نقش عبدالمومن بن علی در تحولات سیاسی، اقتصادی و فرهنگی دولت موحدون(524- 558 هـ/ 1130- 1163م)

نوع مقاله : مقاله علمی - پژوهشی

نویسنده

عضو هیئت علمی مجتمع آموزش عالی اسفراین، ایران

10.22034/mte.2022.11637.1521

چکیده

نهضت موحدون به عنوان یکی از تاثیرگذارترین حرکتهای سیاسی و دینی قرن ششم در مغرب اسلامی موفق گشت با تلاشهای محمدبن تومرت و با تاکید بر اندیشه‌ای جدید، موجودیت یافته و طولی نکشید که با همراهی قبایل مختلف در مغرب و اندلس حاکمیت یابد. براین اساس آنچه از منظر این پژوهش مهم به نظر می‌رسد، تداوم و استقرار نظام سیاسی پس از ابن تومرت است که در دوره عبدالمومن‌بن علی رقم خورد. دوره‌ای که علاوه بر ساخت نظام سیاسی، در حوزه‌های تمدنی نیز اقداماتی صورت گرفت و منجر به دگردیسی نهضت موحدون به حکومتی مقتدر گشت. پژوهش حاضر با رویکردی تحلیلی و با تاکید منابع به دنبال پاسخ به این پرسش است که؛ نهضت موحدون پس از ابن‌تومرت چه تحولاتی از سر گذراند و چگونه تبدیل به نظام سیاسی و تمدنی گشت؟ چنین به نظر می‌رسد که عبدالمومن‌بن‌علی موفق شد هم اندیشه تومرتی را تداوم بخشد و هم در ساختار سیاسی، تحولات اداری و ساختارهای تمدنی موحدون نوعی دگردیسی ایجاد کند که نهضت ابتدایی تبدیل به دولتی مقتدر گردد و دوران شکوفایی موحدون رقم بخورد. در این پژوهش با واکاوی شرایط موحدون پس از ابن تومرت، به تداوم نهضت موحدی و دگردیسی به دولتی مقتدر پرداخته می‌شود.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

عنوان مقاله [English]

The Role of ʿAbd al-Muʾmin ibn ʿAli in the Political, Economic, and Cultural Transformations of the Almohad State (A.H. 524–558 / A.D. 1130–1163)

نویسنده [English]

  • Mohammad Hassan Behnamfar
Faculty Member, Esfarayen Higher Education Complex, Iran
چکیده [English]

The Almohad movement, as one of the most influential political and religious movements of the sixth century AH in the Maghreb, was established through the efforts of Muhammad ibn Tumart and the promotion of new ideological principles, and it soon gained authority with the support of various tribes in the Maghreb and Al-Andalus. This study focuses on the continuity and consolidation of the political system after Ibn Tumart, particularly during the reign of ʿAbd al-Muʾmin ibn ʿAli. This period not only involved the establishment of a political system but also witnessed initiatives in civilizational domains, transforming the Almohad movement into a powerful governing authority. Employing an analytical approach and emphasizing historical sources, the research seeks to answer the question: What transformations did the Almohad movement undergo after Ibn Tumart, and how did it evolve into a political and civilizational system? The findings suggest that ʿAbd al-Muʾmin ibn ʿAli successfully preserved Ibn Tumart’s ideological legacy while implementing political, administrative, and civilizational reforms, resulting in the transformation of the initial movement into a powerful state and marking the period of Almohad prosperity. This research examines the conditions of the Almohads after Ibn Tumart, and discusses the continuation of the Almohad movement and its transformation into a state power.

کلیدواژه‌ها [English]

  • "Muhammad Ibn Tūmart
  • ""Abd al-Mu'min ibn Ali"
  • "Almohads state'
  • "Maghrib"
  • "Political change"

مراجع

  1.  

    1. آیتی، محمدابراهیم (1376) اندلس یا تاریخ حکومت مسلمین در اروپا، تهران: دانشگاه تهران.
    2. ابن ابی دینار، ابوعبدلله محمد (1286) المونس فی اخبار افریقیه و تونس، تونس: مطبعه الدوله التونسیه.
    3. ابن ابی زرع فاسی، ابوالحسن علی بن عبدالله (۱۴۲0ق / ۱۹۹۹ م). الانیس المطرب بروض القرطاس فی اخبار ملوک المغرب و تاریخ مدینه فاس، به کوشش عبدالوهاب بن منصور، رباط: المطبعه الملکیه.
    4. ابن اثیر، ابوالحسن علی بن محمد (1965م). الکامل فی التاریخ، ج 10 و 11، بیروت: دار الصادر و دار البیروت.
    5. ابن تومرت، محمد بن عبدلله (1997م). اعز ما یطلب، تقدیم و تحقیق: عبدالغنی ابوالعزم، رباط: موسسه الغنی للنشر.
    6. ابن حوقل، ابوالقاسم (1992) صوره الارض، بیروت: منشورات دار مکتبه الحیاه.
    7. ابن خطیب غرناطی، لسان الدین ابوعبدالله محمد(1977). الاحاطه فی اخبار غرناطه، تحقیق محمدعبدالله عنان، قاهره: بی­نا.
    8. ابن خلدون، عبدالرحمن (1956- 1959م). العبر و دیوان المبتداء و الخبر، ج 6، بیروت: دارالکتاب البنانی.
    9. ابن خلکان، ابوالعباس شمس الدین [بی­تا] وفیات الاعیان و انباء ابناء اهل الزمان، تحقیق: احسان عباس، بیروت: دارصادر.
    10. ابن صاحب الصلاه، عبدالملک (1987)، المن بالامامه، بیروت، دارالغرب الاسلامی.
    11. ابن عذاری المراکشی، ابوالعباس احمد (1985)، البیان المغرب فی اختصار اخبار ملوک الاندلس و المغرب: القسم الموحدی، تحقیق مجموعة من الأستاذة، بیروت: دار الغرب الإسلامی.
    12. ابن قطان مراکشی، علی بن محمد (1990م). نظم الجمان لترتیب ماسلف من اخبار الزمان، تحقیق، محمود علی مکی، بیروت: دارالغرب الاسلامی.
    13. ابن­مامی، محمدالباجی (1418هـ/ 1998م) «لمحه تاریخیه حول مدینه تونس» مجله التاریخ العربی، ع5، جمعیه المورخین المغاربه، 277- 292.
    14. ابومصطفی، کمال سید (1996) جوانب من الحیاه الاجتماعیه و الاقتصادیه و الدینیه و العلمیه فی المغرب الاسلامی من خلال نوازل و فتاوی الونشریسی، الاسکندریه: مرکز الاسکندریه للکتاب.
    15. الاستبصار فی عجائب الامصار (1985م). تحقیق سعد زغلول عبد الحمید، مغرب: الدار البیضاء.
    16. اشباخ، یوسف (1958) تاریخ الاندلس فی عهد المرابطین و الموحدین، ترجمه محمدعبدالله عنان، قاهره.
    17. بروفنسال، لیفی [بی­تا]، الاسلام فی المغرب والاندلس، ترجمه عبدالعزیز سالم، مصر: مطبعه نهضه مصر.
    18. بروفنسال، لویی (1941) مطبوعات معهد العلوم العلیا المغربیه، الجزء العاشر، مجموع رسائل موحدیه من انشاء کتاب الدوله المومنیه، رباط: المطبعه الاقتصادیه لصاحبها مصطفی بن عبدالله.
    19. بن قربه، صالح (2007) عبدالمومن بن علی موحد بلاد المغرب، الجزائر: عاصمه الثقافه العربیه.
    20. بنعبدالله، عبدالعزیز (1980) «التراث العربیه و عناصر الصالحه لنهضه عربیه حدیثه»، مجله دارسات تاریخیه، السنته الاولی، العدد الثالث، کانون الاول، دیسمبر، 1980، 39- 64.
    21. بهنام­فر، محمدحسن (1395) «مبانی مهدویت ابن تومرت در مغرب اسلامی؛ ریشه‌ها و زمینه ها»،فصل‌نامه پژوهش‌های مهدوی، قم. 1395، شماره 16.
    22. بوروبیه، رشید (1984) الجزائر فی تاریخ عهد الاسلامی من الفتح الی بدایه العهد العثمانی، الجزائر: الموسسه الوطنیه للکتاب.
    23. بیذق، ابی بکر صنهاجی(1980م). اخبار المهدی بن تومرت و بدایه دوله الموحدین، تحقیق: لویی پرونسال، پاریس.
    24. جزنائی، علی (1991) جنی زهره الآس فی بناء مدینه فاس، تحقیق، عبدالوهاب ابن منصور، رباط: مکتبه الملکیه.
    25. حرکات، ابراهیم (2000) المغرب عبر التاریخ، دار الرشاد الحدیثه، الدار البیضاء.
    26. حسن، حسن علی (1980)، الحضاره الاسلامیه فی المغرب و الاندلس فی عصر المرابطین و الموحدین، مصر: مکتبه الخانجی.
    27. الحلل الموشیة فی ذکر الأخبار المراکشیة (1979م). تحقیق سهیل زکار، مغرب: الدار البیضاء.
    28. خلف الله، ابتسام مرعی (1985) العلافات بین الخلافه الموحدیه و المشرق الاسلامی، دارالمعارف.
    29. سالم: عبدالعزیز (1999) تاریخ مغرب فی العصر الاسلامی، اسکندریه: موسسه شباب الجامعه للمطبعه و النشر و التوزیع.
    30. سفیر، لخضر [بی­تا] التاریخ السیاسی لدول المغرب الاسلامی، الامل للدراسات.
    31. شهیدی پاک، محمدرضا (1389)، تاریخ تحلیلی مغرب، قم: جامعه المصطفی.
    32. صادق شاکر، محمود (2009) «الفکر السیاسی عندالموحدین فی عصر عبدالمومن بن علی»، مجله القادسیه للعلوم الانسانیه، المجلد الثانی عشر، العدد 3، 11-42
    33. علام، عبدالله (2007) الدوله الموحدیه بالمغرب فی عهد عبدالمومن بن علی، الجزائر: مکتبه الوطنیه، عاصمه الثقافه العربیه.
    34. عمر موسی، عز الدین (1381)، دولت موحدون در غرب جهان اسلام؛ تشکیلات و سازمانها، مترجم: صادق خورشا، قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
    35. عنان، محمدعبدالله (1366) تاریخ دولت اسلامی در اندلس، ترجمه: محمدابراهیم آیتی، تهران: انتشارات کیهان.
    36. غنای، عقیله مراجع (2008). قیام دوله الموحدین، بنغازی: منشورات جامعه قاریونس.
    37. مراکشی، عبدالواحد (1390). المعجب فی تلخیص اخبار المغرب، ترجمه: محمد رضا شهیدی پاک، قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
    38. معروفی، هاشم (۱۴۰۷ ق / ۱۹۸۷ م)، عبیر الزهور، دارالبیضاء.
    39. منونی، محمد (1397 هـ/1977م)، العلوم و الآداب و الفنون علی عهد الموحدین، الرباط: دار المغرب للتألیف و الترجمة.
    40. مونس، حسین (1384). تاریخ و تمدن مغرب، ترجمه: حمیدرضا شیخی، ج 2، تهران: سمت.
    41. ناصری السلاوی، شهاب الدین احمدبن خالد (1954م). الاستقصاء لاخبار دول المغرب الاقصی، به کوشش جعفر الناصری، جلد دوم، دارالکتاب، داربیضاء.
    42. ناصری طاهری، عبدالله (1388)، مقدمه ای بر تاریخ مغرب اسلامی، قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
    43. نویری، احمدبن عبدالوهاب [بی­تا] نهایه الارب فی فنون الادب، تحقیق عبدالمجید التروجینی، بیروت: دار الکتب العلمیه.
    44. Bourabia, Rachid (1974), "De taut temps L' orient a exerce sur les Maghribins épris de culture unirresistible attriat. Ibn Tumert avide de science, ne pauvait faire exception à larègle, d' autant qúà son epoque, L'orient ètait le siège d'une vie intellect - uelleintense", Rachid Baurabia, Ibn Tumart, Alger: S.N.E.D.
    45. Dodds, Jerrilynn D (1992) the Art of Islamic Spain, the Metropolitan Museum Of Art, New York.
    46. Ed: Rogerle tourneau, tran: John petrie, London, Routledge and keaganpaul.
    47. Fierro, Maribel (2003), Las genealogías de Abd al-Mu'min, primer califa almohade, Al-qantara: Revista de estudios árabes,  Vol. 24, Fasc. 1, 2003, págs. 77-107
    48. Fromherz, Allen J (2010). The Almohads the Rise of an Islamic Empire, London: I.B. Tauris.
    49. Julien, Charles Andre (1970), History of North Africa, Tunisia, Algeria, Moraco.
    50. Le Tourneau, Rager (1969) The Almohad Movement in North Africa in the Twelfth and Thirteenth Centuries, Princeton, N.J. Princeton uniuersity press. P.G.
    51. Le Tourneau, Rager (1977) "North Africa in sixteenth century", the cambridge History of Islam. 2. vol, Ed. Holt. Lambton, and Lewis, cambridge, The university of cambridge press, p 211-238.
    52. Pascal Buresi and Hicham El Aallaoui (2012). Governing the Empire: Provincial Administration in the Almohad Caliphate (1224-1269), brill.
مطالعات تاریخی جهان اسلام
دوره 13، شماره 33 - شماره پیاپی 33
اردیبهشت 1404
صفحه 150-170

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار