levant Seljuk was affected by the crusades and expansionism of the Levant Seljuk and the relationship of the Great Seljuk and Roman Seljuk was affected by Abbasid Caliphate and controversies of the power claimants in the Levant. The efforts of Roman and Levant to become Great Seljuk Sultan were a joint factor in the relationships of those two with Great Seljuk. These factors are made tensions naturally, so they made enmity between the Great Seljuk and Roman and Levant. However, some of the factors made friendships between them.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Great Seljuk
  • Political Relationship
  • Abbasid Caliphate
  • Levant Seljuk
  • Crusade
  • Roman Seljuk

This article is distributed under the terms of the Creative Commons Attribution 4.0 http://creativecommons.org/licenses/by/4.0

آقسرائی، محمد بن محمود (1362)، تاریخ سلاجقه یا مسامره­الاخبار و مسایره­الاخیار، به اهتمام و تصحیح عثمان توران، چ 2، تهران: اساطیر.
امامی­خوئی، محمدتقی (بهار 1384)، «نبرد ملازگرد یا خندق دوم دنیای اسلام»، فصلنامه علوم انسانی دانشگاه الزهراء، سال پانزدهم، شماره پنجاه و سوم، ص 60 – 45.
اوزون چارشی­لی، اسماعیل حقی (1380)، تاریخ عثمانی (از تشکیل حکومت عثمانی تا فتح استانبول)، ترجمه وهاب ولی، ج 1، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
ابی­الفداء، عمادالدین اسماعیل بن علی بن مؤید (1119 ق)، المختصر فی اخبار البشر، تحقیق محمد زینهم محمد عزب، یحیی سید حسین و حسین مونس، ج 3، قاهره: دارالمعارف.
ابن­الاثیر، عزالدین ابی­الحسن علی (1386ق)، الکامل فی­التاریخ، ج 9 و 10، بیروت: دارالصاد.
ابن­الجوزی، ابی­الفرج عبدالرحمن بن علی (1359 ق)، المنتظم فی التاریخ ملوک و الامم، ج 9، حیدرآباد: دائره­المعارف­العثمانیه.
ابن­خلکان، ابی­العباس شمس­الدین احمد بن محمد بن بکر (1367 ق)، وفیات­الاعیان و أنباءُ أبناءِ­الزمان، حققه و علق حواشیه و وضع فهارسه محمد محی­الدین عبدالحمید، ج 2؛ قاهره: مکتبه­النهضه­المصریه.
ابن­العدیم، ابوالقاسم عمر بن احمد بن عبدالله (1417 ق)، زبده­الحلب من تاریخ­الحلب، وضع الحواشیه خلیل المنصور، بیروت: دارالکتب­العلمیه.
ابن­العمرانی، محمد بن علی بن محمد (1419 ق)، الإنباء فی تاریخ­الخلفا، تحقیق و تقویم قاسم السامرائی، قاهره: دارالآفاق­العربیه.
ابن­الکثیر الدمشقی، ابوالفداء حافظ (1426ق). البدایه و النهایه، ج 7، بیروت: مکتبه­العصریه.
ابن­واصل، جمال­الدین محمد بن سالم (1383)، مفرج­الکروب فی اخبار بنی ایوب (تاریخ ایوبیان)، تصحیح جمال­الدین الشیال، ترجمه پرویز اتابکی، ج 1، تهران: علمی فرهنگی.
البنداری­الاصفهانی، عمادالدین محمد بن محمد بن حامد (1400 ق)، تاریخ دوله آل­السلجوق، تحقیق لجنه احیا­التراث­العربی فی­دارالآفاق­الجدیده، چ 3، بیروت: دارالآفاق­الجدیده.
الحسینی، علی بن ناصر بن علی (1993 م)، اخبارالدوله ­السلجوقیه، اعتنی بتصحیحه محمد اقبال، بیروت: دارالآفاق­الجدیده.
المعاضدی، خاشع (1970 م)، «السلاجقه فی بلاد الشام»، التاریخیه، سال اول، شماره اول، ص 44 – 56.
تاریخ آل­سلجوق در آناطولی (1377)، مقدمه، تصحیح و تعلیقات نادره جلالی، تهران: آیینه میراث مکتوب.
تتوی، احمد و قزوینی، آصف­خان (1382)، تاریخ الفی، تصحیح غلامرضا طباطبایی مجد، ج 4، تهران: شرکت انتشاراتی علمی فرهنگی.
توران، عثمان (1383)، آناطولی در دوران سلجوقی و بیگ­ها، پژوهش دانشگاه کمبریج، ترجمه تیمور قادری، ج 1، تهران: شرکت چاپ و نشر بین­الملل.
______ (1395)، تاریخ سلجوقیان و تمدن ترک – اسلام، ترجمه پرویز زارع شاهمرسی، تبریز: اختر.
سبط­بن الجوزی، شمس­الدین ابی­المظفر یوسف بن قزاوغلی بن عبدالله (1434 ق)، مرآه­الزمان فی تواریخ­الاعیان، ج 18 و 19، دمشق: شرکه الرساله العالمیه.
طقوش، محمدسهیل (1396)، تاریخ سلجوقیان در سرزمین شام، ترجمه لیلا مودت، با همکاری شکرالله خاکرند و جواد موسوی دالینی، تهران: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
غفاری قزوینی، قاضی احمد (1343)، تاریخ جهان­آرا، با مقابله علامه قزوینی، تهران: کتاب­فروشی حافظ.
فروزانی، سید ابوالقاسم و روستا، جمشید (1390)، «تحلیلی بر چگونگی روابط دولت سلاجقه روم با خلافت عباسی»، تاریخنامه ایران بعد از اسلام، سال اول، شماره دوم، ص 126 – 97.
فروزانی، ابوالقاسم (1393)، سلجوقیان از آغاز تا فرجام، تهران: سمت.
لسترنج، گای (1364)، جغرافیای تاریخی سرزمین­های خلافت شرقی، ترجمه محمود عرفان، چ 2، تهران: شرکت انتشارات علمی و فرهنگی.
لین­پل، استانلی (1363)، تاریخ دولت­های اسلامی و خاندان­های حکومتگر، ترجمه صادق سجادی، تهران: نشر تاریخ ایران.
مختصر سلجوقنامه (1350)، چاپ شده در اخبار سلاجقه روم، به اهتمام محمدجواد مشکور، تهران: کتابفروشی تهران.
مستوفی قزوینی، حمدالله (1339)، تاریخ گزیده، به اهتمام عبدالحسین نوایی، تهران: امیرکبیر.
مشکور، محمدجواد (1350). اخبار سلاجقه روم، تهران: کتابفروشی تهران
قناتغستانی، محمدمهدی (تابستان 1393)، «بررسی نسبت تعداد حکومت­های شام با میزان پیروزی مسلمانان در جنگ­های صلیبی از سال 490 ق تا 569 ق»، تاریخ اسلام در آیینه پژوهش، سال یازدهم، شماره اول، پیاپی سی و ششم، ص 94 – 73.
نیشابوری، ظهیرالدین (1332)، سلجوقنامه به همراه ذیل سلجوقنامه، تهران: گلاله خاور.
هولت، پی. ام (1378)، تاریخ اسلام (پژوهش دانشگاه کیمبریج)، ترجمه احمد آرام، چ 2، تهران: امیرکبیر.
همدانی، رشیدالدین فضل­الله (1386)، جامع­التواریخ (تاریخ آل­سلجوق)، تصحیح محمد روشن، تهران: مرکز پژوهش­های میراث مکتوب.
________________ (1392)، جامع­التواریخ (تاریخ ایران و اسلام)، تصحیح محمد روشن، ج 2، تهران: مرکز پژوهش­های میراث مکتوب.
یوسفی­فر، شهرام (1386)، تاریخ تحولات سیاسی، اجتماعی، اقتصادی، و فرهنگی ایران در دوره سلجوقیان، تهران: انتشارات پیام­نور.
Comnena, Anna (1928), The alexiad, edited and transluted by Elizabeth A. dawes, London: routedge, kegan Pau
Guedy, D. D. (2015). New Trends in The Political History of Iran Under the Great Saljuqs (11 th – 12 th Centuries), History Compass, 13/7, p:321 – 327.
Koc, Sedat (2013), Buyuk selcuklu turkiye selcuklu iliskileri, yuksek lisans twzi tarih anabilimdali, her hakki saklidir Ataturk universitesi, sosyal bilimler enstitusu, tarihi anabilimdali, yrd. D. dr. Hassan Geyikoglu.
Peacock, A. C. S. (2015), The great Seljuk empire, Edinburgh, University press.