رفتار سیاسی دولت شیعی‌مذهب ادریسیان با دولت امویان اندلس

نویسندگان

1 دکترای تاریخ اسلام دانشگاه الزهرا.

2 دانشیار گروه تاریخ دانشگاه تربیت مدرس.

چکیده

سرزمین مغرب اسلامی از آغاز گسترش اسلام تا قرن چهارم هجری، پذیرای دولت­های اسلامی از جمله ادریسیان (372-172ﻫ.ق) بوده است. بنا به اقتضای همجواری سرزمینی، همسودی و همچنین حفظ منافع از جمله در عرصه اقتصادی، گاه میان دولت­های مغرب‌نشین و دولت امویان اندلس (422-138ﻫ.ق) نیز پیوندی سیاسی به وجود آمده است که به دلیل جدا بودن اندلس از مغرب، آنان را در حاشیه مناسبات با مغرب قرار داده است و زمینه دخالت دوجانبه امویان و دولت­های مغرب‌نشین همچون ادریسیان را در امور سرزمین­های همدیگر فراهم کرده است. تقارن میان دولت­های مذکور، به نزدیکی در روابط میان آنها انجامیده است. این روابط و تأثیر و تأثر آنها بر یکدیگر و به­ویژه در رفتار سیاسی ادریسیان با امویان اندلس، شکل‌دهنده سؤالاتی شده است که عبارت‌اند از اینکه: علل مؤثر بر رفتار سیاسی دولت شیعی ادریسیان با دولت امویان اندلس چه بود؟ و چه نتایجی برای این دولت داشته است؟
پاسخ دادن به این پرسش­ها، برای رسیدن به تبیین رفتار سیاسی شکل گرفته است و دولت ادریسیان غالباً برای رسیدن به قدرت، حفظ آن، تثبیت مشروعیت خود و به طور کلی، چگونگی کسب و حفظ قدرت، نوعی از رفتار سیاسی را که غالباً مسالمت‌آمیز بود، در پیش گرفت. بر این اساس، پژوهش حاضر در صدد است تا با روش تاریخی متکی بر توصیف و تحلیلی، رفتار سیاسی دولت­ ادریسیان را با دولت امویان اندلس بر مبنای ساختار قدرت در مکتب کثرت­گرایان، مورد بررسی قرار دهد.

کلیدواژه‌ها


آقابخشی، علی، افشاری راد، مینو، (۱۳۷۴)، فرهنگ علوم سیاسی، تهران: مرکز اطلاعات و مدارک علمی ایران.
ابن‌الابار، ابوعبدالله محمدبن‌عبدالله، ( 1985)، الحلة السیرا فی اشعار الامرا، ج1، قاهره: دارالمعارف، 1985م.
ابن‌ابی‌زرع فاسی، علی‌بن‌محمد احمد، (1972)، الانیس المطرب بروض القرطاس، رباط: المصور للطباعة و الوراقة.
ابن‌اثیر، عزالدین علی، (۱۳۷۱)، الکامل، ج ۱۶، ترجمه ابوالقاسم حالت و عباس خلیلی، تهران: مؤسسه مطبوعات علمی.
ابن‌حزم اندلسی، محمد‌بن‌علی احمد‌بن‌سعید، (1971)، جمهرة انساب العرب، مصر: دارالمعارف.
ابن‌حوقل، ابوالقاسم، (بی­تا)، صورة الارض، بیروت: دارالمکتبة الحیاة.
ابن‌حیان قرطبی، حیان‌بن‌خلف، (۲۰۰۳)، السفر الثانی من کتاب المقتبس، ریاض: للبوحوث و الدراسات الاسلامیة.
ابن‌خردادبه، ابوالقاسم عبیدالله‌بن‌عبدالله، (1988)، المسالک و الممالک، بیروت: دار لإحیاء التراث العربی.
ـــــ ، (۱۳۷۰)، مسالک و ممالک، ترجمه حسین قره چانلو، تهران: مترجم.
ابن‌خطیب، لسان الدین، (1956)، اعمال الاعلام، بیروت: دارالمکشوف.
ابن‌خلدون، عبدالرحمن‌بن‌محمد، العبر ودیوان المبتدأ والخبر فی أیام العرب والعجم والبربر، ومن عاصرهم من ذوی السلطان الأکبر، (۱۳۶۳)، ج4، ۳ و ۵، ترجمه عبدالمحمد آیتی، تهران: مطالعات و تحقیقات فرهنگی.
ابن‌سعید، علی‌بن‌موسی، المغرب فی حلی المغرب، (بی­تا)، تحقیق شوقی ضیف، مصر: دارالمعارف.
ابن‌عذاری مراکشی، محمدبن‌محمد، (1998)، البیان المغرب فی اخبار الاندلس و المغرب، ج1و 2، بیروت: دارالثقافة.
ابن‌عماد حنبلی، ابی‌فلاح عبدالحی، (بی­تا)، شذرات الذهب فی اخبار من ذهب، ج1، بیروت: مکتبة تجاری للطباعة و النشر و التوزیع.
ابن‌قوطیه، ابوبکر محمد‌بن‌عمر، (۱۳۶۹)، تاریخ فتح اندلس، ترجمه حمیدرضا شیخی، مشهد: بنیاد پژوهش‌های اسلامی.
ادریسی، محمد‌بن‌محمد، (۱۴۰۹)، نزهة المشتاق فی اختراق الآفاق، ج1، بیروت: عالم الکتب.
اسماعیل عبدالرزاق، محمود، (۱۳۸۳)، ادریسیان؛ یافته‌های جدید، ترجمه حجت الله جودکی، تهران: باز.
اسماعیل عبدالرزاق، محمود، (بی­تا)، الاغالبة، قاهره: مکتبة سعید رأفت.
البکری، ابی‌عبیدعبدالله‌بن‌عبدالعزیز‌بن‌محمد، (بی­تا)، المسالک و الممالک، ج2، بیروت: دارالکتب العلمیة.
العبادی، احمدمختار، (بی­تا)، فی تاریخ المغرب و الاندلس، بیروت: دارالنهضة.
بابایی، پرویز، فرهنگ اصطلاحات و مکتب‌های سیاسی، (1391)، تهران: نگاه.
پرووانسال، لوی، الاسلام فی المغرب و الاندلس، (بی­تا)، ترجمه سید محمود عبدالعزیز سالم و محمد صلاح الدین حلمی، قاهرة: دارالنهضة.
حمیری، ابی‌عبدالله محمد‌بن‌عبدالله‌بن‌منعم، (1937)، صفة جزیرة الاندلس، قاهرة: مطبعة التالیف و الترجمه و النشر.
دال، رابرت، (1370)، قدرت به عنوان کنترل رفتار، تهران: مطالعات و تحقیقات فرهنگی.
دبوز، محمدعلی، (1963)، تاریخ المغرب الکبیر، ج3، بی­جا: احیاء الکتب العربیة.
احمد‌بن‌سهل الرازی، (۱۹۹۵)، اخبار فخ، بیروت: دارالغرب الاسلامی.
زبیب، نجیب، دولة التشیع فی بلاد المغرب، (۱۹۹۳)، بیروت: دارالامی للثقافة و العلوم.
سلاوی، احمد، (۱۹۵۴)، الاستقصاء لاخبار دول مغرب الاقصی، ج1، مغرب، دارالبیضاء.
عنان، محمد عبدالله، (1366)، تاریخ دولت اسلامی در اندلس، ج1، ترجمه محمدابراهیم آیتی، تهران: کیهان.
کریمی، غلامرضا، (1382)، «جامعه‌شناسی رفتار سیاسی»، ماهنامه اندیشه و تاریخ سیاسی ایران معاصر، ش13.
کلگ، استوارت، (1383)، چهارچوب‌های قدرت، ترجمه مصطفی یونسی، چاپ دوم، تهران: پژوهشکده مطالعات راهبردی.
کنون، عبدالله، (۱۹۶۱)، النبوغ المغربی فی الادب العربی، ج1، چاپ دوم، بیروت: دارالکتب اللبنانی.
گالبرایت، جان کنت، (۱۳۷۰)، آناتومی قدرت، ترجمه احمد شهسا، تهران: نگارش.
مایکل، راش، (1385)، جامعه و سیاست، ترجمه منوچهر ستوده، تهران: سمت.
مجهول المؤلف، (۱۳۸۵)، اخبار مجموعه، بغداد، مکتبة المثنی.
مسعودی، ابوالحسن علی‌بن‌حسین، (۱۴۰۹)، مروج الذهب و معادن الجوهر، تحقیق اسعد داغر، ج3، چاپ دوم، قم: دارالهجرة.
المقری التلسمانی، احمد، (۲۰۰۴)، نفح الطیب من غصن الاندلس الرطیب، ج2، بیروت: بی­نا.
مونس، حسین، (۲۰۰۴) معالم تاریخ المغرب و الاندلس، بی­جا: مکتبة الأسرة.
نصرالله، سعدون، (۲۰۰۳)، تاریخ العرب السیاسی فی المغرب، بیروت: دارالنهضة العربیة.
نصرالله، سعدون، (1987)، دولة الادارسة فی المغرب، بیروت: دارالنهضة العربیة.
نعنعی، عبدالمجید، (۱۳۸۶)، دولت امویان در اندلس، ترجمه محمد سپهری، قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.