The Role of Mulla Faiz Mohammad Katib’s Intellectual Vision in His Historiography

Document Type : The scientific research paper

Authors

1 PhD in History and Civilization of Islamic Nations, Imam Khomeini International University and faculty member of the History Department of Kabul University of Education, Afghanistan

2 Assistant Professor, Department of History and Civilization of Islamic Nations, Imam Khomeini International University, Qazvin, Iran.

3 Assistant Professor, Department of History, Kharazmi University, Tehran, Iran

10.22034/mte.2023.11363.1677

Abstract

Faiz Mohammad Katib Hazara served as a court secretary and chronicler in Kabul for nearly four decades (1310–1347 AH). Through the composition of Siraj al-Tawarikh and several other significant historical works, he secured a distinguished place in the historiography of modern Afghanistan and is regarded as one of its prominent figures. Accordingly, the main question of the present study is: What are the main characteristics of Katib’s historiographical outlook, and how are they reflected in his historical writings?
Employing a descriptive analytical approach and using the conventional library method, this paper seeks to examine the above issue. The study argues that Katib’s historical thought is characterized by a Sharia-oriented, critical, and rationalist perspective, for he was both an heir to the historiographical tradition of Islamic civilization and, at the same time, a witness to the influx of modern transformations originating from the West. Hence, some scholars have referred to him as the “second Bayhaqi.”
Moreover, traces of social history and attention to subaltern groups are evident in his works. The findings reveal that religious commitment and rational analysis are fundamental components of Katib’s historiography. His writings demonstrate a critical and analytical attitude toward historical developments, as he effectively assessed and scrutinized the conduct of rulers and social classes of his time.

Keywords

Main Subjects

References

ادواردز، پل (1375). فلسفه تاریخ، ترجمه بهزاد سالکی، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی.
استنفورد، مایکل (1382). درآمد بر فلسفه تاریخ، ترجمه احمد گل محمدی، تهران: نشر نی.
استنفورد، مایکل (1384). درآمد بر تاریخ‌پژوهی، ترجمه دکتر مسعود صادقی، تهران: انتشارات سمت.
آیینه‌وند، صادق (1364). علم تاریخ در اسلام، تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
جیکنز، کیت (1384). بازاندیشی تاریخ، ترجمه ساغر صادقیان، تهران: نشر مرکز.
روزنتال، فرانتس (1367). تاریخ و تاریخ‌نگاری در اسلام، ترجمه دکتر اسدالله آزاد،2 جلد، مشهد: آستان قدس رضوی.
زرین‌کوب، عبدالحسین (1362). تاریخ در ترازو، چاپ دوم، تهران: امیرکبیر.
ساثگیت، بورلی (1379). تاریخ چیست؟ و چرا؟، ترجمه رؤیا منجم، تهران: نگاه سبز.
ساروخانی، باقر (1373). روش‌های تحقیق در علوم اجتماعی، جلد 2، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
سجادی، سید صادق و هادی عالم زاده (1375). تاریخ‌نگاری  در اسلام، تهران: سمت.
سروش، عبدالکریم (1374). درس‌هایی در فلسفه علم‌الاجتماعی (روش تفسیر در علوم اجتماعی)، تهران: نشر نی.
غفاری فرد، عباسقلی، (1387). تاریخ اروپا از آغاز تا پایان قرن بیستم، تهران: انتشارات اطلاعات.
فی، برایان (1381). فلسفه امروزین علوم اجتماعی، ترجمه خشایار دیهمی، تهران: طرح نو.
کاتب، فیض محمد (1292). تذکر الانقلاب، کابل: انتشارات مجید.
کاتب، فیض محمد (1391). سراج‌التواریخ، 3 جلد، تهران: انتشارات عرفان.
کاتب، فیض محمد (1393). تحفة الحبیب، کابل: انتشارات امیری و ابن‌سینا.
کاتب، فیض محمد (1393). سراج‌التواریخ، جلد 4، کابل: انتشارات امیری.
کاتب، فیض محمد (1395). نژاد نامه افغان، کابل امیری و بنیاد اندیشه (چاپ اول: 1363).
کالینگوود، آر. جی. (1385). مفهوم کلی تاریخ، ترجمه علی‌اکبر مهدیان، تهران: نشر اختران.
مردی‌ها، مرتضی (1382). فضیلت عدم قطعیت، تهران: طرح نو.
مطهری، مرتضی (1376). فلسفه تاریخ، جلد 1، قم: انتشارات صدرا، بی‌تا.
مفتخری، حسین (1390). مبانی علم تاریخ، تهران: سمت.
ملائی توانی، علیرضا. (1386). درآمدی بر روش پژوهش در تاریخ. تهران: انتشارات نی.
نائل، حسین (1395). یادنامه کاتب، چاپ دوم، کابل: انتشارات امیری و ابن‌سینا.
والش، دبلیو.آج. (1363). مقدمه بر فلسفه تاریخ، ترجمه ضیاءالدین علایی طباطبایی، تهران: امیرکبیر.
هوریکهایمر، ماکس (1383). سپیده‌دمان فلسفه تاریخ بورژوایی، محمدجعفر پوینده، تهران: نشر نی.
هیوز، استوارت (1373). آگاهی و جامعه، ترجمه عزت‌الله فولادوند، چاپ دوم، تهران: نشر علمی و فرهنگی.
مقالات
ادنیس، برکلی (1380). «تاریخ و فلسفه تاریخ»، ترجمه نصرالله صالحی، مجله تاریخ اسلام، شماره 36.
امیری، علی (1390). شصت سال تاریخ انگاری در افغانستان (گفتگو)، کابل: بنیاد آرمان‌شهر.
امیری، علی (1396). کاتب پدر تاریخ‌نگاری معاصر افغانستان «فیضی از فیوضات: در ذکر زندگی و احوالات ملافیض محمد کاتب هزاره»، کابل: بنیاد اندیشه.
بیانی، حسین (1396). روش‌شناسی آنال نگار شرقی در تاریخ‌نگاری  افغانستان، فصلنامه ادبیات معاصر، کابل: بنیاد اندیشه، سال دوم، شماره پنجم.
تیمومی، هادی (1384). «تاریخی گری در واکنش به تاریخ‌نگاری  تحصلی»، ترجمه مهران اسماعیلی، فصل‌نامه حوزه و دانشگاه، سال یازدهم، شماره 42.
درای، ویلیام اچ (1380). «عینیت و ارزش داوری در تاریخ»، ترجمه مسعود صادقی، پژوهشنامه متین، شماره 13.
صالحی، نصرالله (1380). «تبیین تاریخی چیست؟»، مجله کتاب ماه تاریخ و جغرافیا، شماره 48.
کالینگوود، آر. جی. (1375). «طبیعت انسانی و تاریخ انسانی»، ترجمه مصطفی ملکیان، مجله حوزه و دانشگاه، شماره 9.
ملکیان، مصطفی (1372). فلسفه تاریخ، قم: بی‌نا.
ملکیان، مصطفی (1380). «روش‌شناسی، در علوم سیاسی (گفتگو)»، فصلنامه علوم سیاسی، شماره 14.
Historical Studies of the Islamic World
Volume 13, Issue 35 - Serial Number 35
September 2025
Pages 163-191

Files

Share

How to cite

Statistics