مقایسه معماری «مساجد و کاخ‌های» قاهره با اندلس ـ مغرب در قرن چهارم و پنجم هجری قمری

نویسندگان

1 استاد گروه تاریخ دانشگاه اصفهان.

2 دکتری تخصصی تاریخ اسلام، مدرس دانشگاه پیام نور بندر امام خمینی.

چکیده

اعراب مسلمان با خروج از شبه جزیره و ورود به مناطق همجوار، از شیوه‌های معماری موجود در این مناطق شروع به تقلید کردند. آنها توانستند ماهرانه دگرگونی‌های فراوانی هماهنگ با تعالیم جدیدشان در آن به وجود آورند. در مصر و اندلس ـ مغرب در غرب متصرفات اسلامی، شاهد رواج معماری مسلمانان هستیم. علی رغم اساس قرار دادن معیارها و تعالیم دین اسلام در ساخت بناها، شاهد تفاوت معماری اسلامی در دنیای اسلام می‌باشیم. معماری هر ناحیه‌ای از نواحی دنیای اسلام، با شماری از ویژگی‌های خود متمایز می‌گردد. متأسفانه در تاریخ معماری اسلامی، ویژگی‌های خاص هر ناحیه و علل تفاوت آن از ناحیه دیگر، به‌درستی تبیین نشده است. ازاین‌رو، در این مقاله با این سؤال روبه‌رو هستیم که تشابهات، تفاوت‌ها و تأثیر و تأثرهای متقابل بین معماری قاهره با معماری اندلس ـ مغرب وجود دارد؟ (سؤال). معماری قاهره در دوره فاطمیان، بیشترین تأثیرپذیری را از اندلس ـ مغرب داشته است (فرضیه). بررسی تشابهات و تفاوت‌ها و یا به عبارتی دیگر، مقایسه معماری قاهره با اندلس ـ مغرب، مقصدی است که این مقاله پی می‌گیرد (هدف). در این نوشتار، سعی بر آن است تا با روش توصیفی ـ تحلیلی مقایسه‌ای و بر مبنای تحقیقات متقدم و بازسازی‌های دانشمندان معماری و تا حدودی تحقیقات متأخر، به مقایسه معماری قاهره با معماری اندلس ـ مغرب پرداخته شود (روش). بدون شک، می‌توان اذعان داشت که تأثیر و تأثراتی مابین معماری قاهره و اندلس ـ مغرب وجود داشت (یافته).

کلیدواژه‌ها


1. قرآن کریم
2. ابن الابار (1963)، الحلة السیراء، تحقیق حسین مونس، القاهرة.
3. ابن بطوطه (1960)، رحلة ابن بطوطه، بیروت: طبقه صادر.
4. ابن حیان (1954)، نصوص من المقتبس خاصة بزیادة عبدالرحمن الاوسط فی جامع قرطبه، لیدن: نشر لیفی بروفنسال، مجله اربیکا.
5. ابن خلکان (بی‌تا)، وفیات الاعیان، تحقیق احسان عباس، بیروت: دار احیا الترات العربی.
6. ابن عذاری (1950)، البنیان المغرب فی اخبار الاندلس و المغرب، تحقیق لووی پرونسال، بیروت: دار الثقافه.
7. ابن صاحب الصلاه (1964)، تاریخ المن بالامامة علی المستضعفین، تحقیق د. عبدالهادی، بیروت.
8. ابن القوطیه قرطبی (1868)، تاریخ افتتاح الاندلس، مدرید.
9. ایمن فؤاد سید (1992)، الاسلامیة فی مصر، الدارالاسلامیة المصریة البنابیة، الطبعة الاولی.
10. ابراهیم احمدالعدوی (بی نا)، مصر الاسلامیة.
11. احمد فکری (1961)، المدخل الی مساجد القاهرة و مدار سعا، الاسکندریة.
12. احمد عبدالطیب خنفی (بی نا)، المغاربة و الاندلسیون فی مصر، القاهرة.
13. احمد کمال عبدالفتاح (1987)، «حول العمارة فی مصر»، المجلة المعاریة «معمار»، جمیعة المهندسین المعمارین، العددان 14و13، القاهرة.
14. احمد فرید مصطفی (1998)، «القیم السلامیة فی العمران»، مجلة النباء، السعودیة: الجزءالاول، عدد 41.
15. انور الرفاعی (1377)، تاریخ هنر در سرویس‌های اسلامی، ترجمه عبدالرحیم قنوات، مشهد: جهاد دانشگاهی.
16. براند (1380)، رابرت هیلن، معماری و هنر اسلامی، ترجمه اردشیر اشرافی، تهران: روزنه.
17. حسین مونس (1981) المساجد، الکویت: عالم المعرفة، العدر 37.
18. حسن ابراهیم حسن، تاریخ السلام الدینی و السیاسی و الاجتماعی، بیروت: دار الجیل.
19. حسن عبدالوهاب (1993)، تاریخ المساجد، أوراق سرقیة، بیروت: الطبعة الثانیة.
20. دوریس برن ـ ابوسیف (1391)، معماری اسلامی در قاهره، مترجم اردشیر اشراقی، تهران: فرهنگستان هنر.
21. صلاح عاشورا (1380)، «العمارة الاسلامیة فی سوسة»، المجلة.
22. عبدالباقی ابراهیم (1990)، اسس التصمیم المعماری والتخطیط الحضری فی العصورالاسلامیة المختلفة، منظمة العواصم والمدن الاسلامیة، قاهرة.
23. عبدالعزیز سالم (1960)، المغرب الکبیر، ج2، الاسکندریة.
24. عبدالعزیز سالم (1958)، «اثر الفن الخلافی بقرطبه فی العمارة المسیحة باسبانیا و فرنسا»، مجلة المجلة، عدد14، القاهرة.
25. عبدالعزیز سالم (1992)، التأثیرات المتبادلة بین مصروالمغرب فی مجال فنون العمارة و الزخرفة.
26. عبدالله کامل موسی (2002)، العباسیون و آثارهم المعماریة فی العراق و مصر و افریقیا، دارالافاق العربیة (الطبعة الاولی).
27. عبدالناصر یاسین، الفنون الحرفیة الاسلامیة فی مصر منذفتح الاسلامی و حتی نهایة عصر الفاطی، الاسکندریة: دارالوفاء.
28. عزه حسین رزق (1991)، تأصیل القیم المعماریة الاسلامیة فی العمارة المصریة، الرباط.
29. عماد جعفر (1991)، تأثیر المنصج الاسلامی علی الطبایع و النفسیة فی تخطیط المدینة، المنصج الاسلامی فی تصمیم المعماری والحضاری، الرباط.
30. کرسول (1393)، گذری بر معماری متقدم مسلمانان، بازنگری جیمز آلن، مترجم مهدی گلچین عارفی، تهران: فرهنگستان هنر.
31. کریزول (ک. أ. س). العمارة الاسلامیة فی مصرفی العصرین الاخشیدی و الفاطمی.
32. محمد بدر الخولی (1975)، المؤتزات المناخیة و المعمارة العربیة، جامعة بیروت العربیة.
33. محمد محمد الکحلاوی (1992)، التأثیرات الفنیة المتبادلة بین فرق العالم الاسلامی و عربا فی محال الفنون الزخرفیة، القاهرة.
34. م. مزحات طاشکندی (1986)، مقدمة التعریف العمارة الاسلامیة، العدد 31.
35. مقری (بی تا)، نفح الطیب، تحقیق محمد محی الدین عبدالحمید، بیروت: دارالکتب العربی.
36. Ernsty. Grober 1978. Architecture of the Islamic world.
37. Castejon (1943) Exca vaciones del plan nacional ???? Medina- Azahara campana, Madrid.
38. Raymond (2001): cairo the city of the history American unwersity in cairo- Egypt.
39. Munzer (1951): Viajepor Espanay portagal, trad, hasta?? Caida del caliFd to de cardoba. Madr id.
40. Torres Balbas (1952): Arte his pano, musulman, hasta la caida del califat to de cordoba, Madrid.
41. Lambert (1949): les mosques de type and alouen en Espane et enAFrique danord, Al-Andalus, Vol, xiv.
42. Herz Feld (1912). Erster vorlau Figer Bericht uber diaAus grabunyen Von samarra. Berlin.
43. Grabar;olg;(1966)theEavliest Islamic Commemrative Strucrures;Arsorientalis.
44. Place;v;Ninive;et I Assyrie;avecdes;Essaiasde Restouyation per felex;paris.
45. Ballesteros;(1913) Sevillael sigloxIII;Madrid.
46. Maxmiliano;Los(1940);Documents arabes diplomatics del archive de lacorona deAragon;Medrid-Granad.
47.Diealafoy;M.Lart;(1889)entique;de lapers;Achemenides;Parthes;sasanidies;Paris.