روابط مذهبی ایران و عثمانی در دوره نادرشاه افشار

نویسندگان

1 استاد دانشگاه الزهراء تهران.

2 دانشیار دانشگاه خوارزمی تهران.

3 دانشجوی دکترای دانشگاه مذاهب اسلامی تهران

چکیده

تاکنون پژوهش‌های دامنه‌داری در زمینه پیدایش‌، خیزش و افول مسائل مذهبی در دوره نادرشاه افشار صورت گرفته است؛ اما هنوز زوایای ناگفته بسیاری نزد مورخان و محققان اسلام وجود دارد. آنچه مقرر است در این وجیزه بررسی شود، زاویه‌ای متفاوت و دغدغه‌ای پنهان برگرفته از این پرسش است که روابط مذهبی ایران و عثمانی در دوره نادرشاه چگونه است؟
نخستین فرضیه‌ای که به ذهن متبادر می‌شود، آن است که نادر با ابداع مذهب جعفری تلاش می‌کرد که اوّلاً قلمرو ایران را به پیش از دوران صفوی بازگرداند و ثانیاً خود، مقام برترین حاکم جهان اسلام را کسب کند. در این پژوهش، تصویری کلّی از روابط فکری ـ مذهبی میان ایران و عثمانی از زمان برگزاری شورای مغان، و سپس، مجمع مذهبی نجف و پس از آن، صلح نهایی وی با عثمانی مورد بررسی و دقت قرار می‌گیرد‌. در پایان نیز اثبات شده که هدف نادر از برقراری این روابط، رسیدن به توسعه‌طلبی ارضی و تبدیل شدن به برترین حاکم مسلمان بود؛ هرچند وی به طور کامل به اهدافش نرسید و در نهایت، با عثمانی کنار آمد.
روش بررسی در این پژوهش، متناسب با روش‌های معمول تاریخی، توصیفی ـ تحلیلی می‌باشد.

کلیدواژه‌ها


آوری، پیتر، (1389ش)، «افشاریان»، مندرج در: پیتر آوری و دیگران، تاریخ ایران (دوره افشار، زند، قاجار) از مجموعه تاریخ کمبریج، تهران: نشر جامی.
استرآبادی، میرزا مهدی خان، (1384ش)، جهانگشای نادری، به اهتمام سید عبدالله انوار، تهران: انجمن آثار و مفاخر فرهنگی، 1377ش.
ـــــ ، دره نادری، به اهتمام سید جعفر شهیدی، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
اعتمادالسلطنه، محمد حسن خان، (1367ش)، تاریخ منتظم ناصری، به تصحیح: دکتر محمد اسماعیل رضوانی، تهران: نشر دنیای کتاب.
باسورث، ادموندکلیفورد، (1381ش)، سلسله­های اسلامی جدید، ترجمه فریدون بدره­ای، تهران: مرکز بازشناسی اسلام و ایران.
جعفریان، رسول، (تابستان 1389ش)، «گزارشی تازه­یاب در باره سقوط صفویه، نادرشاه، روابط با عثمانی و انعکاس اخبار ایران در مکه مکرمه»، پیام بهارستان، بی­جا، ش 8.
خواجگی اصفهانی، محمود معصوم، (1368ش)، خلاصة السیر، زیر نظر ایرج افشار، تهران: انتشارات علمی.
دانش پژوه، محمدتقی، (1354ش)، «تسامح و گذشت دینی نادرشاه»، نشریه­ فرهنگ ایران زمین، بی­جا، ش 21.
سویدی، عبدالله بن حسین، (1323ق)، الحجج القطعیة لإتفاق الفرق الإسلامیة، قاهرة: المطبعة الحلبیة.
شاو، استنفورد، (1389ش)، «روابط ایران با امپراتوری عثمانی در سده­های 18 و 19 میلادی»‌، مندرج در: پیتر آوری و دیگران، تاریخ ایران (دوره افشار، زند، قاجار) از مجموعه­ تاریخ کمبریج، تهران: نشر جامی.
شعبانی، رضا، (1356ش)، «جهان‌بینی مذهبی نادرشاه»، مجله­ وحید، بی­جا، ش 221، نیمه اوّل آذرماه.
ـــــ ، (1349ش)، «سیاست مذهبی نادرشاه افشار»، مجله­ وحید، بی­جا، ش81، شهریورماه.
فریزر، جیمز، (1386ش)، «تاریخ زندگی نادرشاه»، مندرج در: صادق رضازاده شفق، نادرشاه، نشر ثالث.
فلور، ویلم، (1368ش)، حکومت نادرشاه (به روایت منابع هلندی)، ترجمه دکتر ابوالقاسم سری، تهران: انتشارات توس.
لاکهارت، لارنس، (1383ش)، انقراض سلسله­ صفویه، ترجمه­ اسماعیل دولتشاهی، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
ـــــ ، (1386ش)، «اعمال و اخلاق نادرشاه»، مندرج در: صادق رضازاده شفق، نادرشاه، تهران: نشر ثالث.
مرعشی صفوی، میرزا محمد خلیل، (1363)، مجمع التواریخ در تاریخ انقراض صفویه و وقایع بعد، تصحیح عباس اقبال آشتیانی، بی‌جا: چاپخانه احمدی.
مروی، محمدکاظم، (1364ش)، عالم‌آرای نادری، به تصحیح و مقدمه و توضیحات و حواشی و فهرست­ها دکتر محمدامین ریاحی، بی­جا: کتاب‌فروشی زوار.
مستوفی، محمدحسن، (1375ش)، زبدة التواریخ، تصحیح بهروز گودرزی، تهران: بنیاد موقوفات دکتر محمود افشار.
مینورسکی، و.، (2536ش)، تاریخچه­ نادرشاه، ترجمه رشید یاسمی، تهران: کتاب‌های سیمرغ وابسته به: مؤسسه انتشارات امیرکبیر.
واله اصفهانی، محمد سیف، (1382ش)، ایران در زمان شاه صفی و شاه عباس دوم، تصحیح و تعلیق و توضیح و اضافات دکتر محمد رضا نصیری، تهران: انجمن آثار و مفاخر فرهنگی.
هنوی، جونس، (1346ش)، زندگی نادرشاه، ترجمه اسماعیل دولتشاهی، تهران: بنگاه ترجمه و نشرکتاب.
Garthwaite, G.R., (2010), “Transition: the end of the old order Iranin the eighteenth century”, in David O.Morgan and Anthony Reid (ed.), the New Cambridge history of Islam, Vol.III: the Eastern Islamic world Eleventh to Eighteenth centuries, Cambridge, 504-525.
Perry, J. R., ''Nadir Shah '', EI 2, Vol. VII, 853-856.
Quinn, Sholeh A., (2010), “Iran under Safavid rule” , in David o. Morgan and Anthony Reid (ed.), the new Cambridge history of Islam ,Vol. III. The Eastern Islamic world Eleventh to Eighteenth centuries, Cambridge, 203-238.
Tucker, Ernest; ''Nadir Shah and the Jafari Madhhab Reconsidered'', Iranian studies , vol.27/ No‌.1/4, Religion and Society in Islamic Iran during the Pre-Modern Era (1994), Taylor and Francis , ltd‌.on behalf of International society of Iranian studies.
Tucker, Ernest s. (2006), Nadir Shah's Quest for legitimacy in post- Safavid Iran, university Press of Florida, 2006.

منابع تُرک

آرشیو نخست وزیری ترکیه‌، دفاتر نامه همایون، جلد هفتم و هشتم.
subhi,mehmet efendi,subhi tarihi sami ve şakir tarihileri ile birlikte
1730-1744,inceleme ve karşilaştirmali metşn mesut aydiner,istanbul.
Kitabevi2007.
şemdanizade,fındıklılı süleyman efendi,meri t-tevarih.ed.münir akepe ,edebyat fakültesi,matbaasi,1976.
mehmet paşa,koka rağib ,tahkık ve teffik-osmanlı-iran diplomatik münasebeterindr mezhep tartışması-hazırlayan ahmet zeki istanbul,kitabevi 2003.