تکاپوهای سیاسی و تجاری کمپانی هند شرقی انگلیس برای اثرگذاری در ایران و آرایش قدرت در کرانه های ایرانی خلیج فارس در دوره زندیه

نوع مقاله : مقاله علمی - پژوهشی

نویسندگان

1 گروه تاریخ، واحد نجف‌آباد، دانشگاه آزاد اسلامی، نجف‌آباد، ایران

2 استاد گروه تاریخ، واحد نجف آباد، دانشگاه آزاد اسلامی، نجف آباد، ایران

3 گروه تاریخ، واحد نجف آباد، دانشگاه آزاد اسلامی ، نجف آباد ، ایران

10.22034/mte.2021.9760.1385

چکیده

اوضاع داخلی ایران پس از قتل نادرشاه به گونه ای پیش رفت که کمپانی های اروپایی می توانستند در تحولات سیاسی و اقتصادی ایران مؤثر باشند. اما شرایطی پیش آمد که تنها کمپانی هندشرقی انگلیس به عنوان مؤثرترین نیروی اروپایی در خلیج فارس باقی ماند. زیرا هلندیان توسط میرمهنا از جزیره خارک اخراج و دیگر حضوری مؤثر در منطقه نداشتند و فرانسویان نیز در برقراری رابطه با دولت کریمخان، ناموفق بودند.
برخوردهای میان مدعیان قدرت در ایران، بروز شورش های متعدد خوانین داخلی و رؤسای قبایل کرانه های خلیج فارس، عدم حضور مؤثر دولت زند در خلیج فارس به علت نداشتن نیروی دریایی، ضعف اقتصاد و بازرگانی ایران به لحاظ تولید داخلی، کمبود پشتوانه مالی در تجارت خارجی و کمبود وسایل حمل و نقل دریایی از عوامل زمینه ساز برای حضور فعال وانحصارگرایانه انگلیسی ها در صحنه سیاسی و تجاری خلیج فارس در آن دوره‌ بودند. یافته های پژوهش نیز بیانگر آن است که شرکت انگلیسی در راستای محدود کردن نقش ایران و افزایش میزان نفوذ و قدرت خود در خلیج فارس تلاش می نمود.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

The political and commercial efforts of the British East India company for influence in Iran and power's makeup on the Iranian coasts in Persian Gulf during the Zand period

نویسندگان [English]

  • Hedayat Behnampour 1
  • MouhammadKarim YosefJamali 2
  • Soheila Torabi Farsani 3
1 Department of History, Najafabad Branch, Islamic Azad University, Najafabad, Iran
2 Department of History, Najafabad Branch, Islamic Azad University ,Najafabad, Iran
3 Department of History, Najafabad Branch, Islamic Azad University ,Najafabad, Iran
چکیده [English]

After Nader Shah's murder, Iran's internal conditions moved ahead in a way that European companies could influence on Iran’s political and economical transformation. But some events happened that just British East India Company stayed in Persian Gulf as the most effective foreign force. Since the Dutch were deported from Kkark Island by Mir Mohna and there after they had no active presence in Persian Gulf and the Frenchs failed to make relations with Karimkhan’s government.
The confliction among power pretenders, the outbreak of numerous riots of domestic “Khans” and the tribe chiefs of the Persian Gulf's coast, the lack of the Zand government presence in Persian Gulf due to inefficiency of the marine force, the weakness Iran’s economy and trade regarding domestic production, the deficiency of financial support in internal trade and the shortage of the marine transportation were the causing factors for the active and monopolistic presence of the English in the traditional and political scene of the Persian Gulf in Zand’s dynasty government. Findings of the research indicate that English company to limit Iran's role and Increasing its influence and power in the Persian Gulf.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Iran
  • Persian Gulf. Karimkhan Zand
  • British East India Company

This article is distributed under the terms of the Creative Commons Attribution 4.0 http://creativecommons.org/licenses/by/4.0

  1. منابع و مآخذ

    1. آصف، محمدهاشم (رستم­الحکما)( 1352). رستم­التواریخ، چاپ محمد مشیری، تهران، انتشارات امیرکبیر.
    2. اعتمادالسلطنه، محمد حسن بن علی (1367). مرآة­البلدان، به تحقیق هاشم محدث و عبدالحسین نوایی، ج1، تهران، دانشگاه تهران.
    3. امیری، مهراب(مترجم)(1369). ده سفرنامه (سیری در سفرنامه­های جهانگردان خارجی راجع به ایران)، تهران، انتشارات وحید.
    4. امین، عبدالامیر(1367). منافع انگلیسی­ها درخلیج فارس، ترجمه علی میرسعید قاضی، تهران، انتشارات زرین.
    5. اولیویه، جی، آ(1371). سفرنامه اولیویه، ترجمه محمدطاهرمیرزا، به تصحیح غلامرضا ورهرام، تهران، انتشارات اطلاعات.
    6. پری، جان.ر.( 1365). کریم­خان زند، ترجمه علی­محمد ساکی، تهران، نشرفراز.
    7. جونز، سرهارفورد(1353). آخرین روزهای لطفعلی­خان زند، ترجمه هما ناطق ـ جان گرنی، تهران، انتشارات امیرکبیر.
    8. سدیدالسلطنه (کبابی)، محمدعلی(1342). بندرعباس وخلیج فارس، تصحیح احمد اقتداری، به کوشش علی ستایش، تهران، انتشارات کتابخانه ابن­سینا.
    9. غفاری کاشانی، ابوالحسن(1369).  گلشن مراد، چاپ غلامرضا طباطبایی مجد، تهران، انتشارات زرین.
    10. فرانکلین، ویلیام(1358). مشاهدات سفر از بنگال به ایران، ترجمه محسن جاویدان، تهران، مرکز ایرانی تحقیقات تاریخی.
    11. فلور، ویلم(1371). اختلافات تجاری ایران وهلند و بازرگانی هلند در عصر افشاریان و زندیان، ترجمه ابوالقاسم سری، تهران، انتشارات توس.
    12. ـــــــــــــــــ(1371). هلندیان در جزیره خارک(خلیج فارس) در عصر کریم­خان زند، ترجمه ابوالقاسم سری، تهران، انتشارات توس.
    13. گرمون، استفان رای(1378). چالش برای قدرت و ثروت در جنوب ایران، ترجمه حسن زنگنه، قم، همسایه.
    14. لوریمر، جان گوردن(1379). راهنمای خلیج فارس، تاریخ و جغرافیای استان بوشهر، ترجمه سیدحسن نبوی، شیراز، انتشارات نوید.
    15. محمود، محمود(1353). تاریخ روابط سیاسی ایران و انگلیس در قرن 19، جلد اول، تهران، انتشارات اقبال.
    16. نامی، میرزا محمدصادق موسوی(1363). تاریخ گیتی­گشا، با مقدمۀ سعید نفیسی، تهران، انتشارات اقبال.
    17. نیبور، کارستن(1354). سفرنامه نیبور، ترجمه پرویز رجبی، تهران، انتشارات توکا.
    18. وادالا، ر(1356). خلیج فارس در عصر استعمار، ترجمه شفیع جوادی، تهران، انتشارات کتاب سحاب.
    19. وثوقی، محمدباقر(1389). تاریخ خلیج فارس و ممالک همجوار، تهران، سمت.
    20. ویلسن، آرنولد(1348). خلیج فارس، ترجمه محمد سعیدی، تهران، بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
    21. هدایتی، هادی(1334). تاریخ زندیه، تهران، انتشارات دانشگاه تهران.

     

    منابع و مآخذ به زبان انگلیسی

     

    1. Al-Qāsimi,Sultạ̄n ibn Muhạmmad, (1999). Power Struggles and Trade in the Gulf: 1620-1820. Great Britain: Forest Row.
    2. Hawley, Donald(1970) The Trucial States, London, Allen & Unwin.
    3. Parsons, Abraham(1808). Travels in Asia and Africa, London: Longman.
    4. Ives, Edward(1773). A voyage from England to India…, London : Printed for Edward and Charles Dilly.
    5. Saldanha, Jerome. A (1986). The Persian Gulf Précis, Gerrards Cross, Buckinghamshire.