عوامل درونی انحطاط تمدن اسلامی از دیدگاه اقبال لاهوری با تأکید بر اشعار اردو

نویسندگان

1 استادیار پژوهشکده علوم اسلامی امام صادق(ع)

2 دانشجوی دکترای تاریخ تمدن اسلامی جامعة المصطفی العالمیة.

چکیده

سلطه استعمار و عقب‌ماندگی جوامع اسلامی از یک سو، و پیشترفت اروپا از سوی دیگر، متفکران اسلامی را واداشت تا عوامل انحطاط تمدن اسلامی را شناسایی کرده، زمینه‌های ایجاد تحول و اصلاح را فراهم آورند. این روند اصلاح، ابتدا با اقدامات سید جمال الدین آغاز شد و با حرکت اندیشمندان دیگری چون: کواکبی، عبده، رشیدرضا، اقبال و نظایرآن تداوم یافت. (تاریخچه موضوع)
اما زوایا و ابعاد اندیشه اقبال لاهوری، در باره علل درونی انحطاط تمدن اسلامی در اشعار اردوی وی، به‌روشنی تبیین نشده است. (تبیین مسئله) این موضوع مهمی است که اندیشمندان به صورت جدی به آن نپرداختند. (پیشینه تحقیق) بنابرین، طرح اینکه عوامل درونی انحطاط تمدن اسلامی در اشعار اردو اقبال کدام‌اند، پرسش اساسی نوشتار حاضر است.(سؤال) انحراف‌های فکری و دینی، سنت‌گرایی و محافظه‌کاری، انحطاط فرهنگی و اختلافات داخلی، مهم‌ترین عوامل درونی انحطاط تمدن اسلامی به شمار می‌آیند. (فرضیه)
از مقاصد این مقاله، شناسایی عوامل درونی انحطاط تمدن اسلامی در اشعار اردوی اقبال است؛ تا اینکه با پرهیز از آنها بتوانیم زمینه‌های ایجاد تحول و اصلاح را در کشورهای اسلامی فراهم آوریم. (هدف) این نوشتار، با روش توصیفی ـ تحلیلی در صدد بیان عوامل درونی انحطاط تمدن اسلامی می‌باشد. (روش) مقاله بر لزوم وحدت امت اسلامی، جد و جهد را در سایه تعقل و تفکر و مبارزه با تحجر و رکود فکری تأکید می‌کند. (یافته)

کلیدواژه‌ها


قرآن کریم.
ابن الأثیر، عزّالدین ابوالحسن على (۱۹۹۴م)، الکامل فى التاریخ، تحقیق مکتب التراث، بیروت: دار احیاء التراث العربى.
ابن منظور، جمال‏الدین محمد بن مکرم (۱۹۹۷)، لسان العرب‏، بیروت: دار صادر.
اقبال، محمد (۱۳۹۰)، احیای فکر دینی در اسلام، ترجمه احمد آرام، تهران: شرکت سهامی انتشار، چاپ اول.
ـــــ (۱۹۹۰). کلیات اقبال (فارسی)، لاهور: به اهتمام اقبال اکادمی پاکستان.
ـــــ (۱۹۹۴). کلیات اقبال (اردو)، لاهور: به اهتمام اقبال اکادمی پاکستان، چاپ دوم.
اکرام، محمد. رود کوثر، لاهور: اداره ثقافت اسلامیه، ۲۰۰۵م.
جاوید، اقبال (۱۳۷۲)، زندگی و افکار علامه اقبال، ترجمه شهیندخت مقدم، مشهد: انتشارات آستان قدس رضوی، چاپ دوم.
جهان‌بین، اسماعیل (۱۳۹۰)، «راهکارهای سر سید احمدخان برای حل بحران عقب‌ماندگی جوامع اسلامی شبه‌قاره»، سخن تاریخ، ش ۱۵، زمستان، ص ۱۲۴ـ۱۰۳.
حقیقت، عبدالرفیع (۱۳۵۷)، اقبال شرق، تهران: بنیاد نیکوکاری نوریانی.
حکیمی، محمود (۱۳۸۰)، در مدرسه اقبال لاهوری، تهران: انتشارات قلم.
خامنه‌ای، سیدعلی (۱۳۶۵)، در شناخت اقبال، سخنرانی آیت‌الله خامنه‌ای، تهران: انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
دورانت، ویلیام جیمز (۱۳۷۰)، تاریخ تمدن (مشرق‎زمین، گاهواره تمدن)، تهران: سازمان انتشارات و آموزش انقلاب اسلامى.
زیدی، اسرار (۱۹۹۸)، شرح کلیات اقبال اردو (بانگ درا)، لاهور: محمد بشیر ایند سنز.
شریعتی، علی (۱۳۸۴)، ما و اقبال، تهران: انتشارات الهام بنیاد فرهنگی دکتر علی شریعتی، چاپ نهم.
عمید، حسن (۱۳۷۶)، فرهنگ عمید، تهران: انتشارات امیرکبیر.
قربانى، زین‏العابدین (۱۳۷۴)، علل پیشرفت اسلام و انحطاط مسلمین‏، تهران: دفتر نشر فرهنگ اسلامى.
گنائی، مشتاق ‌‌احمد (۲۰۰۳)، نظریه‌ اجتهاداور اقبال، سرینگر: شالیمار آرت پریس.
مجموعه مقالات همایش علامه اقبال (۱۳۸۰)، تهران: مرکز چاپ و انتشارات وزارت امور خارجه، چاپ اول.
محمد، احمد خـان (۱۹۷۸)، اقبال اور مـسئله تـعلیم، لاهور: اقبال آکادمی پاکستان.
المسعودى، ابى‏الحسن على بن الحسین بن على (۱۴۰۹)، مروج الذهب و معادن الجوهر، ۴ جلد، تحقیق: محمد محى‏الدین عبدالحمید، بیروت.
مطهرى، مرتضى ‏(۱۳۷۷)، مجموعه آثار شهید مطهرى، تهران ـ قم: انتشارات صدرا، چاپ هشتم.
معین، محمد (۱۳۷۵)، فرهنگ معین، تهران: انتشارات امیرکبیر.
نصر، سید حسین (۱۳۸۳)، اسلام و تنگناهای انسان متجدد (ترجمه انشاالله رحمتی)، تهران: دفتر پژوهش و نشر سهروردی، چاپ اول.
نظامی، خلیق احمد (۱۹۷۸)، شاه ولی الله کی سیاسی مکتوبات، لاهور: اداره اسلامیات، چاپ اول.
هاشمی، سید محمدجواد (۱۳۸۲)، علامه اقبال لاهوری بیدار گر شرق، نهاد نمایندگی مقام معظم رهبری در امور اهل‌سنّت سیستان بلوچستان، چ اول.