بررسی و نقد جانشینی در کتاب جانشینی حضرت محمد(ص)

نویسندگان

1 استادیار و عضو هیئت علمی گروه تاریخ دانشگاه الزهرا(ع)

2 کارشناسی ارشد تاریخ اسلام.

چکیده

در جریان نو شدن مذهبی، پژوهش در زمینه استشراق و شیعه ­پژوهی، جایگاه ویژه­ای دارد و در این میان، ویلفرد فردیناند مادلونگ[1] به­سبب آثار بسیارش، مستشرقی برجسته و شایسته توجه است. در این نوشتار، کتاب جانشینی محمد(ص) او، بررسی شده تا دیدگاه و تفکر وی در باره جانشینی پیامبر(ص) دست‌مایه بررسی و نقد قرار گیرد.
بدین ­منظور، با بررسی دوره ­های خلافت ابوبکر، عمر، عثمان و حضرت علی(ع)، به تبیین دیدگاه ایشان در زمینه تدبیر، آینده­ نگری، سیاست­مداری و تحولات سیاسی در دوره هریک پرداخته شده است. با توجه به رویکرد تحلیل تاریخی ـ جامعه ­شناختی که کتاب جانشینی بر مبنای آن نگاشته شده و از لوازم این رویکرد و البته کار تاریخی، نگاه زمینی و طبیعی به حوادث است، نه نگاه ماوراءالطبیعه، این فهم حاصل گردیده است که مادلونگ، علم غیب پیامبری ـ که خصوصیتی فراطبیعی است ـ را در نظر نگرفته و بر این باور است که محمد(ص)، از مرگ زودهنگام خویش مطلع نبوده تا برای خود جانشینی تعیین نماید. در همین راستا، وی اذعان می‌دارد که قرآن اشاره صریحی به جانشینی علی(ع) ندارد و ایشان را صرفاً بر مبنای داستان‌های قرآن در باره خلافت پیامبران سلف و خاندان ایشان، مستحق جانشینی پیامبر(ص) می­داند و می­گوید که همچون پیامبران گذشته، محمد(ص) نیز به­ یقین می‌خواست یکی از افراد خاندانش جانشین او گردد. گفتنی است که پژوهش حاضر، به روش توصیفی ـ تحلیلی و باتوجه­ به داده­ های اسنادی و کتابخانه‌­ای صورت پذیرفته است.



[1]. Wilferd Ferdinand Madelung.

کلیدواژه‌ها


قرآن کریم.
ابن ابی الحدید، شرح نهج‌البلاغه، با تحقیق محمد ابوالفضل، ط مصر ،ج 13.
ابن قتیبه، الامامة و السیاسة، به اهتمام محمد محمود الرافعی، قاهره 1322/1904، 2ج.
ابن اسحاق، سیره ابن اسحاق، تهران: دفتر مطالعات تاریخ و معارف اسلامی، چ اول 1410ق، ج 4.
ابن عبد البر، الاستیعاب، ج3.
ابن عساکر، تاریخ دمشق، لبنان، بیروت، ناشر: دارالفکر، للطباعة والنشر والتوزیع، ج60.
احمد بن حنبل،  مسند، مصر، ط دارالمعارف، ج 2 .
امینی، علامه شیخ عبدالحسین، گزیده جامع الغدیر، تلخیص و ترجمه محمدحسن شفیعی شاهرودی، قم: قلم مکنون، چ 2، 1428ق.
بلاذری، الانساب الاشراف، به اهتمام محمد حمیدالله، قاهره 1959، ج1.
ثقفی، ابراهیم بن محمد، الغارات، به اهتمام جلال­الدین محدث ارموی، تهران 1395.
حاکم حسکانی حنفی، شواهد التنزیل، ط بیروت، ج1.
حرعاملی، محمد، وسایل الشیعه، قم: موسسه آل البیت، چ اول 1414ه.ق، ج29.
حنفی، مقاتل بن عطیه، الامامة و الخلافة، چ بیروت، بی­تا، ج1.
السیوطی، جلال الدین، الدر المنثور فی التفسیر بالمأثور، بیروت، ط افست بیروت، ج 2.
شافعی، ابن عساکر، ترجمة الامام علی بن ابی طالب از تاریخ دمشق، ط 1 بیروت، ج 1.
شهرستانی، ابی­الفتح عبدالکریم، الملل و النحل، بیروت ناصرللثقافه، 1981.
شیخ مفید، ارشاد، به اهتمام کاظم الموسوی المیاموی، تهران: 1377 ش، ج 2، ص 183.
طبرانی، سلیمان، المعجم الأوسط، محقق: طارق بن عوض الله و محسن الحسینی، ناشر: دارالحرمین، چ اول، 1415ه.ق، ج 6.
طبری، محمد بن جریر، تاریخ طبری، ترجمه ابوالقاسم پاینده، تهران: انتشارات اساطیر، چ دوم 1362.
مسعودی، اثبات الوصیه، چ بیروت، بی­تا.
نصر بن مزاحم منقری، وقعه صفین، ترجمه پرویز اتابکی، تهران: انتشارات و آموزش انقلاب اسلامی، چ 2، 1370 ش.
واقدی، المغازی، به اهتمام جونز، لندن: 1966، ج 3 .
واقدی، المغازی، ترجمه محمود مهدوی دامغانی، تهران: مرکز نشر دانشگاهی، 1369، چ 2.
آهنگران، محمد رسول، "تدابیر پیشگیرانه دین اسلام از خونریزی و جنگ مسلمانان با غیرمسلمانان"، قم: دانشگاه مفید(مرکز مطالعات حقوق بشر)، حقوق بشر، ج 4، ش 2(پاییز و زمستان 1388).
تقوی، هدیه،"بررسی و نقد دیدگاه مادلونگ در کتاب جانشینی محمدn: بخش خلافت علیA"، مجموعه مقالات همایش بین‌المللی تشیع و خاورشناسان، قم: خاکریز،1388، ج 7.
حضرتی، حسن، روش پژوهش در تاریخ شناسی؛ با تاکید بر اصول و قواعد رساله نویسی، تهران: پژوهشکده امام خمینی و انقلاب اسلامی، معاونت پژوهشی، چ اول 1390.
دشتی، محمد، ترجمه نهج‌البلاغه، قم: انتشارات ظهور، چ1، 1379.
مادلونگ، ویلفرد، جانشینی حضرت محمدn؛ پژوهشی پیرامون خلافت نخستین، ترجمه: احمد نمایی و دیگران، مشهد: بنیاد پژوهش­های اسلامی، چ 2، 1385.
موسوی، شرف الدین، گزینش و بازنویسی علی اصغر مروج خراسانی: استفاده از ترجمه محمد جعفر امامی، گفت و شنودهای مذهبی حق جو و حق شناس، قم: بنیاد معارف اسلامی، چ8، 1385.
هدایی، علیرضا،" نقد جانشینی محمدn"، نشریه کتاب ماه دین، ش 26.
W. Madelung, "SHI'A", EI, ed.1
W. Madelung, "SHI'ISM IN THE AGE OF THE RIGHTLY- GUIDED CALIPHS".
W. Madelung, "IMAMA", EI, ed.1.
* ترجمه سه مقاله فوق را خانم نفیسه شکور انجام داده است.
(سایت موسسه مطالعات اسماعیلی لندن)   .www. Lis.ac.uk