مراکز آموزشی و فرهنگی مصر در عصر ممالیک

نویسندگان

1 استادیار گروه تاریخ و تمدن ملل اسلامی، دانشگاه زنجان.

2 استادیار گروه تاریخ و تمدن ملل اسلامی دانشگاه زنجان

3 کارشناس ارشد تاریخ و تمدن ملل اسلامی دانشگاه زنجان

چکیده

سرزمین مصر در زمان حکومت ممالیک (648-923 ق) به پایتخت فرهنگی جهان اسلام و محل ظهور و بروز مراکز و مؤسسات بزرگ آموزشی و چهره های شاخص در زمینه علوم مختلف تبدیل شد. این مقاله تلاش نموده به روش توصیفی- تحلیلی ضمن بررسی نهادهای آموزشی و فرهنگی ممالیک، کارکردهای آنان را نیز موردتوجه قرار دهد. این بررسی نشان میدهد سلاطین ممالیک به همراه بسیاری از اقشار دارای ثروت، قدرت، پایگاه دینی و اجتماعی به ساخت یا بازسازی و اختصاص موقوفات به مراکز آموزشی مانند مساجد، مدارس، کتابخانهها، خانقاه ها، رباطها و زوایا بپردازند و به پیشرفت علمی و فرهنگی جهان اسلام در این دوران کمک نمایند. برخی از این مراکز دارای کارکردهایی مانند نظامی، پزشکی، محل صوفیان، مرکز عبادی و ... بودند اما در این دوران دارای کارکرد آموزشی نیز شدند و به آموزش رشته های مختلف علوم میپرداختند.

کلیدواژه‌ها


احمد، عیسی (1401 ق). تاریخ البیمارستانات فی الاسلام، الطبعة الثانی، بیروت، دارالرائد العربی.
ابن‌بطوطه، ابوعبدالله (1985 م). تحفه النظار فی غرائب الامصار و عجائب الاسفار، دار بیروت.
 ابن‌تغری بردی، یوسف (بی‌تا). النجوم الزاهره فی ملوک مصر و قاهره، تحقیق محمد حسین شمس‌الدین، ج 9، دارالکتب مصر، وزارة الثقافة و الارشاد القومی.
ابن‌حجر، احمد بن علی (1392 ق). الدرر الکامنة فی الاعیان المأئه الثامنة، تحقیق مراقبه محمد عبدالمعید ضان، ج 6، صیدر آباد هند، مجلس دایرة المعارف العثمانیة.
ابن‌خلدون، عبدالرحمان (1408 ق). دیوان المبتدا و الخبر، مححق خلیل شهاده، ج 5، بیروت، دارالفکر.
ابن‌کثیر، عمادالدین اسماعیل، (1977) البدایة و النهایة، ج 14، بیروت: مکتبة المعارف.
ابن‌منظور، جمال الدین، (1414 ه.ق)، لسان العرب، ج 4، بیروت، دار صادر.
حتّی، فیلیپ خوری (1380). تاریخ عرب، ترجمه ابوالقاسم پاینده، تهران، آگاه: شرکت انتشارات علمی و فرهنگی.
حمدی عبدالمنعم، محمد حسین (2000 م). دراسات فی تاریخ الایوبیین و الممالیک، دارالمعرفة الجامعیه.
روحانی، سیدکاظم (1369). نظری به تاریخ هزار ساله دانشگاه الازهر، کیهان اندیشه، شماره 33، آذر و دی، ص 169.
زرین‌کوب، عبدالحسین (1387). کارنامه اسلام، تهران، انتشارات امیر کبیر.
ساکت، محمدحسین (1377). کانون‌های آموزشی در روزگار مملوکان مصر، مطالعات اسلامی، شماره  41 و 42، پاییز و زمستان، صفحه 215، 216، 225، 227.
سخاوی، شمس الدین محمد (بی‌تا). الضوء اللامع لاهل القرن التاسع، ج 1، 5، 6، بیروت، منشورات دارالمکبة الحیاة.
سروقامت، حسین (1382).نگاهی به یک دانشگاه اسلامی) مطالعه موردی، دانشگاه الازهر مصر(،  مطالعات معرفتی در دانشگاه اسلامی، شماره 18 و 19، تابستان و پاییز، ص 146.
سید النّشار، سید (1413 ق). تاریخ المکتبات فی مصر العصرالمملوکی، تقدیم محمد فتحی، عبدالهادی و جوزیف نسیم یوسف، لبنان، دارالمصدبه، الطبعة الاولی.
سیوطی، عبدالرحمان (1387 ق). حسن المحاضره، تحقیق محمد ابوالفضل ابراهیم، ج2، دارالاحیا‌الکتب‌العربی، عیسی البابی و شرکا، الطبعة الاولی.
ــــــــــــــــــــ (بی‌تا). تدریب الراوی فی شرح تقریب النواوی، تحقیق عبدالوهاب عبداللطیف، ج 2،  الریاض، مکتبة الریاض الحدیث.
عزالدین، محمد کمال الدین (1410 ق). الحرکة العلمیة فی مصر فی دولة الممالیک الجراکسة(عوامل ازدهارها، مراکزها، سمات‌ها)، بیروت، عام الکتاب، الطبعة الاولی.
غنیمه، عبدالرحیم (1377). تاریخ دانشگاه‌های بزرگ اسلامی، ترجمه نورالله کسائی، دانشگاه تهران.
قلقشندی، شهاب الدین احمد (1987). صبح الاعشی فی صناعه الانشاء، تحقیق د. یوسف علی، الطبعة الاولی. ج 11، طویل، دمشق، دارالفکر.
محیط طباطبایی، محمد (1317). قدیم‌ترین دانشگاه جهان جامع ازهر، تعلیم و تربیت، شماره 7، مهر، ص  مقریزی، احمد بن علی (1418 ق). المواعظ و الاعتبار بذکر الخطط و الاثار، الطبعة الاولی، ج 4، بیروت، دارالکتب العلمیة.
ـــــــــــــــــــــــ (1418 ق). السلوک لمعرفة الدول الملوک، محقق محمد عبدالقادر عطا،
الطبعة الاولی، ج2، بیروت، دار الکتب العلمیه.
موسوی بجنوردی، کاظم (1384). دانشنامه ایران، ج 2، تهران، مرکز دایرة المعارف بزرگ اسلامی.
ناصر الحجی، حیاة (1412 ق). صور من الحضارة العربیة الاسلامیة فی سلطنة الممالیک، کویت، دار القلم، الطبعة الاولی.
نویری، شهاب‌الدین (1423 ق). نهایة الأرب فی فنون الأدب، ج30، 32، القاهره، دارالکتب و الوثائق القومیة الطبعةالاولی.