The function of Hajj in Safavid foreign policy with Uzbeks

Document Type : The scientific research paper

Authors

1 Professor, Department of History, Faculty of Literature and Humanities, Imam Khomeini International University, Qazvin, Iran

2 PhD student in history. Faculty of Literature and Humanities. Imam Khomeini International University of Qazvin. Iran

10.22034/mte.2022.12370.1570

Abstract

In the history of the Islamic world, on the one hand, various factors caused the creation of friendly or hostile relations between Muslim political governments, and on the other hand, they were used as a tool in the hands of Muslim governments to protect multilateral interests. Although Hajj is one of the religious branches of Muslims, but due to its social manifestation, in the history of the Islamic world, it has played an important role in the relations between Muslim governments. In the meantime, with the formation of the Safavid government, which, unlike its neighbors, including the Uzbeks, had the mission of propagating Imamiyya Shiism, the issue of Hajj became a challenge in the interactions between the Safavids and the Uzbeks. The current research, which is organized in a descriptive-analytical method and based on library sources, seeks to answer this question, what is the position and role of Hajj in the Safavid-Uzbek relations? The result of the research indicates that, first of all, throughout the Safavid period, the position of Hajj in foreign policy has undergone changes with Uzbeks. In the first half of the Safavid government, the Hajj ceremony was used as a key to incite the hostile force (in military cases). In the second Safavid period, Hajj was mostly used for political purposes (not military) and friendly correspondence was exchanged. In the third period and after the Iran-Ottoman peace (Zahab peace), a relationship was formed on the basis of mutual respect and Hajj was no longer a controversial issue

Keywords

Main Subjects


  1. اصفهانی، محمد معصوم بن خواجگی (1368)، خلاصه السیر – تاریخ روزگار شاه صفی صفوی، به‌کوشش ایرج افشار، تهران، انتشارات علمی، چاپ اول.
  2. امینی هروی، امیر صدرالدین ابراهیم (1383)، فتوحات شاهی، تصحیح، تعلیق، توضیح و اضافات محمدرضا نصیری، تهران، انجمن آثار و مفاخر فرهنگی، چاپ اول.
  3. بخارایی، میرزا شمس (1377)، تاریخ بخارا، خوقند و کاشغر (در شرح حکمرانی امیر میر حیدر در بخارا، محمد علی خان در خوجند و جهان‌گیر خواجه در کاشغر)، با مقدمه، تحقیق و تصحیح محمد اکبر عشیق، تهران، انتشارات مرکز پژوهشی میراث مکتوب، چاپ اول.
  4. ترکمان، اسکندر بیگ و واله اصفهانی، یوسف (1317)، ذیل تاریخ عالم آرای عباسی، تصحیح سهیلی خوانساری، تهران، کتاب‌فروشی و چاپ‌خانه اسلامیه، چاپ اول.
  5. ترکمان، اسکندر بیگ (1382)، تاریخ عالم آرای عباسی، تنظیم ایرج افشار، تهران، انتشارات امیر کبیر، چاپ اول.
  6. جنابدی [گنابادی]، میرزا بیگ بن حسن (1378)، روضه الصفویه، به‌کوشش غلامرضا طباطبایی مجد، تهران، انتشارات موقوفات محمود افشار، چاپ اول.
  7. حسینی استر آبادی، حسن بن مرتضی (1366)، از تاریخ سلطانی (از شیخ صفی تا شاه صفی)، به اهتمام احسان اشراقی، تهران، انتشارات علمی، چاپ دوم.
  8. حسینی قمی، احمد بن شرف‌الدین حسین (1383)، خلاصه التواریخ، تصحیح احسان اشراقی، تهران، موسسه‌ی انتشارات و چاپ دانشگاه تهران، چاپ دوم.
  9. حسینی خاتون آبادی، عبدالحسین (1352)، وقایع السنین و الاعوام (گزارش‌های سالیانه از ابتدای خلقت تا سال 1195 ق)، مصحح؛ محمد باقر بهبودی، مقدمه شهاب‌الدین مرعشی نجفی و ابوالحسن شعرانی، تهران، کتاب‌فروشی و چاپ‌خانه اسلامیه، چاپ اول.
  10. خنجی، فضل‌الله بن روزبهان (1355)، مهمان نامه بخارا، ، به اهتمام منوچهر ستوده، تهران، بنگاه ترجمه و نشر کتاب، چاپ اول.
  11. خواندمیر، غیاث‌الدین بن همام‌الدین (1353)، حبیب السیر فی اخبار افراد بشر، با مقدمه جلال‌الدین همایی، زیر نظر محمد دبیر سیاقی، تهران، انتشارات خیام، چاپ اول.
  12. دوغان، اسرا (1384)، «حجاج ترکستان – راه‌ها و دشواری‌ها» فصل‌نامه علمی – ترویجی میقات، دوره 14، شماره 54، شماره (پیاپی 54)، زمستان، صص 204 –
  13. _______ (1389)، تاریخ حج‌گزاری ایرانیان به روایت اسناد عثمانی و قاجاری، ترجمه مهری آریان‌فر، تهران، انتشارات مشعر، چاپ اول.
  14. دوغلات، میرزا محمد حیدر (1383)، تاریخ رشیدی، تصحیح عباسقلی غفاری فرد،تهران، میراث مکتوب 1383
  15. روملو، حسن بیگ (1357)، احسن التواریخ، تصحیح چارلس نارمن سیدن، تهران، انتشارات کتاب‌خانه‌ی صدر، چاپ اول.
  16. ژان باتیست تاورنیه (1366)، سفرنامه، ترجمه ابوتراب نوری، اصفهان، نشر تأیید، چاپ دوم.
  17. سانسون، مارتین (1374)، سفرنامه سانسون، ترجمه محمد مهریار، انتشارات شهرداری اصفهان، چاپ اول.
  18. شاه طهماسب صفوی (1363)، تذکره شاه طهماسب حیدری الصفوی، به‌کوشش و مقدمه امرالله صفری، انتشارات شرق، چاپ دوم.
  19. شاملو، ولی قلی بن داوود، 1371، قصص الخاقانی، تصحیح حسن سادات ناصری، تهران، سازمان چاپ و انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، چاپ اول.
  20. شکری، یدالله (1350)، عالم آرای صفوی، تهران، انتشارات بنیاد فرهنگ ایران، چاپ اول.
  21. عبدی بیگ شیرازی، نویدی (1369)، تکلمه الاخبار، مقدمه و تصحیح عبدالحسین نوایی، تهران، نشر نی، چاپ اول.
  22. غفاری‌فرد، عباس‌قلی (1376)، روابط صفویه و ازبکان، تهران، اداره نشر وزارت امور خارجه، چاپ اول.
  23. فریر رانلد (1384)، تجارت در دوره صفویه، تاریخ ایران، پژوهش‌گاه دانشگاه کمبریج، ترجمه یعقوب آژند، تهران، انتشارات جامی، چاپ دوم.
  24. قاسمی حسینی گنابادی، محمدقاسم (1387)، شاه اسماعل نامه، مصحح؛ جعفر شجاع کیهانی، تهران، انتشارات فرهنگستان زبان و ادب فارسی، چاپ اول.
  25. قمی، قاضی احمد بن شرف‌الدین (1359)، خلاصه التواریخ، تهران، سازمان چاپ و انتشارات دانشگاه تهران، چاپ اول.
  26. کِروسینسکی، یوداش (1363)، سفرنامه‌ی کِروسینسکی (یادداشت‌های کشیش لهستانی عصر صفوی، ترجمه عبدالرزاق دُنبلی «مفتون»، با مقده، تحقیق و تصحیح مریم میر احمدی، تهران، انتشارات توس، چاپ اول.
  27. منشی، محمد بن یوسف خواجه (1380)، تذکره مقیم خانی (سیر تاریخی، فرهنگی و اجتماعی ماوراءالنهر در عهد شیبانیان و اشترخانیان)، با مقدمه، تحقیق و تصحیح فرشته صرافان، تهران، انتشارات مرکز پژوهشی میراث مکتوب، چاپ اول.
  28. میرخواند هروی، امیر محمود (1370)، ایران در روزگار شاه اسماعیل و شاه طهماسب، به‌کوشش غلامرضا طباطبایی، تهران، انتشارات موقوفات محمود افشار، چاپ اول.
  29. ناشناس (1349)، عالم آرای شاه اسماعیل، با مقدمه اصغر منتظر صاحب، تهران، بنیاد ترجمه و نشر کتاب، چاپ اول.
  30. ناشناس، (1364)، جهان‌گشای خاقان (تاریخ شاه اسماعیل)، با مقدمه و تحقیق الله دتا مضطر، اسلام آباد، مرکز تحقیقات فارسی ایران و پاکستان، چاپ اول.
  31. نوایی، عبدالحسین (1347)، شاه اسماعیل، مجموعه اسناد و مکاتبات تاریخی از سال 1105 – 1135 ق، همراه با یادداشت‌های تفصیلی، تهران، وزارت فرهنگ و آموزش‌ عالی، موسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی (پژوهش‌گاه)، چاپ اول.
  32. _________ (1383)، اسناد و مکاتبات سیاسی ایران از سال 1038 تا 1105 هجری، همراه با یادداشت‌های تفصیلی، تهران، وزارت فرهنگ و آموزش‌ عالی، موسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی (پژوهش‌گاه)، چاپ اول.
  33. واله اصفهانی، محمد یوسف (1380)، خلد برین، تصحیح محمدرضا نصیری، تهران، انجمن آثار و مفاخر فرهنگی، چاپ اول.
  34. Mehemet. (2014) : aruous journey to hejaz; Turkestani pilgrims, The